De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

edwingen (Choderlos de Laclos,
Gevaarlijk spel met de liefde, 89).
53. been in zien: ergens geen been in zien:
er geen bezwaar tegen hebben. De partijgenoten
zagen er geen been in de gangen
na te gaan van opposanten (Ger Harmsen,
Herfsttijloos, p. 372). Wordt voornamelijk
gebruikt in combinatie met geen, en vrijwel
niet met andere triggers. Het WNT
geeft aan dat de uitdrukking vroeger was
ergens geen been in vinden. Vgl. hy vinter
geen been in, ‘t dunckt hem geen schanden
(G.C. van Santen, Lichte Wigger [1617],
vs 320). Deze laatste uitdrukking is
tegenwoordig niet meer in omloop. Ergens
geen been in zien komt voor vanaf de 19e
eeuw.
54. beet: hap. Minimale hoeveelheidsuitdrukking.
In dit gebruik zeer gangbaar
tot en met de 18 de eeuw. Zie ook biet. Vgl.
verder Engels a bit, Duits ein Bisschen. In
tegenstelling tot hap kon beet ook gebruikt
worden in contexten die niets met eten of
bijten te maken hebben. Ik en antwoort je
van al den dagh niet een beet (P.C. Hooft,
Warenar).
Ik zeg niet een beet
Omdat ik nergens van en weet
(Pieter Langendijk, Krelis Louwen). Na de
18 de eeuw lijkt hooguit nog gebruik in de
zin van ‘hap’ mogelijk te zijn, zoals in het
volgende voorkomen van ca. 1890: Zij zat
daar nog met hoed en handschoenen en
had nog geen beet genuttigd van het haar
voorgediende eten (Else Hoffmann, Van
knop tot bloem, 153).
55. zo’n beetje: weinig, zuinig. Deze
uitdrukking is meestal een adverbiale
uitdrukking die negatie mijdt: vgl. bijv.
hij heeft zo’n beetje alles van Karl May
gelezen met *hij heeft niet zo’n beetje alles
van Karl May gelezen. Daarnaast kent
deze uitdrukking nog een ander gebruik als
een soort van versterkend toevoegsel bij
een zin, en daar is negatie wel vereist:
11
Whitney is verslaafd, en niet zo’n beetje
ook (Weekend, 19-12-2001). Kenmerkend
voor dit gebruik is dat toevoeging van het
adjectief klein mogelijk is: De
hypotheekrente is omhoog gegaan, soms
niet zo’n klein beetje ook (Trouw, 12-6-
1999). Dit kan niet bij het andere zo’n
beetje: *Hij heeft zo’n klein beetje alles
van Karl May gelezen. Een verwante
uitdrukking is (zo) zuinig.
56. ergens aan kunnen beginnen: iets ter
hand kunnen nemen, iets kunnen doen.
Met lange rokken aan kan ze op een paard
weinig beginnen (Ewout Speelman, Katrijn
van Aerdswoude, 177). We kunnen er toch
niet aan beginnen om hem pal voor de
drankzaak af te zetten (Maj Sjöwall en Per
Wahlöö, De verschrikkelijke man uit
Säffle, 136). Naast de uitdrukking met
kunnen is er ook een negatief-polair
gebruik zonder modaal werkwoord maar
met een habituele betekenis: Daar begin ik
niet aan. Hier is een onderwerp in de
eerste persoon vereist of, met een
subjectief perspectief, in de derde persoon.
57. iets kunnen beginnen met/tegen: iets
kunnen doen met/tegen. Als triggers
fungeren meestal niets, weinig, niet veel.
Als ze dicht tegen de muur blijven dan kan
hij bovendien nauwelijks iets tegen hen
beginnen (Maj Sjöwall en Per Wahlöö, De
verschrikkelijke man uit Säffle, vert.
Froukje Hoekstra, 176). De Drentse
politie kan echter weinig beginnen met die
informatie (De Volkskrant, 28-07-1993).
Aangezien de bewakers echter rechtstreeks
voor Mao werkten en ze onder de
supervisie van Wang Dongxing vielen, kon
ze niet zoveel tegen hen beginnen (Li
Zhisui, Het privé-leven van Mao, 156). We
kunnen niks tegen Jim beginnen (Carry
Slee, Afblijven, 99).
58. te beginnen zijn/vallen met/tegen: aan
te vangen zijn/vallen met/tegen. Modale
infinitief die vooral optreedt in combinatie
met niets, niks, nooit wat/iets, weinig.