De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

kunnen zien als antoniem van baten. Aan
de voorbeelden kan men zien dat er een
breed scala aan triggers is.
Het baatte niemendal of er een
paar kinderen bij omver tuimelden
(Marcellus Emants, Langs de Nijl, 9), noch
zuchten, noch zingen baatte (ibidem, 55).
Veel baat het ons niet (A.L.G. Bosboom-
Toussaint, De verrassing van Hoey in
1595, 2). Alsof het zien u veel zou baten,
om hem te leeren kennen! (H.J. Schimmel,
Sinjeur Semeyns, deel 1, 231). Het baatte
me geen zier (Marcellus Emants, Een
nagelaten bekentenis, 175). Zwart 8 baat
niet meer (Go, 17-6, 1980). Wat baatte
hun de lectuur die ze niet verstonden?
(Willlem van Iependaal, Bef, boef en
bajes, 165).
De uitdrukking baat hebben bij is
niet negatief-polair.
49. zijn bed zien: slapen. Zonder negatie is
vooral een letterlijke lezing gangbaar: Jan
heeft zijn bed gezien = Jan heeft zijn bed
in ogenschouw genomen, althans er een
blik op geworpen. Met negatie geeft de zin
aan dat iemand niet geslapen heeft. De
dienstboden hadden hun bed niet gezien,
daar zij den tijd, waarin hunne meesters
ter rust lagen, hadden waargenomen, om
de zalen, voorportalen en deuren, welke de
aanstaande bruid gerekend kon worden
door of in te zullen gaan, met bloem- en
loverkransen te vercieren (Jacob van
Lennep, De pleegzoon, 318). En dan
morgen weer naar Twente, ik zie mijn bed
weinig (weblog Wouter Bos, 17-11-2006).
50. zijn bed uitkomen voor: zich inzetten
voor, belangstelling tonen voor. Een
tamelijk nieuwe uitdrukking die niet strikt
negatief-polair is, maar wel voornamelijk
in combinatie met negatie gebruikt wordt.
[D] de directeur van de Novib verdient
225.000 euro per jaar en die van vluchtelingenwerk
komt zijn bed niet uit voor
minder dan 275.000 euro per jaar +
onkosten (posting 24-7-2003 op debatplaats.vara.nl).
Apple is geen grote speler.
10
Wereldwijd 25 miljoen gebruikers; daar
komt Bill Gates zijn bed niet meer voor uit
(Intermediair, 26-9-2002).
51. te beduiden hebben: te betekenen
hebben. Wordt met dezelfde elementen
gecombineerd als de meer gebruikelijke
tegenhanger te betekenen hebben en andere
polaire uitdrukkingen van de vorm
te+infinitief+hebben. Vbb.: U zult gezien
hebben dat de interpellatie in het
Engelsche lagerhuis niets te beduiden
heeft gehad (Briefwisseling Kuyper-
Idenburg, 139). [D]e buit, die door de
beeldstormers gemaakt is, heeft weinig te
beduiden (R. Fruin, Verspreide
geschriften, dl II, 52), veel heeft dit toch
niet te beduiden (Karel van den Berg,
Beste Ouders! Brieven uit de Transvaal,
113). Het Duits heeft een exacte
tegenhanger in zu bedeuten haben.
52. kunnen bedwingen: kunnen beheersen,
onder controle hebben. Deze uitdrukking
behoort tot een groep van werkwoordelijke
uitdrukkingen (als kunnen onderdrukken)
die in combinatie met negatie een gebrek
aan zelfbeheersing aangeven. Vaak is het
lijdend voorwerp een emotie (woede,
nieuwsgierigheid, vrolijkheid), of een
daarmee verband houdende handeling
(lachen, huilen). Daarnaast komen deze
uitdrukkingen ook vaak reflexief voor:
hij kon zich/zijn tranen weer eens niet
bedwingen. Naast combinaties met niet
zijn combinaties met nauwelijks of amper
ook heel gebruikelijk. Toen kon de
machinist zich niet langer bedwingen
(Rein Brouwer, Dauw over dorstig land,
17). “Mijn Hemel!,” riep Willem uit, die
zijn toorn niet meer kon bedwingen
(Marjorie Bowen, Ik zal handhaven, 274).
Zelfs de Bedouin kon zijn lachen
nauwelijks bedwingen (Karl May, Van
Bagdad naar Stamboel, 202). Popster Paul
McCartney (56) kon zijn tranen nauwelijks
bedwingen tijdens het herdenkingsconcert
voor zijn vrouw Linda (Trouw, 12 april
1999). Ik kan het verlangen eenvoudig niet