De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

seizoen van bakte (De Volkskrant op CD-
ROM, 1995). Een variant op deze
uitdrukking is brouwen van. G.
Falkenberg wees me op een Duitse
tegenhanger in de zin Er kriegt das nicht
gebacken.
45. bal: mhu, ook maar iets, ook maar
enigszins. Het interesseert hem geen bal.
Daar is geen bal aan. Er is nooit een bal te
doen in het opvangcentrum. Lijkt de
opvolger te zijn van zier als meest
gebruikte aanduider van minimale
hoeveelheid of mate. Hoewel de oorsprong
van deze uitdrukking van scabreuze aard
is, heeft veelvuldig gebruik deze
uitdrukking gemaakt tot een vrij milde
versterker van negatie, milder dan bij
voorbeeld reet of zak. Zie ook ballen.
46. de ballen: mhu. In tegenstelling tot
bal gaat ballen bijna steeds gepaard met
het bepaalde lidwoord: een hoop lawaai,
en ik begreep er de ballen niet van (Albert
Mol, Wat zien ik, 101). Een dergelijk
lulwoord als verloven is voor mij
inderdaad het bewijs dat je er de ballen
niet van begrijpt (J.J. Voskuil, Bij nader
inzien, 180). Evenals andere definiete
uitdrukkingen (ook negatief-polaire), kan
de ballen links van de negatie staan, zoals
in het bovenstaande voorbeeld. Zoals
Stoett (1923, dl 1, 60) al opmerkt, wordt
het meestal gebruikt met impliciete
ontkenning: ik begrijp er de ballen van `ik
begrijp er niets van'. Hierdoor is de ballen
van negatief-polaire uitdrukking zelf
drager van negatie geworden, een
verschijnsel dat zich vaker afspeelt bij
negatief-polaire uitdrukkingen (Jespersen
1917, Kiparsky and Condoravdi 2006,
Lucas 2007, Hoeksema 2009, van der
Auwera 2009): vergelijk het Franse pas,
Catalaans cap e.d., en Engels He knows/
doesn't know shit, waarbij shit nu eens
niets, dan weer iets uitdrukt. Overigens
lijkt de ballen vooral op te treden als
lijdend voorwerp bij werkwoorden als
begrijpen, snappen e.d. Bij anderssoortige
werkwoorden, waar een bal wel voor kan
komen, treft men de ballen niet aan, vgl.
Hij voerde geen bal/ *de ballen uit. Voor
een vergelijkbare uitdrukking, zie kloten.
Frans Zwarts wees me op een zeldzaam
gevallen van ballen zonder bepaald
lidwoord: Dan was ik weer uitgeluld want
zij begreep er geen ballen van en ik ook
niet, alleen met de gedichten van
Achterberg luisterde ze geïnteresseerd toe
(Jan Cremer, Ik Jan Cremer, 222).
47. barst: mhu. Niemand gaf een barst
om hem. Er viel geen barst te beleven
(Koos van Zomeren, Haagse lente, 9). Er
komt toch nooit een barst terecht van mij
(Simon Carmiggelt, Kroeglopen 2, 75).
Het is niet met zekerheid te zeggen of
barst oorspronkelijk een scabreuze
betekenis had, maar een verband met reet
en vele andere termen ligt nogal voor de
hand. Net als bij andere mhu's van dit
type heeft ca. 95% van alle voorkomens
als trigger geen. Een zeldzaam geval van
een voorkomen in een conditionele bijzin
is Als u vindt dat u daar een barst mee te
maken hebt, mag u weten dat mijn moeder
's avonds had opgezogen wat ik haar 's
ochtends gaf (Hélène Nolthenius, Geen
been om op te staan, 80). Deze uitdrukking
is van vrij recente oorsprong, vermoed ik.
In ieder geval heb ik nog geen vindplaats
ouder dan de jaren '50. Wel doet het
veelvuldig gebruik van deze uitdrukking in
J.J. Voskuil's ‘Bij nader inzien’ (1963)
vermoeden dat hij reeds in de jaren '40 in
omloop was, omdat deze roman het
taaleigen van de periode onmiddellijk na
de Tweede Wereldoorlog weerspiegelt.
48. baten: helpen. Komt voornamelijk
voor met negatie, n-woorden, weinig en in
vragen, veelal in combinatie met een vorm
van het werkwoord mogen: Positief
gebruik is mogelijk, maar zeldzaam (op
114 gevallen vond ik er 1). Qua betekenis
vergelijkbare uitdrukkingen zijn helpen in
zijn onpersoonlijk gebruik (Wat helpt het
ook als ik dat zeg?) en deren, dat we
9