De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

1996). Het Bevrijdingsfestival is een
jeugdrally waar Groningers van middelbare
leeftijd weinig of niets te zoeken
hebben (Nieuwsblad van het Noorden, 6-5-
1997). Ik heb er verder niks te zoeken (id,
10-7-1997). Het Duits kent een geheel
vergelijkbare uitdrukking zu suchen haben,
die ook op precies dezelfde wijze in
precies dezelfde omgevingen wordt
gebruikt. Een vergelijkbare uitdrukking is
verder nog ergens iets verloren hebben,
die ook een Duitse tegenhanger heeft.
834. zomaar: zonder inspanning of
moeite, of tegenprestatie. De uitdrukking
wordt zowel met als zonder negatie
gebruikt, afhankelijk van de verdere
context. Zomaar wordt onder meer
gebruikt in de Nederlandse tegenhanger
van de Engelse not just any-constructie (de
zogenoemde indiscriminatives beschreven
in Horn 2000): John is not just any doctor
komt in betekenis overeen met John is niet
zomaar een dokter. In dit opzicht lijkt het
dus op de eerste de beste: Jan is niet de
eerste de beste dokter. Idem: Jan is niet
zomaar iemand = Jan is not just anyone.
Sommige uitdrukkingen hebben een nauwe
collocatie-relatie met zomaar, zoals uit de
lucht komen vallen.
835. willen zomeren: zomer willen
worden. Zowel te gebruiken in letterlijke
zin, als overdrachtelijk. Het onpersoonlijke
gebruik van willen is overigens sowieso
negatief-polair, en komt ook voor in
andere vaste combinaties, zoals willen
lukken. Het wil nog maar niet zomeren
(Godfried Bomans, De onsterfelijke Pa
Pinkelmans, 130). [D]us won Pierce met
6-3 7-5 de partij, waarin ze weer eens
glashelder aantoonde waarom het met
haar maar niet wil zomeren (Trouw, 19-6-
1997).
836. ergens zonder kunnen: ergens
buiten kunnen. Al of niet met een
prepositioneel object in gebruik als
litotescombinatie. Ze hadden een televisie,
160
een mens kon tegenwoordig niet zonder
(Monika van Paemel, De vermaledijde
vaders, 269). Ik zou gewoon niet zonder
kunnen (Tonke Dragt, De Zevensprong,
96). Naast voorkomens met niet vindt men
er ook met wel: Hij kan wel een dagje
zonder (Koos van Zomeren, De witte
prins, 99). Verder ook combinaties met
moeilijk: Wanneer iemand moeilijk zonder
kan, zijn er waarschijnlijk onderliggende
problemen waar iets aan gedaan moet
worden (www.trimbos.nl/drugslyn/
hasj.html).
zo’n vaart lopen: zie zo’n vaart lopen.
zo ver komen: zie zo ver komen.
837. zo zout gegeten hebben: iets meegemaakt
hebben dat dermate ongepast of
brutaal was. Meestal gebruikt in negatieve
zinnen of retorische vragen in combinatie
met een temporele uitdrukking als ooit of
nooit of zelden. Heb je het ooit zo zout
gegeten? Zo zout had-ie het nog nooit
gegeten (Rijk de Gooijer en Eelke de Jong,
Koos Tak is de naam, 85). Variant: zo zout
gevreten hebben. Jezus, zo zout heb ik het
nog nooit gevreten (Stephen King,
Christine, 188). Zo zout heb ik het in geen
jaren gevreten (Nieuwsblad van het
Noorden, 9-10-1999). Ongebruikelijk is
volgende variant: Zouter kun je het niet
vreten (Nieuwsblad van het Noorden, 11-
4-1998).
ergens een zak zout opeten: zie ergens een
zak zout opeten.
838. zozeer: in die mate. Zonder negatie
heeft deze uitdrukking een deictisch
karakter, of wijst het vooruit naar een
bijzin van graadaanwijzend gevolg: Zozeer
haat ik die man! Zozeer haat ik die man,
dat ik niet met hem in hetzelfde land wens
te wonen. Met negatie krijgt zozeer een
andere functie, met name als onderdeel
van een reeksvormer niet zozeer ... als wel,
maar ook in andere constructies. Ik vertrek