De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

démordre de (Muller 1991). Maar ondertussen
liet hij niet af zijn invloed in het
Zuiden te laten gelden (Louis Paul Boon,
Het Geuzenboek, 521). Zonder infinitiefcomplement
heeft dit werkwoord een
andere betekenis en is het niet negatiefpolair:
Laat af van mij, tijgerin! (A.L.G.
Bosboom-Toussaint, De Graaf van
Devonshire [1838]).
34. aflatend: eindigend. Zie ook aflaten.
Wordt attributief gebruikt en vereist een
trigger binnen de attributieve woordgroep,
en wel niet, nooit, of nimmer: een nooit
aflatende stroom publikaties, een niet
aflatende inzet. Triggers van buiten de
attributieve bepaling zijn niet toegestaan:
*Nooit kon men hem van een aflatende
inzet betichten. *Er was geen aflatende
stroom publikaties. In dit opzicht wijkt
aflatend af van andere attributieve
adjectieven, zoals noemenswaardig:
Nooit was er sprake van een noemenswaardige
inzet.
35. afnemen, afpakken. In generische
zinnen hebben deze werkwoorden een
negatief-polair gebruik. Het onderwerp van
de zin is steeds een vaag gehouden
algemene instantie die niet in staat is om
iemands prestatie of ervaring uit te wissen
of ongedaan te maken. Dat neemt niemand
ons ooit weer af (Story, 6-11-2006). Dit
pakt niemand me meer af (NRC, 12-1-
2007). Ze pakken het je nooit meer af
(Dagblad van het Noorden, 23-4-2005).
36. afschrabsel van een nagel: het WNT
geeft, s.v. afschrabsel, de volgende
‘gemeenzame’uitdrukking: Het is geen
abschrabsel van een nagel waard, niets
hoegenaamd. Het WNT geeft geen vindplaatsen
en zelf ben ik de uitdrukking nog
niet tegengekomen. Wel past hij goed
binnen de groep van uitdrukkingen van
minimale hoeveelheid met een geringschattend
karakter (knip voor de neus,
sikkepit, lor etc.).
37. afstand kunnen doen van iets: litotesuitdrukking,
want in combinatie met
negatie drukt het uit: aan iets gehecht zijn.
Haar eeuwig kinderlijke moeder Alice kan
maar geen afstand doen van haar leefgewoonten
uit de hippietijd en bedrinkt
zich regelmatig, gewend als ze is dat haar
dochter haar wel weer komt redden
(flaptekst bij Monica Sauwer, Een
onwillige God). Van sommige onderwerpen
kan ik nu moeilijk afstand doen
(NRC, 18-10-2004).
38. alleen staan: op zichzelf staan.
Litotesuitdrukking. Komt, voorzover ik
kan zien, uitsluitend voor in combinatie
met niet. En in die lof stond Cartier niet
alleen (P.J. Buijnsters, Justus van Effen
1684-1735, 198). Niemeijer staat niet
alleen met zijn constatering (Dagblad van
het Noorden, 31-1-2004, 17). Hirsi Ali
staat niet alleen (Trouw, 2-1-2004, 17).
39. altoos: überhaupt, hoegenaamd. Na de
achttiende eeuw verdwenen versterking
van negatie, meestal in de combinatie geen
X altoos. Doch hiertoe scheen geene kans
altoos (J. Wagenaar, Vaderlandsche
Historie, dl 17, 66). Van Engelandt kan ik
uw seggen dat men geene versekeringen
altoos heeft (Gedenkschriften van Gijsbert
Jan van Hardenbroek, dl II, 181). Het
WNT merkt het volgende op: “Met
ontkennende woorden verbonden, om eene
ontkenning in allen gevalle, in ieder
opzicht, m.a.w. eene volstrekte ontkenning
aan te duiden (verg. ALTIJD, II, 3), was
altoos reeds in 't Mnl. zeer gewoon: altoos
niet en niet altoos, altoos geen en geen
altoos, altoos nemmeer en nemmermeer
altoos, altoos niemen en niemen altoos,
altoos niewer, altoos maer (zie VERDAM
1, 383 vlg.). In de 17de en 18de eeuw
wordt het alleen nog maar met niet en geen
aangetroffen, met welke beide het echter
veelvuldig in gebruik was.”
40. anders opzitten: als alternatief voor
resteren. Deze uitdrukking komt voor in
7