De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

helemaal het achterste van zijn tong gaf
valt Trouwens moeilijk te zeggen (Trouw,
23-1-1999).
28. achteruitdeinzen voor: zeldzame
variant van terugdeinzen voor. Toen zij
uiteen geslagen werden, hadden zij zich
onder het bevel van een kapitein, die voor
niets en niemand achteruit deinsde, vaster
aaneengesloten (André Demedts, De
Belgische republiek, 121).
29. er (van) af kunnen: gemist kunnen
worden. Wordt gezegd van kleine
vriendelijkheden die niet mogen ontbreken
in een gemoedelijke omgang. Tijdens de
eerste benefiet in Barcelona tussen het
huidige team en een selectie van oudspelers
kon er bij Van Gaal geen hand
voor Cruyff af (Trouw, 19 maart 1999, 11).
Ook als hij daags voor de eerste training
voor de garages kaarten met zijn foto
uitdeelt aan de Tuero, Tuero, Tuero
roepende fans, kan er geen lachje af
(Autovisie 9, 1998, 90). Er kon geen
grapje van af (Sp!ts, 28-1-2002).
30. af te dingen: als er niets valt af te
dingen op iets, dan staat het buiten kijf, als
een paal boven water. Modale infinitief,
meestal met vallen als koppelwerkwoord,
minder vaak met zijn. Deze uitdrukking
wordt op twee nauw-verwante manieren
gebruikt: 1. als een gewone negatiefpolaire
uitdrukking, in ontkennende of
vragende zinnen; 2. zonder ontkenning,
met een graadaanduidend, dan wel een
tegenspraakaanduidend element als wel
degelijk, of toch nog wel. Op de 1-0 zege
van Heracles viel niets af te dingen
(Trouw, 28-11-1996). Daar valt weinig op
af te dingen (NvhN, 17-1-1997). Dat die
spanning in de roman niet echt voelbaar
wordt is het enige wat er op het knap
geconstrueerde verhaal valt af te dingen
(Nieuwsblad van het Noorden, 23-5-1997).
In mijn materiaal (61 voorkomens), is 34%
positief, 45% negatief, 3% in vraagzinnen,
16% combinaties met weinig en 2% als
restrictie van het enige. Van de 21
positieve voorkomens bevat 43% een
voorkomen van wel of best, en 48% een
graadaanduider als veel, heel wat, van alles
o.i.d. Op die opvatting valt echter veel af
te dingen (C. Gerretson, Geschiedenis der
‘Koninklijke’, 2 e dl, 31). Verdiend, maar
de Sparta-coach vindt er wel iets op af te
dingen (Nederland 2, 30-11-1997).Voor
een bespreking van dit type verdeling
verwijs ik naar Hoeksema (1998).
31. af te remmen: in bedwang te houden,
te stoppen. Modale infinitief. Romme was
al die tijd nauwelijks af te remmen
(Trouw, 9-2-1998). Maar hij was niet af te
remmen, in echte Ted Nugent vorm…
(Aardschok, no 12, december 1997). Het
Duits kent de vergelijkbare zeer populaire
modale uitdrukking zu bremsen: Der
Redner war kaum zu bremsen.
32. iets afdoen aan: minder belangrijk,
waar, relevant maken. Dat een partikel-PP
[..] doorgaans geen ander lexicaal
materiaal bevat doet niets af aan de status
van PP (H. Bennis in Tabu 21-4, 1991).
Deze kanttekeningen doen echter weinig af
aan de pracht van dit overzichtswerk
(Trouw, 26 april 1996). Dat doet
nauwelijks iets af aan de noodzaak van
verdere bezuinigingen. Doen deze
opmerkingen soms iets af aan de strekking
van mijn betoog? Liever zwijg ik voor
altijd, dan ook maar iets af te doen aan
mijn woorden. Op in totaal 51 voorkomens
vond ik slechts één in een affirmatieve
context: Dit fletse, ook wel een beetje
provocatieve `enzovoorts’ voegt niets toe
aan Van Daalens magisch-circulaire visie;
het doet er veeleer iets aan af (Trouw, 30
augustus 1997). De meest gebruikelijke
triggers zijn niets/niks (71%) en weinig
(13%).
33. aflaten: ophouden, eindigen. Litotesconstructie.
Vergelijkbare uitdrukkingen
zijn moe worden (+ infinitief), Duits sich
ermüden (Falkenberg 2001) en Frans
6