De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

728. ergens iets verloren hebben: ergens
iets te zoeken hebben, ergens op zijn
plaats zijn. Wie op de rug van een paard
zit en werkt, heeft daar niets verloren
aldus een oud spreekwoord. M.a.w.: zorg
dat het paard al het werk doet, anders ben
je geen ruiter, en hoor je niet thuis op de
rug van een paard.
729. te vermurwen: tot toegeven te
bewegen. Net zoals onvermurwbaar geen
positieve tegenhanger heeft, wordt ook de
modale infinitief alleen met negatie
gebruikt. 38 voorkomens in mijn materiaal
zijn combinaties met niet en 1 is een
combinatie met alleen. Maar Dries is niet
te vermurwen (Ed. van Thijn, Dagboek van
een onderhandelaar, 54). Dennis Bergkamp
is niet te vermurwen (Groninger
Dagblad, 30-6-2000). Alleen met deze
uitzonderingsclausule waren minister
Hunt en staatssecretaris Forsyth te
vermurwen in te stemmen met de richtlijn
(De Volkskrant, 13-10-1993).
730. zich laten vermurwen: zich laten
bewegen tot toegeven. Het negatief-polaire
karakter van deze uitdrukking is veel
minder uitgesproken dan die van de
modale infinitief te vermurwen. Op een
totaal van 23 voorkomens zijn er 7 (30%)
positief en 15 (65%) negatief en eentje
kwam voor in een vraag. Ollie volgde hem
handenwringend, maar de zeerob liet zich
niet vermurwen (Marten Toonder, Een
enkel opbeurend woord, 105). Diep
geroerd door het idee dat de heilige
mannen voor hem zouden bidden, liet de
jonge Maury zich ten slotte vermurwen
(Emmanuel le Roy Ladurie, Montaillou,
103). Of Piëch en zijn super-zuinige
rechterhand, de Spanjaard Lopez, zich
laten vermurwen, mag betwijfeld worden
(De Volkskrant, 8-10-1993).
731. verrassingen kennen: onverwachte
elementen bevatten. De uitdrukking laat
zich goed combineren met negatieve
determinatoren als geen, weinig, niet veel
140
of restrictieve adverbia als nauwelijks,
amper en lijkt vooral gangbaar te zijn in
journalistiek taalgebruik. De samenstelling
van de schaatskernploeg kent geen
verrassingen (De Volkskrant, 10-5-1993);
het spel dat volgt kent nauwelijks
verrassingen (idem, 8-10-1993).
732. op verre na: in de verste verte, in
het geheel. Versterker van negatie, niet
meer gangbaar in hedendaags Nederlands.
Net als in de verste verte gebruikt deze
uit-drukking een ruimtelijke metafoor om
negatie te versterken: op verre na niet =
zelfs bij benadering niet, in het geheel niet.
Staat net als bovenvermelde parafrasen
links van negatie. Al is men zelf op ver na
geen Adonis, men mag daarom den draak
wel steken met bultenaren die zich voor
Apollo’s uitgeven (Cd. Busken Huet,
Litterarische Phantasieën I, 198). Dan!
men kon het op verre na niet eens worden
(J.A. Schasz M.D., Reize door het Aapenland,
85), maar dit alles geeft op verre na
niet de geheel bijzondere bekoring die
uitgaat van een plek op aarde, waaraan
hoog-heilige herinneringen verbonden zijn
(Abraham Kuyper, Om de oude wereldzee,
dl I, 537). Een zeldzame variant is bij
verre na: De brave man had echter zelf bij
verre na niet beseft hoe belangrijk zijn
mededelingen voor de commissaris waren
geweest (Pim Hofdorp, Moord in miniatuur,
155). Wellicht betreft het hier een
contaminatie van op verre na en bij lange
na.
733. verreppen: bewegen, verroeren. Het
WNT merkt op, dat dit nu verouderde
werkwoord vooral in combinatie met
negatie werd gebruikt, ter aanduiding van
bewegingen van lichaamsdelen (het WNT
meldt o.a. de combinaties geen vin, hand,
voet, lid verreppen), en te beschouwen als
nauw verwant met verroeren, dat tegenwoordig
meer bekend is. Volgens het
WNT is verreppen nog in omloop in
Vlaanderen en Groningen. Uit Ter Laan
(1929) citeert het WNT: Hai kin gain