De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

722. zullen vergeten: in combinatie met
ooit/nooit of een uitdrukking die “snel”
betekent, is dit een negatief-polaire
uitdrukking. Het is voor mij een tijd die
ik nooit zal vergeten (J. Fabius, Met
Thompson in Albanië, 166). Na het
avondeten ontstond er een sfeer die geen
van de betrokkenen snel zal vergeten
(Matty Verkamman e.a., Het Nederlands
Elftal. De historie van Oranje 1905-1989,
325). Zuster Rachele zal die maanden van
anarchie niet licht vergeten (Els de
Temmerman, De meisjes van Aboke, 50).
Ik ben die nacht ordonnans geweest en zal
de gebeurtenissen van die nacht niet gauw
vergeten (Izak van Dam, Oorlogsdagboek
[1940]).
723. verheffend: wordt gebruikt met
negatie om een understatement te vormen.
Van 60 voorkomens bleek 67% te bestaan
uit combinaties met weinig, 7% met
minder, 20% met negatie, terwijl 3% van
de voorkomens positief was. Hij mocht
dan wijd en zijd bekend staan als een
schuinsmarcheerder en door zijn weinig
verheffende levenswandel in het gevang
eindigen, als satirisch schrijver was hij
onovertroffen (De Volkskrant, 28-2-1997).
Het was niet verheffend, het gemeenschappelijke
zingen op sommige Meivergaderingen
te laten bestaan uit een
afwisselende reeks van Internationale, Heb
meelij Jet, Socialistenmars, en Ich küsse
deine Hand Madame (André van der
Louw, Rood als je hart, ‘n geschiedenis
van de AJC, 87).
724. (kunnen) verhelen: verheimelijken,
een geheim maken van, ergens doekjes
om winden, verbloemen. Wordt in
combinatie met negatie doorgaans als
litotesconstructie gebruikt. Zij verheelt niet
dat het bezit van voorouders die hebben
deelgenomen aan de kruistochten het enige
is dat bij haar telt (Stendhal, Het rood en
het zwart, 260-261). Poetin verheelde niet
dat tussen Rusland en de VS nog steeds
grote meningsverschillen bestaan (NRC,
139
23-7- 2001). Amaranta kon de afkeer niet
verhelen die haar aan tafel werd
ingeboezemd door zijn dierlijke
oprispingen (Gabriel Garcia Marquez,
Honderd jaar eenzaamheid, 99).
725. verhikken of verwrikken: verroeren.
Uitdrukking van onverzettelijkheid.
Het WNT geeft als voorbeeld van
deze Zaanse uitdrukking (uit Boekenoogen
1897): Daar is geen verhikken noch
verwrikken aan. Vgl. ook verreppen of
verroeren en schrikken of verwrikken
voor vergelijkbare idiomen.
726. kunnen verhullen: kunnen verhelen.
Litotesuitdrukking. Meestal gebruikt in
combinatie met niet, een enkele maal ook
met nauwelijks/amper. De mooie eindcijfers
die De Vries presenteerde kunnen
niet verhullen dat zich vooral in de grote
steden problemen voordoen met het invullen
van Melkertbanen door langdurig
werklozen (Intermediair, 6–5-1999, p. 23).
727. kunnen verkroppen: kunnen velen,
verdragen, hebben. Driekwart van 151
voorkomens blijken combinaties met niet,
verder 15% combinaties met moeilijk.
Overige omgevingen, zoals vragen,
comparatiefzinnen, complementen van
negatieve predikaten, e.d. zijn zeldzaam,
maar niet uitgesloten. Deze uitdrukking is
al vrij oud, zoals blijkt uit het volgende
voorbeeld uit Joost van den Vondels
Roskam: Hoe kan een Christen hart dees
tiranny verkroppen! Vgl. verder ook:
't Is hem onmooglijck sulck een tael te
kunnen verkroppen (Johannes Duijkerius,
Het leven van Philopater, 50 [1691]). Dat
kon Neel niet langer verkroppen (Is.
Querido, De Jordaan, dl. 4, 135). Toch
konden de Fransen het maar moeilijk
verkroppen, dat zij Zuid-Beveland hadden
moeten ontruimen (A.M. Wessels, Zeeland
in de Patriottentijd, 240). De man had de
vernedering nooit kunnen verkroppen
(Nieuwsblad van het Noorden, 16-3-1996).