De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

van doen hebben met: zie van doen
hebben met.
703. van vandaag of gisteren: van recente
herkomst. In combinatie met negatie geeft
het aan dat iets al geruime tijd bestaat. De
uitdrukking komt ook alleen in combinatie
met negatie voor: in mijn materiaal 46x
met niet en 2x met geen. Meestal is de
uitdrukking predikaat bij zijn, soms is het
een bepaling bij stammen of dateren. Van
Oostrom (2006: 76) geeft aan dat de
uitdrukking al heel oud moet zijn, getuige
een Latijnse vertaling in een oorkonde uit
1166: ut vulgo dicitur: non ab hodie vel
heri (“zoals het volk zegt: niet van
vandaag of gisteren”). Later komt iets van
Plox, die is ook niet van vandaag of
gisteren, nee om de bliksem niet (Lodewijk
van Deyssel, De scheld-kritieken, 61), die
dateeren heusch niet van vandaag of
gisteren (J.C. Bloem, De brieven van J.C.
Bloem aan Aart van der Leeuw, 164).
Variant: van heden of gisteren.
704. vat hebben op: in zijn macht hebben,
greep hebben op. Naast 2 positieve
voorkomens op een totaal van 40 (=5%),
valt een sterke voorkeur voor de zuiver
negatieve contexten op: 75%, voorts veel
combinaties met weinig/minder (13%), en
meer sporadisch andere contexten als
vragen, het bereik van alleen of
nauwelijks, e.d. De autoriteiten hebben
geen vat op deze rondzwervende massa’s
(De Volkskrant, 24-4-1993). De mode
heeft alleen maar vat op de revers van het
herencostuum (De Volkskrant, 4-6-1993).
De tijd heeft weinig vat op de indeling van
mijn leven (Jan Greshoff, Afscheid van
Europa, 19). Van Gaal verklaarde dat hij
voor Alflen in plaats van Van den Brom
had gekozen omdat het Utrechtse manusjevan-alles
beter vat zou hebben op de
bewegelijke Nehmet (De Volkskrant, 3-11-
1993). De inchoatieve variant vat krijgen
op heeft een minder uitgesproken voorkeur
voor negatief-polaire omgevingen: op 25
voorkomens bleken er maar liefst 9
(=36%) in positieve contexten te staan.
135
705. veel minder: laat staan. Sterker nog
dan het geval is bij laat staan gaat het hier
om een scalaire nevenschikker met een
negatief-polair karakter. Negatie kan zowel
links als rechts van deze uitdrukking
voorkomen. Ook groote reeders
verzekerden mij: het laten verbouwen van
zeilloggers tot motor-loggers, veel minder
het aanschaffen van stoomschepen –
particulieren kunnen het niet meer
behappen (NRC, 30-3-1927).
706. een veer van zijn mond kunnen
blazen: puf hebben; uitdrukking die een
minimale hoeveelheid kracht aanduidt.
Vroeger werd er wel een veer op iemands
mond gelegd om te controleren of hij
gestorven was. Juffrouwen kunnen zich
laten bedienen, al kunnen zij geen veer van
den mond blazen, maar het is met de
dienstboden altijd vooruit is de weg (A.
Loosjes Pz, Historie van Mej. Susanna
Bronkhorst, dl. 6, 345 [1807].) Het WNT
meldt ook varianten met een veer van zijn
gat kunnen blazen en dergelijke. Vgl.
ook: Kijk, dat heb ik nou op jullie soort
tegen, zelfs als je geen veer van je kont te
blazen hebt zul je nog laten merken dat je
gewiekst bent (Louis Ferron, De keisnijder
van Fichtenwald, 205).
707. vees: oud woord voor vezel, stofje. In
17e eeuwse teksten gebruikt als mhu. Het
WNT geeft o.m.: Daer waren Mosselen,
en anders niet een vees (Wils, Don
Quichot, 8 [1682]). Wat schaede zoude
sulcke woorden u doen konnen, indien gy
die liet voor by vliegen, ende die niet meer
achtede dan eene vese? (De naervolginghe
van Christus, 247 [1624]).
708. zich uit het veld laten slaan: zich
laten ontmoedigen, zich van de wijs laten
brengen. Een uitdrukking die in combinatie
met negatie onverstoorbaarheid
uitdrukt. Op 50 voorkomens is het