De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

zwart, vert H. van Pinxteren, p. 285).
Van 113 voorkomens in mijn bestand is
49% combinaties met n-woorden, 27%
met weinig, 11% met niet veel, 9%
voorkomens in vragen en 2% met zonder
als trigger, 1% met nauwelijks, 1% met
een negatief predikaat en 1% met geen.
Verder trof ik nog 1 positief voorkomen
aan: Gelukkig heeft die petitie iets
uitgehaald (Humo, 6-4-1999).
692. uit kunnen over: uitgepraat raken
over. Wordt gebruikt in combinatie met
(maar) niet dan wel nauwelijks/amper.
Ze kunnen er niet over uit (NRC, 8-11-
1993). Knickerbockers-trainer Marcel
Valk kon er na afloop maar niet over uit.
(Nieuwsblad van het Noorden, 12-5-1997).
Ik kon er maar niet over uit hoe die man
had gekeken (Erica Jong, Het ritsloze
nummer, 361). Groen kan er na al die
jaren nog nauwelijks over uit (Trouw, 3-5-
2001, 2).
693. uitmaken: belang hebben, ergens toe
doen. De uitdrukking kan gecombineerd
worden met een ondervindend object en
een maatbepaling, beide naar keuze: vgl.
het maakt (me) niet uit naast het maakt me
weinig/niets uit. Alle bekende triggers zijn
mogelijk. Op 101 voorkomens trof ik aan:
alsof (1), amper (1), conditionele zin (1),
negatie (83), vraagzin (6), weinig (7) en
ook 2 positieve voorkomens. Alsof het de
echte Oranjesupporters een bal uitmaakt
welke omroep, welk kanaal, de fratsen van
Advocaat c.s. regisseert (Trouw, 1-3-
1996). Het maakt amper uit waar er wordt
getankt (Ned-1, 18-12-2001). Een paar
kernbommetjes meer of minder maken
geen donder meer uit (Trouw, 6-6-1998,
11). Het maakt niet uit wat je zegt, als je
voor je gevoel maar niet liegt (Margriet,
13-7-2000). Het maakte Kiprich niets uit
(Nieuwsblad van het Noorden, 24-7-1999).
Een positief voorkomen: Vandaar dat het
veel uitmaakt hoe gerechten worden
opgediend (Trouw, 24-1-1996, 21).
133
694. kunnen uitrichten: voor elkaar
kunnen krijgen. De uitdrukking wordt
gecombineerd met een maatbepaling,
meestal niets, niks, weinig, niet veel, wat
of iets. Het artillerievuur kon echter niets
uitrichten (Johan Brouwer, Kronieken van
Spaansche soldaten uit het begin van den
tachtigjarigen oorlog, 9). Maar de dokters
konden niet veel uitrichten (Ffyona
Campbell, Te voet door Afrika, 172).
Boris kon, al had hij het gewild, de
volgende dag al evenmin iets uitrichten
(Leo Tolstoj, Oorlog en vrede, dl 1, 510).
Maar voorlopig kon deze groep nog
weinig uitrichten (H. Brugmans,
Geschiedenis van den wereldoorlog, 132).
Wat kun je met stenen uitrichten? (Ned-3,
9-3-2002).
695. (kunnen) uitsluiten: negatief-polaire
litotesuitdrukking in combinatie met een
bijzin, eventueel een nominalisatie. Net als
bij veel litotesuitdrukkingen treedt vooral
negatie op als trigger. Hij sluit niet uit dat
de brug er volgende zomer enkele weken
helemaal uitgaat (Dagblad van het
Noorden, 13 augustus 2005, p 7).
696. kunnen uitstaan: kunnen verdragen,
kunnen luchten of zien, kunnen velen.
Deze uitdrukking behoort tot een vrij
productieve familie van werkwoordelijke
uitdrukkingen die aangeven dat iets of
iemand onverdragelijk is. Ook het Engels
en het Duits kennen vergelijkbare uitdrukkingen
als can stand, can abide, ausstehen
können etc. Kunnen uitstaan komt het
meest voor in negatieve zinnen (89% van
de 138 voorkomens in mijn materiaal),
verder in combinatie met minder (5%),
opmerkelijk genoeg allemaal uit de 19de
eeuw, in vragen (2%), in comparatiefzinnen
(1%), in combinatie met nauwelijks
(1%) en ook een enkele maal in een
positieve context (1%). Maar Nabal kon
David niet uitstaan (Abraham Kuyper,
Vrouwen uit de Heilige Schrift, 78). Het is
niet zo dat zij elkaar niet mogen, ze kunnen
elkaar gewoon niet uitstaan (Ronald