De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

het echter wel negatief-polair: Een
deceptie kon *(niet) uitblijven. Op 74
voorkomens in mijn materiaal komen maar
liefst 70 (95%) voor in combinatie met
niet, verder telkens 1 in combinaties met
respectievelijk geen, nauwelijks, moeilijk
en onmogelijk. Voorbeelden: De kennismaking
kon in elk geval niet uitblijven
(W.H. Vliegen, De dageraad der volksbevrijding,
dl 2, 124). Een beslissing kon
niet lang uitblijven (C. Gerretson,
Geschiedenis der ‘Koninklijke’, dl. 2, 16).
Een openlijke krachtmeting over wie het
gezag vertegenwoordigde kon onmogelijk
uitblijven (Leon Uris, De hadji, 254).
686. kunnen uitbrengen: kunnen zeggen.
Vaak gebruikt in de combinatie geen
woord kunnen uitbrengen. Alie kon geen
woord uitbrengen (K. Norel, Engelandvaarders,
146). En ze huilde en snikte en
schokte en riep klagend om haar moeder,
het eenige verstaanbare woord, dat ze
uitbrengen kon (C.J. Kelk, De dans van
jonge voeten, 321). Professor Frits van
Oostrom [..] was in het blauw flikkerende
licht te beduusd om iets uit te kunnen
brengen (Trouw, 21-10-1996). Een
opmerkelijke trigger is net. Bij de meeste
NPUs fungeert dit woord niet als een
mogelijke trigger, met als belangrijkste
uitzondering de balansschikkingsconstructie,
maar hier lijkt zoiets wel
mogelijk:`Goddank,' kon hij nog net
uitbrengen.
Ook uitbrengen zonder kunnen is
negatief-polair: Die is te hees om nog een
woord uit te brengen. (Judicus Verstegen,
De revoluties, 242). Ze bracht geen woord
uit. (Guus Kuijer, Een gat in de grens, 42).
687. uitdoen op: kunnen schelen, zich iets
aantrekken van. Regionale uitdrukking,
bekend in Twente en de Achterhoek. Vgl.
Dijkhuis (1981: 577-578): Daor mo'j niks
op oet doon, wat den zeg = Je moet je
niets aantrekken van wat die vent zegt.
Uitdrukking met een verplichte maatbepaling.
Daar doe ik niets/*iets op uit.
Dacht je dat ik daar ook maar iets op
uitdoe? Als retorische vraag: Wat doe jij
daar op uit?
132
688. uitgekeken raken: genoeg gezien
hebben. In tegenstelling tot uitgekeken zijn
heeft deze uitdrukking een negatief-polair
karakter. Vgl. ook uitgepraat raken
over. Siga raakte niet uitgekeken op dit
kleinood van een stad (Maryse Condé,
Ségou, dl 1, 234). Op menselijke emotie
raak je nooit uitgekeken (Margriet, nr 51,
1999, 16).
689. zich ergens over uitlaten: iets kwijt
willen over iets, iets ter sprake brengen.
Het leger liet zich niet uit over de situatie
van de andere vijftien toeristen die nog in
handen zijn van hun ontvoerders (Sp!ts,
15-5-2003). Over het waarom van het
aantal acht heeft Mulisch zich niet
uitgelaten (NRC, 17-3-2000).
690. uitgepraat raken over: voldoende
gezegd hebben over. In tegenstelling tot
zijn statische tegenhanger uitgepraat zijn
(over) is dit een echte negatief-polaire
uitdrukking. Wat minder vaak voorkomende
varianten zijn uitgeschreven
raken over en uitgepraat komen over. Als
trigger fungeert vrijwel steeds niet (38 op
40 voorkomens in mijn materiaal). Cruyff
raakt bijna niet uitgepraat over geld (De
Volkskrant, 30-12-1993). O, daar kwam ze
nooit meer over uitgepraat! (Mr. A.
Roothaert, Doctor Vlimmen, 260).
691. uithalen: effect sorteren. Deze
uitdrukking wordt gecombineerd met een
maatbepaling, zoals weinig, niets, niet
veel. Zwart 15 haalt echter ook niets uit
(Go, 17-4, 1980). Maar Rosenstein heeft
gelijk als hij stelt dat praattherapie niks
uithaalt (Intermediair, 7-6-1996); de
indruk bestaat dat dit toezicht niet veel
uithaalt (Rapport commissie-Van Traa,
1996). Wat haalt het uit dat ze hem
veroordelen tot een boete van duizend
daalders? (Stendhal, Het rood en het