De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

gepaard met zinsnegatie (88% op 89
voorkomens), verder komt hij voor in
vragen (2%), conditionele zinnen (1%),
bijzinnen met voor (1%), in combinatie
met moeilijk/ onmogelijk (2%), en een
enkele keer valt er ook een positief
voorkomen te noteren (6%). Er zat een
langwerpig, spits toelopend voorwerp in
vastgeklemd, dat we niet meteen thuis
konden brengen (A.F.Th. van der Heijden,
Vallende ouders, 354). [D]it was iets dat
hij onmogelijk thuis kon brengen (Jean
Dulieu, Het winterboek van Paulus de
Boskabouter, 17). Het duurde even voor
hij kon thuisbrengen wat hij zag, maar
toen wistie het zeker (Jules Deelder,
Drukke dagen, 445). De lezer, die kennis
neemt van dit lijstje, geve zich er rekenschap
van, hoeveel van deze namen hij kan
thuisbrengen (J. Presser, Ondergang, dl. 1,
185). Soms krijgt deze uitdrukking een iets
gewijzigde betekenis en duidt het "begrip
hebben voor" of iets dergelijks: Ik heb
nooit de kinderachtige trek bij de Amerikaanse
gangsters kunnen thuis brengen om
iedereen walgelijke bijnaampjes te geven
(Joop van den Broek, Oponthoud in Rome,
26).
664. (tot) tien kunnen tellen: een normale
graad van nuchterheid of pienterheid
vertonen. En nu kan hij niet meer tot tien
tellen! (Martin Lodewijk, Agent 327 - De
ogen van Wu Manchu, 19). Zo stond ik
nog een poosje op te scheppen tegen de
arrestant, die een houding aannam, alsof
hij geen tien kon tellen (H. Voordewind,
De commissaris vertelt, 114).
665. van deze tijd: eigentijds, modern,
gangbaar. Bij gebruik als predikaat is deze
uitdrukking negatief-polair, maar niet bij
gebruik als bijvoeglijke bepaling. Komt
vooral voor in combinatie met niet: De
Belastingdienst als boeman is niet meer
van deze tijd (Sp!ts, 27-5-2003). Daarnaast
komt de uitdrukking ook regelmatig
in vragen voor: Volgens Chris Lorenz is de
vraag of academische vrijheid nog van
128
deze tijd is, van dezelfde soort als de vraag
of de dodo en de Tasmaanse buidelwolf
nog wel van deze tijd zijn (Natuur en
techniek, januari 2000). Verder kan de
uitdrukking ook opduiken in niet-negatieve
omgevingen, mits vergezeld van een
bijwoord van graad: Ook op het gebied van
veiligheid is de Xsara weer helemaal van
deze tijd met onder andere ABS en zes
airbags op iedere uitvoering (Autozine, 27
maart 2003).
666. (kunnen) tippen aan: gelijkwaardig
zijn met, het halen bij. Uitdrukking van
onvergelijkbaarheid. De uitdrukking is
verrassend recent. Het WNT geeft als
oudste vindplaats Diet Kramer’s Begin, uit
1933. Wat is die man goed zeg, daar tipt u
niet aan (Hans Dorrestijn op Ned-3, 13
april 1996). Bijna steeds is kunnen
aanwezig, maar er zijn ook enkele
voorkomens zonder dit modale werkwoord
gevonden. Veruit het meest gebruikelijk is
de uitdrukking met negatie (91% van 212
voorkomens). Daarnaast komen voor:
nauwelijks/amper (2%), restrictieve
bijwoorden (1%), vragen (1%),
combinaties met onmogelijk (1%), weinig
(1%), en zonder (1%). Positieve
voorkomens zijn ook aangetroffen (2%).
Er is in het hele wilde westen geen paard
dat aan jou kan tippen! (Morris/Goscinny,
Lucky Luke - Het 20ste cavallerie, 30). En
me rijlaarze kan heel de deftigheid niet an
tippe (Willem van Iependaal, Polletje
Piekhaar & Lord Zeepsop, 240). Een lul is
een kerel die er een stuk beter uitziet dan
jij, maar die verder natuurlijk niet aan jou
kan tippen (Payola, no. 1-1, 1997, 10-11).
Hoewel ik heus wel leuke mannen heb
leren kennen, kon niemand tippen aan
Henk (Vriendin, 5 mei 1999, 50).
Volgens Zalm kan alleen de Afrikaanse
Ontwikkelingsbank tippen aan de hoge
bestuursuitgaven van de Oost Europabank
(De Volkskrant, 21-2-1995). Aan mijn
bezoek aan de Playboy-villa kan weinig
tippen (Sp!ts, 17-1-2002). Haar partners
waren - zonder ook maar in de verste verte