De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

ekking) bij talen, die geven om niet kent:
Ik táál niet naar zoute haring versus ?Ik
gééf niet om zoute haring. Hierdoor lijkt
talen naar emfatischer van karakter dan
geven om. Deze zware accentuatie lijkt
zich alleen voor te doen bij negatie met
niet en in retorische vragen. Bij evenmin
lijkt ze uitgesloten, evenals bij negatie met
noch, zoals in het Reve-citaat hierboven
aangehaald.
Het enige positieve voorkomen in
mijn bestand is al oud en zou thans niet
meer acceptabel zijn: Niettegenstaande dat
den mensch niet wist wat kleeding of
optooizel was, voor dat de zonde hem
dwong om 'er na te taalen, echter bevont
hy met der tyd, dat den opschik zo wel
behoort tot de betaamelijkheyt, als tot een
sluyer voor de schaamte (..) (Jacob
Campo Weyerman, Den Lap-landschen
Tovertrommel, 1731, p. 9).
654. met een tang aanraken/beetpakken:
uitdrukking van minimale hoeveelheid, in
combinatie met negatie in gebruik om aan
te duiden dat iemand of iets in het geheel
niet aan te raken is, wegens onreinheid, of
overdrachtelijk om aan te geven dat men
zich ergens verre van wil houden.
Tegenhanger van het Engelse ‘touch with a
tenfoot pole’ en het Duitse ‘mit der
Beisszange anfassen’. De echte nazi’s
zouden hem met geen tang hebben willen
aanraken (Kristien Hemmerechts, Wit
zand, 254). [A]fgezien van het feit dat u
kamerlid bent, zou ik u met geen tang
willen aanraken (Lisette Lewin, Voor
bijna alles bang geweest, 315).
655. ergens tegenop kunnen: iets kunnen
verduren, tegen iets opgewassen zijn.
Vooral in gebruik met geen/niet, negatief
moeilijk/onmogelijk maar ook in retorische
vragen. Daar kan geen reclasseringsambtenaar
tegenop (Nieuwsblad van het
Noorden, 20-5-2000). Daar kon geen
afzuigkap tegenop (Désanne van
Brederode, Mensen met een hobby, 192).
Een pony van vlees en bloed kan daar niet
126
meer tegenop! (Libelle, 8-3-2002). Maar
we kunnen onmogelijk op tegen Peking
(Trouw, 7 mei 2002). Welke camping kan
daar tegenop? (twitter.com/TwitBB, 23-
12-2009)
656. in tel zijn: meetellen, in aanzien zijn.
Zoals het WNT reeds meedeelt:
gewoonlijk met een ontkenning, o.a. in de
vorm in geen tel zijn (thans verouderd), of
de Zuid-nederlandse vorm van geen tel
zijn. Het WNT geeft o.a. als voorbeeld
De temende zusjes
Die grommen om kusjes
[..]
Zijn hier in geen tel
uit de Economische Liedjes van Betje
Wolff en Aagje Deken. Andere voorbeelden:
Maar tegenwoordig zijn moeders
en oma’s vanwege het egoïsme van de
mensen weinig meer in tel (Nieuwsblad
van het Noorden, 17-5-1997). Wat daar
buiten stond, was niet in tel (J. Koopmans,
Letterkundige studien over de negentiende
eeuw, 57).
657. de telefoon staat stil: met negatie
duidt het een overweldigende telefonische
belangstelling aan, vergelijkbaar met de
telefoon stond roodgloeiend zonder
negatie. De uitdrukking is al vrij oud,
getuige bijv. een voorkomen in Herman
Heijermans’ ‘De vliegende Hollander’ uit
1920: De telefoon heeft niet stilgestaan
(Toneelwerken III, 2226). Vgl. verder
De telefoon staat geen seconde stil bij de
Stichting Sabbatical Leave (www.schoolbank.smi.nl).
De uitdrukking is een variant
op het oudere zijn mond staat stil.
tellen: zie tot tien kunnen tellen.
658. ergens iets van terechtbrengen: zich
met succes van iets kwijten. Laat zich
combineren met niets, weinig, niet veel en
in vraagzinnen met wat. Jammer dat ik er
zelf zo weinig van terechtbreng (Anja