De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

dat een jaar geleden nog mikte op een rol
in de mondiale mobieltjestop, komt in het
verhaal nauwelijks meer voor (Trouw, 12-
3-2002).
650. syllabe: mhu, een lettergreep, ook
maar iets. Hoewel vooral gebruikt in
combinatie met werkwoorden van
communicatie (Hij zei de hele avond geen
syllabe) of cognitie (Ze begrepen er geen
syllabe van), komt de uitdrukking in
teksten uit het begin van de eeuw ook in
een ruimer verband voor: Bovendien met
drift bereikte je geen syllabe, nooit,
nergens... (Alie Smeding, De zondaar,
188). In het algemeen was deze
uitdrukking populair aan het eind van de
negentiende eeuw en de eerste helft van de
twintigste eeuw. ‘t Was eene spanning die
ondragelijk werd, omdat zij altijd maar
zweeg, omdat ik nooit een syllabe
antwoord ontving (Vincent van Gogh,
Verzamelde brieven, deel 1, 353). Ik heb
bij deze gelegenheid die 1400 alexandrijnen
nog eens doorgekeken zonder
ergens een syllabe te veranderen (Jeugdbrieven
van Petrus Augustus de Génestet).
In ieder geval denk ik er niet aan, hem ook
nog maar één syllabe te schrijven (E. du
Perron, brief aan M. ter Braak, in Briefwisseling
1930-1940, deel 1, 389).
651. taal of teken: mhu, disjunctieve
expressie met als betekenis `enige
boodschap.' Met taal noch teken had
mevrouw Jardinet gereageerd op Klaas'
bloemen (Hella S. Haasse, De wegen der
verbeelding, 41), nu krijgen we geen taal
of teken (Herman Heijermans, Kamertjeszonde,
361). De uitdrukking is tamelijk
zeldzaam, zodat het niet mogelijk is veel te
zeggen over de verzameling van triggers
op grond van geattesteerde gegevens, maar
het komt me voor dat een vrij breed scala
hier mogelijk is, zoals vragen (Heb je ooit
taal of teken van haar vernomen?), conditionele
zinnen (Mocht je ooit taal of teken
van haar vernemen, laat het me dan
weten), etc.
125
652. ergens tabernakelen bouwen/
opslaan: ergens een huizeke bouwen,
ergens lang blijven. De voorbeelden die
het WNT geeft zijn deels, maar niet alle in
overeenstemming met negatief-polaire
status. Hy (Lycurgus) en geeft den
Bruydegom geen vryheyd, tot zijn
nieuw-getrouwde Bruyd te kommen,
wanneer 'them zoude mogen lusten ...;
maer hy gebied dieftelick en bedecktelick
by haer te kommen, zonder tabernakelen te
maecken, of aen de bedtijcke te blijven
hangen (J. de Brune, Emblemata of Sinnewerck
[1624]). Wanneer de uitdrukking
tamelijk letterlijk gebruikt wordt in de
betekenis ‘zich metterwoon vestigen’ is er
van negatieve polariteit geen sprake. In het
bovenstaande voorbeeld is de uitdrukking
echter meer overdrachtelijk gebruikt voor
‘toeven’.
653. talen naar: geven om, verlangen
naar. Behoort tot de grote klasse van
uitdrukkingen van onverschilligheid. Uit
mijn materiaal (91 voorkomens) blijkt een
sterke verbondenheid met negatie: 91%
van de voorkomens staat in een negatieve
zin. Daarnaast komen vragen voor (2x),
bijzinnen met zonder (2x), conditionele
bijzinnen (1x), en zinnen met nauwelijks
(1x). Meisjes? Daar taalt hij niet naar!
(W.F. Hermans, De donkere kamer van
Damocles, p. 15). Peter taalde niet naar
de Blijde Boodschap (Maarten 't Hart, Het
roer kan nog zesmaal om, p. 223).
Majesteit, ik taal noch naar roem, noch
naar eerbewijzen, noch naar geschenken
of tijdelijke goederen (Gerard Reve, De
taal der liefde, p. 181). Homerus, Plato,
wie taalt er nog naar? (W.F. Hermans, Ik
heb altijd gelijk, p. 288).
In tegenstelling tot geven om kan
talen naar niet gecombineerd worden met
een maatbepaling: *Ik taal geen moer naar
een zoute haring. *Wie taalt daar ook
maar iets naar?
Een opvallend verschil is de mogelijkheid
tot zware accentuatie (met