De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

637. onder stoelen of banken steken/
schuiven: verhullen, heimelijk houden.
Deze uitdrukking, die behoort tot het
disjunctieve type (vgl. ook bijv. van toeten
of blazen weten, op of om kijken) is in
hoge mate gericht op negatieve contexten:
van 167 voorkomens stond maar liefst
97% in een negatieve zin; verder 1%
voorkomens in bijzinnen ingeleid door
zonder, 1% in het bereik van zelden en 1%
combinaties met nauwelijks. Interessant is
hierbij dat Nekrasov zijn eigen financiële
onbetrouwbaarheid niet helemaal onder
stoelen of banken stak (Karel van het
Reve, Geschiedenis van de Russische
literatuur, 321). De heer Woeste, hij, steekt
het onder stoelen noch banken, dat het zijn
vurigste wensch is (Karel van de
Woestijne, Verzameld journalistiek werk,
7e deel, 24). Maar dat valt te herleiden uit
Steve Millers nooit onder stoelen of
banken gestoken bewondering voor de
Beatles (Bert Jansen, Popstukken, 49). De
meeste toehoorders waarderen mijn
opvattingen en ik zal ze dan ook nimmer
onder stoelen of banken steken (Weekend,
5-9-2001). De vrees hiervoor wordt door
niemand onder stoelen of banken gestoken
(Willem Walraven, Eendagsvliegen, 241).
Ik heb er tenminste goede hoop op,
antwoordde de novice, zonder haar
blijdschap onder stoelen of banken te
steken (Alexandre Dumas, De drie
musketiers, 390). Cabaretier Youp van ‘t
Hek steekt zijn liefde voor Groningen en in
het bijzonder de Groninger studenten
zelden onder stoelen of banken (De
Groninger Gezins-bode, 1-7-1998). Hij
stak zijn bevreemding nauwelijks onder
stoelen of banken (Hélène Nolthenius,
Geen been om op te staan, 23).
De variant met schuiven i.p.v.
steken is tamelijk zeldzaam. Ik heb slechts
de volgende twee gevallen kunnen vinden:
Maar evenmin schoof hij zijn oordeel
omtrent de andere kerken en sekten onder
stoelen of banken (De Nieuwe Taalgids
XII, 1918, 133). De blonde actrice
Gwyneth Paltrow schuift het niet onder
122
stoelen of banken dat ze haar vriendjes
steeds binnen een paar weken uitput
(Spits, 15-10-2001).
Hoewel de uitdrukking doorgaans
een disjunctieve vorm heeft, komen af en
toe ook conjunctieve varianten voor.
Vergeleken met de 167 voorkomens met of
vormen de 6 met en echter een duidelijke
minderheid. En het zou mij zeer van u
tegenvallen, indien gij het onder stoelen en
banken ging steken, dat X. in uw ogen een
verwerpelijke knoeier is (Jan Greshoff,
Zwanen pesten, 170). De vader heeft zijn
voorkeuren en steekt die niet onder stoelen
en banken (C.J. Kelk, Ik kéék alleen, 100).
638. met een stok: scalaire uitdrukking.
Hij is met geen stok de deur uit te krijgen
(Mien van `t Sant, Aukeshoftrilogie, 373).
Meestal wordt met geen stok gebruikt in
combinatie met een werkwoord als krijgen
of wegslaan om aan te duiden dat iemand
zich niet van zijn plek wenst te verroeren.
De bijwoordelijke bepaling met een stok
duidt in negatieve contexten een zeer hoge
mate van onverzettelijkheid of onbewegelijkheid
aan. Het is dus geen uitdrukking
van minimale hoeveelheid of mate, maar
juist van maximale mate. Ook het Engels
kent dergelijke uitdrukkingen om onverzettelijkheid
aan te duiden, zoals wild
horses: Wild horses couldn’t drag me to
that party. Het Nederlands kent nog het
vergelijkbare met tien paarden. Bij
geboortes ben ik met geen stok weg te
slaan (Monika van Paemel, De vermaledijde
vaders, 177), ze krijgen mij met geen
stok meer op het veld (Nieuwsblad van het
Noorden, 19-3-1998). Hoewel met geen
stok veruit de meest voorkomende vorm is
waarin de uitdrukking met een stok zich
voordoet, kan men ook wel gebruik zonder
interne negatie mogelijk achten: Zij waren
geen van allen met een stok naar college te
krijgen. Groot is het aantal mogelijk-heden
echter niet: vragen, conditionele zinnen
e.d. lijken als context uitgesloten: #Krijg je
hem met een stok naar bed? #Als je haar
met een stok naar de kerk krijgt, eet ik mijn