De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

17. zich iets aantrekken van: malen om,
zich bekommeren om. Behoort tot de
uitgebreide klasse van de uitdrukkingen
van onverschilligheid alsook tot de klasse
van uitdrukkingen met een maatbepaling.
Jan trok zich niets/nooit iets/weinig/niet al
te veel/geen bal/steeds minder van haar
aan. Moeten we ons daar iets van aantrekken?
Als we ons daar wat van
aantrekken zijn we gauw op de fles. Het
nauw verwante idioom zich iets
aantrekken is niet negatief-polair, en
heeft geen verplichte maatbepaling. Vgl.
De minister trok zich de kritiek aan met
??De minister trok zich iets van de kritiek
aan.
18. kunnen aanvangen met: kunnen
beginnen met. Als men met iets niets kan
aanvangen, dan is het zonder nut; kan men
met iemand niets aanvangen dan is hij
onhandelbaar. Wordt vooral gebruikt met
negatie, en verder in vragen. Loeffen
(1998) merkt terecht op dat men met een in
XML gecodeerd document niets kan
aanvangen wanneer niet is vastgelegd
welke functionaliteit het heeft (STDH-
Nieuwsbrief no 12, juni 2000, 8). Met die
domkoppen die er vanmiddag waren kon ik
niets aanvangen (Godfried Bomans,
Sprookjes en Verhalen 1929-1935, in
Werken II, 87). De vraag is alleen wat je
in de praktijk met die mogelijkheid kunt
aanvangen (De Volkskrant, 18-5-1993).
19. ergens aanwillen: ergens mee willen
beginnen, ergens mee instemmen. En toch:
men wilde er niet aan (E. d'Oliveira, De
mannen van '80 aan het woord, 40). De
bondscoach wil daar nog niet aan (Trouw,
7-2-2005).
20. kunnen aanzien: het zien van iets
kunnen verdragen. Behoort tot de groep
uitdrukkingen van onverdragelijkheid,
evenals kunnen uitstaan, kunnen hebben,
kunnen zetten, kunnen luchten of zien,
kunnen velen, kunnen verdragen, kunnen
verteren etc. Zie ook om aan te zien.
Vooral wanneer het `zien’ niet letterlijk
genomen moet worden is deze uitdrukking
geheel gelijkwaardig met en vervangbaar
door de bovenstaande idiomen. Frans
Bakker uit de Bottelroosstraat kan het niet
aanzien dat de woningstichting zo met de
bewoners omgaat (Loeks, 10-6-1997). Ik
kon het niet meer aanzien (Tom Lanoye,
Spek en Bonen, 9). Ik kon het niet langer
aanzien en toen heb ik haar gewurgd (Jos
Panhuijsen, Leven alleen is niet genoeg,
157). Hij kon het niet meer aanzien
(Kristien Hemmerechts, Wit zand, 125).
Zoals de bovenstaande voorbeelden al
laten zien is negatie meestal verbonden
met een aspectuele operator als meer/
langer.
21. aap: ook maar iets. Een uiterst zeldzame
mhu – vgl. Hij weet er geen' aap van
(P.J. Harrebomée, Spreekwoordenboek der
Nederlandsche taal [1858], 41). [H]ij
begrijpt er duidelijk geen aap van (E. du
Perron, brief aan Menno ter Braak,
Briefwisseling 1930-1940, deel II, 301).
Wij bakten er opnieuw geen aap van en
verloren ons “finaleduel”
(home.tiscali.nl/..). “nielz” jij snapt er
echt geen aap van (www.clubcharts.nl).
22. kunnen aarden: zich thuis gaan voelen
(meestal: in een andere omgeving dan die
waar men is opgegroeid). De relatieproblemen
ontstonden toen de Ecuadoraan
hier niet kon aarden (De Telegraaf, 7-8-
1996). Ze kunnen nergens anders meer
aarden (De Volkskrant, 17-4-2000). Het
was ook de vraag of de meisjes ooit nog bij
een ander zouden kunnen aarden! (Rascha
Peper, De waterdame, 48/49). Maar de
vrouw kan in het kleine land met
betrekkelijk provinciale verhoudingen niet
aarden (Jacques Gans, Liefde en goudvisschen,
130). “Misschien!,” besloot ik,
"kan ik nog wel eens hier aarden."
(ibidem, 147). Het laatste voorbeeld laat
zien, dat positieve voorkomens van kunnen
aarden niet uitgesloten zijn. Wel zijn ze
zeldzaam: ik noteerde 3 op in totaal 61
4