De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

605. sinecure: een gemakkelijke taak of
onbeduidende zaak. Het beschrijven van je
personeel is geen sinecure (Intermediair,
6-2-1995), Een sinecure was het allerminst
(De Volkskrant 22-6-1993). Schrijver zijn
in Amerika is geen sinecure (id, 20-3-
1993). Deze omstandigheid maakt het
schrijven over twee nieuwe publicaties van
hem allerminst tot een sinecure (De
Nieuwe Eeuw, 25-1-1947). Uit bovenstaande
voorbeelden moge blijken dat deze
uitdrukking alleen gebruikt wordt als
predikaatnomen, meestal met een koppelwerkwoord,
soms ook met werkwoorden
als maken. Alleen in de oorspronkelijke
betekenis van ‘bijbaantje’ kan deze uitdrukking
ook positief worden gebruikt:
Het consulaat was voor hem een leuke
sinecure. Tevens vervalt dan de verplichting
om de uitdrukking als predikaat
te gebruiken: Men zocht voor hem een
lucratieve sinecure. Dankzij een lucratieve
sinecure behoefde hij geen staatspensioen.
606. sjoege: benul, kennis; antwoord.
Volgens Van Dale mogelijk afkomstig van
het Hebreeuwse sjagach, dat nauwkeurig
waarnemen betekent. Een variant is
sjoechem. Hoewel de uitdrukking uit het
Bargoens stamt, wordt hij tegenwoordig
vrij algemeen gebruikt, vooral in de
combinaties sjoege hebben van (benul
hebben van, verstand hebben van) en
sjoege geven (een antwoord geven,
reageren). De oudste vind-plaats in mijn
materiaal is A.M. de Jongs Notities van
een landstormman, blz. 268 (gebaseerd op
stukken in Het Volk uit 1917-1918): Die
hebben d’r geen sjoege van, die
linkmiechels. De uitdrukking sjoege
hebben van komt 17x voor in mijn
materiaal, waarvan 16x in een negatiefpolaire
omgeving (meestal in combinaties
met geen), en 1x positief: `Andriessen. Jij
hebt er sjoege van,' zei Jacobs (Jip
Golsteijn, 1 met stip, 20).
Van sjoege geven zijn er meer
vindplaatsen (44), waarvan 42 negatief,
meestal in combinaties met geen (39):
116
Tot mijn genoegen geeft de kastelein geen
sjoege (Johnny van Doorn, Gevecht tegen
het zuur, 95). Ik wou 'm anspreke, maar
toe die geen duit sjoege gaf, kreeg ik
ineens zoo'n ijskoud, onverschillig gevoel
over me lijf... (Herman Bouber, De Jantjes,
79). As jullie nou maar geen sjoege geven
(Theo Thijssen, Egeltje, 56) 'k Heb er
eiges nooit van gehoord, maar al had ik
het wel gewete, dan zou'k toch geen sjoeg
gegeve hebbe (Willem van Iependaal,
Polletje Piekhaar, 138). We hebben gezegd
laten we er eens heenlopen en een grap
over de melkboer maken en kijken of ze
sjoege geeft (Rinus Ferdinandusse, Als je
nog eens wat weet, 127). Ze het je nou
sjoege genoeg gegeve (Herman Bouber,
Zeemansvrouwen, 30). De variant
sjoechem is uiterst zeldzaam: Natuurlijk
geeft-ie geen sjoechem... (Morris en
Goscinny, Lucky Luke - De premiejager,
19).
607. de slaap kunnen vatten: in slaap
kunnen vallen. De sjah was zo getroffen
door het antwoord van tante Pollewop dat
hij gedurende verschillende nachten de
slaap niet vatten kon (Godfried Bomans,
De onsterfelijke Pa Pinkelmans, 71). Mijn
hoofd was nog te vol van het voorval met
den officier, dan dat ik den slaap zoude
hebben kunnen vatten (Jacob Haafner,
Reize in eenen palanquin, 161). Omdat Ira
de slaap moeilijk kon vatten, liet haar
vader de deur van haar slaapkamer op een
kier (Nausicaa Marbe, Mândraga, 14).
Want op de een of andere manier duurde
het heel lang voor hij de slaap kon vatten
(J.R.R. Tolkien, De hobbit, 54). Arend
Michiel, die de slaap maar half vatten kan,
ligt daarover na te denken (Fenand van
den Oever, Brood uit het water, 96). Heeft
u vannacht de slaap kunnen vatten?
(Radio 1, 7-4-1999). Zonder kunnen komt
deze uitdrukking niet voor: *Fred vatte de
slaap niet. Voor een ander geval van
negatief-polaire insomnia, zie kunnen
slapen van.