De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

600. de/een schoonheidsprijs verdienen:
in overdrachtelijke zin: uitblinken door
elegantie. Deze onderhandelingen
verdienen geen schoonheidsprijs (De
Volkskrant, 13-1-1993). Kenmerkend voor
het metaforische negatief-polaire gebruik
is dat ook zaken, die gewoonlijk in het
geheel niet in verband worden gebracht
met het begrip ‘schoonheid’, zoals
bestuurlijke beslissingen, in het geding
kunnen zijn. Als u mij vraagt, of dat de
schoonheidsprijs verdient en of ik daarmee
echt gelukkig ben, is mijn antwoord dat ik
het graag anders had gezien (INL 38
mwc). Mevrouw Jansen, die een aantal
zaken onduidelijk vond, zei dat de
procedure naar haar mening geen
schoonheidsprijs verdient (idem). Naast
verdienen wordt ook wel eens het
predikaat in aanmerking komen voor
gebruikt: De eerste voetbalclub die dit
seizoen zijn trainer onder dwang op straat
zet komt daarom ook zeker niet in
aanmerking voor de schoonheidsprijs
(idem).
601. schrikken of verwrikken: zich
verroeren. Verouderd rijmidioom, te
vinden in Winschootens Seeman (1681):
het en schrikt, nog en verwrikt niet: dat is,
het wierd in het minste niet van sijn plaats
bewoogen. Hierbij is de betekenis van
schrikken die van “ met een ruk of schok
van zijn plaats of uit zijn stand gaan” (cf.
WNT s.v. schrikken). De uitdrukking zal
wel weinig gebruikelijk geweest zijn, want
het WNT vermeldt hem niet. Wel meldt
het een vergelijkbaar idioom verhikken of
verwrikken uit de Zaanstreek. Ook
verreppen of verroeren is naar vorm en
betekenis verwant.
602. schromen: aarzelen, terugdeinzen
voor. Gewoonlijk wordt dit werkwoord
gecombineerd met negatie en een
infinitief-complement. Hoewel negatie niet
absoluut verplicht is (op 100 voorkomens
vond ik 6 positieve, verder 6 combinaties
met een n-woord, 2 met allerminst, 1 met
115
zonder en 85 met niet. O, uw veder
schroomt niet ons tevens tot aan de deuren
der slaapkamer dezer vorstelijke personen
te voeren (Lodewijk van Deyssel, De
scheldkritieken, 81). Mannen als Huygens
en Westerbaen schromen niet, om in hunne
puntdichten allerlei aardigheden te zeggen
van dieven, die zullen worden gehangen
(J.A. Worp, De invloed van Seneca’s
treurspelen op ons tooneel, 39). Tannen
onderzoekt de communicatie tussen
mensen vanuit allerlei disciplines, en
schroomt uitstapjes naar de historie en
naar andere culturen allerminst (Trouw,
20-11-1996). Bij fouten van Menzo,
afgezien van diens blunder in Auxerre, had
Van Gaal nooit geschroomd het beestje bij
de naam te noemen (De Volkskrant, 11-3-
1993). [D]aarom schroomde ik het woord
sociologisch er voor te gebruiken (Annie
Romein-Verschoor, Vrouwenspiegel, 166).
Een Engelse negatief-polaire tegenhanger
van dit werkwoord is to scruple: Nixon did
not scruple to order a cover-up.
603. shit: recente ontlening uit het Engels.
Want ik ben alleen en ik geef geen shit
(Osdorp Posse, Osdorp Stijl). Een nog
letterlijker vertaling zou zijn: en ik geef
niet een shit, maar dat gaat in tegen de
huidige syntactische regels van het
Nederlands (zie ook Hoeksema 2002b
voor het gebruik van niet een versus geen).
604. sikkepit(je): mhu. Een traditionele
uitdrukking, variant van snars, zier etc.
Tegenwoordig wat ouderwets. Dat
vrijdagse bakkertje kon hem geen sikkepit
schelen (Jaap ter Haar, Ernstjan en
Snabbeltje uit en thuis, 50). Geen sikkepit
weten ze er van. (J.W.F. Werumeus
Buning, Ik zie, ik zie wat gij niet ziet, 73).
Dat verandert aan de zaak geen sikkepitje
(George van Aalst, De schoolfuif, 145).
Als je nou nog één sikkepitje gevoel hebt,
dan laat je haar slapen (Justus van
Maurik, Papieren kinderen, 120).