De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

tegenwoordig nauwelijks nog gangbaar.
Het WNT heeft een heel vroege vindplaats
uit de Nederlandse Historien van P.C.
Hooft (N.H. 1127): Wat doch hadden
z’hem toegevoeght, dan eenen enkelen
schyn oft schaaduw van gezagh? Latere
voorkomens zijn meestal negatief. Hij zogt
naar verscheiden kleinigheeden, waarvan
hij schijn noch schaduuw kon vinden
(Gerrit Paape, De Bataafsche Republiek zo
als zij behoord te zijn en zo als zij weezen
kan [etc.], 16). Wy zyn gereed, met alle
onze Medepligtigen, met solemnelen Eede
te bevestigen, dat gedurende de
behandeling van deeze zaak, waar van wy
aanleiders zyn geweest, aan ons geen
schyn of schaduw is voorgekomen van
eenig Complot ... (Tweede deductie voor
Jonker Onno Zwier van Haren, ter zyner
noodwendige zuiveringe van de lasterlyke
gerugten en imputatien, tegen hem
verspreid en ingebragt, 47). De meest
recente vindplaats in mijn materiaal van
deze uitdrukking dateert van 1957: Dan is
er geen schijn of schaduw van bedrog
meer te bewijzen (Mr. A. Roothaert,
Vlimmen’s tweede jeugd, 647).
598. een schim van: negatief-polair
predikaat, behorend tot de groep van
uitdrukkingen van onvergelijkbaarheid,
zoals kunnen tippen aan, in de schaduw
kunnen staan van, e.d. Gewoonlijk
gebruikt om aan te duiden dat iemand niet
meer kan tippen aan zijn vroegere zelf.
Verhaegh was geen schim meer van de
topspeler van weleer (De Volkskrant, 20-
9-1993). Volendam was geen schim van
de ploeg die PSV versloeg (De Volkskrant,
25-1-1993). Ook vergelijkingen met
anderen dan zichzelf komen voor:
Trouwens, die Kraaykamp is geen schim
van zijn vader (Loeks, 10-12-1996).
Enigszins elliptisch doet het volgende
voorbeeld aan: Bombarda is nog geen
schim van vorig seizoen (Loeks, 12-11-
1993), waar we dienen te lezen: van de
speler die hij het vorig seizoen was.
Overigens kan de uitdrukking ook worden
114
gebruikt om aan te geven dat de huidige
versie van een persoon of team juist beter
is dan een vorige: Onder aanvoering van
een perfect spelende captain Marc
Delissen was het Nederlandse elftal geen
schim meer van de ploeg die in februari in
Pakistan tijdens een testserie over de knie
werd gelegd (De Volkskrant, 6-7-1993).
Op 36 voorkomens waren er 33
combinaties met geen, 2 met maar, en 1
voorkomen was positief: Maar Jantje is
een schim van zichzelf geworden (De
Volkskrant, 14-8-1993). Nico was in die
tijd nog maar een schim van zichzelf als
sixties beauty (De Volkskrant, 9-1-1993).
599. de schoenen mogen poetsen van:
uitdrukking van onvergelijkbaarheid, net
als bij voorbeeld kunnen tippen aan, het
halen bij. De sportmasseur had in het
interview met Panorama onder meer
gezegd dat Guus Hiddink nog niet de
schoenen mocht poetsen van Cruyff of
Michels (Trouw, 12-6-1998). Die lui van
De Kast mogen niet eens de schoenen
poetsen van Zita Swoon (Nieuwsblad van
het Noorden, 20-3-1999). Varianten van
deze uitdrukking zijn te vinden in de
volgende voorbeelden: Daar mogen Hugo
en Edward de schoenveters nog niet van
vastmaken (Loeks, 24-9-1996). Van
Scheppingen mag eigenlijk nog niet eens
de schoenen strikken van de dertiger
(Nieuwsblad van het Noorden, 28-5-1997).
De oorsprong van deze uitdrukkingen ligt
in de bijbel, in het woord van Johannes de
Doper: Ik doop u met water, maar er komt
een, die sterker is dan ik, wiens schoenriemen
ik niet waardig ben te ontbinden;
die zal u met den Heiligen Geest en met
vuur dopen (Lukas 3: 16). Nog dicht bij
deze oorsprong blijft de volgende variant:
De menschen, die om onzen verdienstlijken
landgenoot gegrinnikt hebben, waren wel
heusch nauwelijks waard, dat zij zijn
schoenzolen ontbonden (Willem Kloos,
Een daad van eenvoudige gerechtigheid,
112-113).