De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

Louw zeer rouwig om (s.v. afzetsel). Dat
de bewerkers van het WNT zich bewust
waren dat het woord sindsdien een NPU is
geworden, bewijst hun zinssnede (s.v.
rouwig) "Nog thans gebruikelijk in de
uitdr. ergens niet rouwig om zijn."
585. over rozen gaan: gladjes, zonder problemen,
op een aangename wijze verlopen.
Met een onderwerp dat een pad aanduidt,
veelal ook overdrachtelijk, zoals het
levenspad. Het leven van de ivf-moeder
gaat niet over rozen (De Volkskrant, 2-7-
1994). Het pad van racismebestrijders
gaat niet over rozen (id., 2-1-1993). Maar
de weg terug naar huis gaat bepaald niet
over rozen (id., 30-8-1993). Vergelijkbare
uitdrukkingen in het Engels en het Duits
zijn to be a bed of roses en auf Rosen
gebettet. Life is not a bed of roses. Voor
een discussie van dit idioom en zijn
tegenhangers in de Europese talen, zie
Hoeksema (1996). Een zeldzame oudere
variant is op rozen gaan. De uitdrukking
op rozen zitten, op het oog vergelijkbaar
met over rozen gaan, is in het geheel niet
negatief-polair. Hoewel over rozen gaan
nog maar circa een eeuw echt gangbaar is,
gaat hij terug op een oude metafoor, die
van veel oudere datum moet zijn. Zo vind
ik bij Johan de Brune, Bancket-werk van
goede gedachten (1658: 290) de volgende
passage: Waarmede de Heydenen wijsselick
hebben te kennen gegeven, dat [..] de
mensch geen staet en moet maecken op
roozen en wel-rieckende planten te treden,
maar op doornen en distelen te wandelen.
586. rozengeur en maneschijn: toonbeeld
van geluk. Wordt veelal, maar niet
uitsluitend gebruikt als predikaatnomen.
Het negatief-polaire gebruik beperkt zich
tot gebruik als predikaatnomen. Meestal is
de trigger een ontkende universele kwantor
(Van der Wouden 1994): U weet dat het
niet altijd rozengeur en maneschijn is in
een wereld vol misverstand (Nieuwsblad
van het Noorden, 4-11-1995). Het blijkt
niet alles rozegeur en maneschijn te zijn
111
na de seksuele revolutie (Robert
Hofmann's Speelfilm Encyclopedie, dl. 1,
404). Daarnaast ook opvallend veel
gevallen van triggering door ontkende
restrictieve adverbia, zoals niet alleen, niet
louter e.d.: Maar het is niet louter
rozegeur en maneschijn rond de
jubilerende stripheld (INL 27-miljoenwoorden
corpus). Een Franse tegenhanger
is Tout n'est pas roses. De Engelse
tegenhanger is sunshine and roses, vgl. it
shows you that the other side is not all
sunshine and f***ing roses (The Guardian,
10-9-1993). Het Italiaans kent de
uitdrukking rose et fiori ("rozen en
bloemen"): non è tutto rose e fiori (cf.
Love 1993). Voor een uitgebreidere
discussie, zie Hoeksema (1996).
587. het ruim hebben: variant van het
breed hebben, met gelijke betekenis en
eigenschappen. Voorbeeld: ruim hebben ze
het geen van allen (De Groninger Gezinsbode,
22-10-1997).
588. ruk: snars, bal, moer. Mhu. Krachtterm
van vrij recente oorsprong. Mogelijk
heeft deze uitdrukking te maken met
rukken in de zin van masturberen, maar
harde bewijzen ontbreken hiervoor. Het
zou dan vergeleken kunnen worden met
andere uitdrukkingen die een handeling
betreffen met taboekarakter, zoals een
scheet en een fuck. Maar zo'n advies stelt
geen ruk voor (De Volkskrant, 26-4-1993).
In veel clubs is gewoon geen ruk te beleven
(Humo, 27-5-1997). Passend bij een
taboe-origine is de mogelijkheid om er ene
voor te plaatsen (cf. Postma 2001): Het
interesseert me geen ene ruk wat jij te
zeggen hebt (RTL-4, 6-12-2000).
589. rust in zijn kont hebben: rustig zijn,
rust kunnen vinden. Komt vooral voor
met negatie, af en toe echter ook in
positieve zinnen. Van ’t Hek had geen
moment rust in zijn kont (NRC, 22-5-
1995).