De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

voorkomens) bleek 79% te bestaan uit
universele of generische zinnen met
zichzelf respecterend als restrictor, 11%
negatieve zinnen, 5% vragen, en ook 5%
positieve zinnen waarin de uitdrukking
fungeert als restrictor bij veel/menig. Na de
Tweede Wereldoorlog had elk zichzelf
respecterend bedrijf een ponskamer (De
Volkskrant, 6-11-1993). Nu al kent vrijwel
iedere zichzelf respecterende stad zijn
eigen meubelboulevard aan de rand (idem,
12-6-1993). Een zichzelf respecterende
man wil voor geen goud gezien worden
terwijl hij ‘vrouwenwerk’ doet (idem, 10-
7-1993). Geen zichzelf respecterend blad
zou zijn redactie laten functioneren zoals
De Ster doet (idem, 31-12-1993). Welke
zichzelf respecterende partij zet van de ene
dag op de andere alles op zijn kop? (idem,
21-10-1993). Nu hebben veel zichzelf
respecterende papagaaienhouders zo’n
vogel in hun kooi (idem, 21-4-1993).
Vergelijkbaar in gebruik is weldenkend,
dat overigens alleen van mensen gezegd
kan worden.
resten, resteren: zie anders resten/
resteren.
571. rijm of reden: reden, redelijke
verklaring of aanleiding [het onderdeel
“rijm” lijkt in de betekenis van het geheel
geen rol te spelen]. Het WNT noemt de
staande uitdrukking zonder rijm of reden
een navolging van Frans sans rime ni
raison en Engels without rhyme or reason.
Dit lijkt niet helemaal correct voorzover
het suggereert dat rhyme or reason in het
Engels een vaste verbinding vormt met
without. Althans in modern Engels kan
rhyme or reason in diverse negatieve
contexten voorkomen en is er slechts in 4
(25%) van de 20 door mij verzamelde
voorkomens sprake van een combinatie
met without. Vergelijk bijv. There doesn’t
appear to be any rhyme or reason that this
woman should be dead (The Washington
Times, 20-10-1992). In het Frans daarentegen
lijkt de uitdrukking voorbehouden
109
aan de vaste combinatie met sans, en
voorzover de schaarse Nederlandse voorbeelden
conclusies wettigen, past het
Nederlandse gebruik zich eerder aan bij
het Frans dan bij het Engels. In ieder geval
is de uitdrukking in het Nederlands veel
minder gebruikelijk dan in voornoemde
nabuurtalen.
572. rijmen met: passen bij, verenigbaar
zijn met. Meestal gebruikt in modale
combinaties: kunnen rijmen met, of met
een modale infinitief: te rijmen vallen/zijn
met of zich laten rijmen met. Deze
uitdrukking komt vooral voor in negatieve
zinnen, vragen en in combinatie met
moeilijk of slecht (cf. Van der Wouden
1995a voor de triggereigenschappen van
deze twee woorden). Wat je daar zegt,
rijmt al heel slecht met je filosofie van zoo
even (Jacob van Lennep, Klaasje Zevenster,
dl 2, 58). Zo was het en alles wat er
nog meer in de Bijbel stond en daar niet
mee rijmde, stond er alleen voor de
domoren (W.F. Hermans, Uit talloos veel
miljoenen, 85). Zijn aarzelingen vielen
moeilijk te rijmen met de voortvarendheid
van Daendels (A. Alberts, De huzaren van
Castricum, 151). Een getal als 50.000 laat
zich moeilijk rijmen met Campert (Trouw,
1-6-1995). Verwant is het adjectief
ongerijmd, dat geen tegenhanger gerijmd
heeft.
573. rooi van iets hebben: Van Dale legt
deze uitdrukking uit als 'slag van iets
hebben'. Ik heb geen voorbeelden kunnen
vinden van deze uitdrukking. Ook noemt
Van Dale nog het houdt geen rooi met als
betekenis `het gaat de perken te buiten' en
daar is geen rooi mee te schieten `daarmee
is niets te beginnen'.
574. rooie cent: mhu, minimale eenheid
van geldswaarde. Het adjectief, dat aangeeft
dat het om een rode, dwz koperen
munt gaat, benadrukt de geringe waarde
van de munt. Wie weet was de hele handel
geen rooie cent waard (Frans Kellendonk,