De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

553. potten kunnen breken: iets in
positieve of negatieve zin voor elkaar
krijgen. Deze uitdrukking wordt
recentelijk opvallend vaak in sportverslagen
gebruikt, afgaande op De
Volkskrant op CD-ROM, en vormt een
minimaal paar met de uitdrukking (ergens)
een potje kunnen/mogen breken, die in het
geheel niet negatief-polair is. Voorbeelden:
De laatste kon temidden van zijn
schutterende medespelers weinig potten
breken (De Volkskrant, 14-3-1994).
Overmars en Pettersson konden geen
potten breken (id., 21-3-1994). Voor hij
potten kan gaan breken, zal Groenendaal
toch eerst het fortuin aan zijn zijde moeten
krijgen (id., 28-11-1994). Barbara de
Loor [..] en Marianne Timmer konden
evenmin potten breken (id., 23-1-1995).
Voorbeelden van een potje kunnen breken:
Bij de supporters kan Kiprich nog steeds
een potje breken (id., 3-4-1995). Ook bij
Jorien van den Herik kan `Henkie met de
losse handjes' een potje breken (id., 3-6-
1995). Het WNT meldt alleen een potje
mogen breken. Inmiddels lijkt een potje
kunnen breken de gangbare vorm van deze
uitdrukking te zijn geworden.
554. de pret mogen drukken: een
negatief effect op de stemming hebben.
Meestal in combinatie met niet: Dat mag
allemaal de pret niet drukken (NRC, 18-
12-1996). Gevaarlijke slidings, gemene
tackles en geniepige elleboogstoten mogen
de pret niet drukken (NRC, 19-4-1999).
Verder zijn er varianten met vermogen en
kunnen: Meestal kwam er door de drank
geen verstandig woord meer uit, maar dat
vermocht de pret niet te drukken (Gerard
Cox, Jongen, rook jij wel genoeg?, 49).
Dat Haren een flinke veer moet laten bij de
nieuwe verdeling van de middelen uit het
gemeentefonds, kan de pret niet drukken
(De Groninger Gezinsbode, 12-6-1996).
Nog een variant op dit stramien is de pret
mogen deren: van een van de mannen
krijgt ze een regelrechte linkse hoek op
haar neus, maar dat mag de pret niet
deren (Toni Coppers, De beha van
Madonna, 36).
106
555. voor een prijs: scalaire eindpuntuitdrukking.
Variant van voor goud. Voor
geen prijs wilde ik naar die andere school
(Maarten 't Hart, Het roer kan nog zesmaal
om).
556. pruimen: accepteren, dulden, goed
vinden. Ook het negatief-polaire gebruik
van lusten staat dicht bij deze uitdrukking.
Omdat ook het leger Vishvadhatar niet
pruimde, leek de staat van beleg op niets
(Harry Mulisch, De diamant, 34). Het jong
pruimde het programma echter niet en
zeurde om het andere net (Ben Borgart, De
vuilnisroos, 94).
557. puf: energie, fut. Gerelateerd aan het
werkwoord puffen, vandaar de betekenis
`de adem bezitten voor iets' van zulke
uitdrukkingen als `ergens (de) puf voor
hebben.' FC Twente had niet de puf om
Ajax partij te bieden (De Volkskrant, 18-4-
1994). Hajduk had niet eens de puf om te
protesteren (id., 30-9-1993). Na `Almere,'
waar hij tweede werd, ontbrak bij hem de
puf weer voluit te gaan trainen (id., 1-11-
1993). 'k Heb geen puf opnieuw kiekeboe
te gaan spele met dat stel ouwe lulletjes in
Den Haag... (Willem van Iependaal,
Polletje Piekhaar, 90). Het WNT kent ook
een uitdrukking 'puf hebben in/op iets' met
als betekenis `zin hebben in iets,' die ook
negatief-polair is, maar hiervan heb ik zelf
geen eenduidige vindplaatsen kunnen
vinden, hoewel ergens geen zin in hebben
en ergens geen energie voor hebben
natuurlijk in de praktijk moeilijk te
onderscheiden zijn.
Van 34 vindplaatsen bleken er 2
positief te zijn, terwijl de overige vooral
combinaties waren met geen (12), niet
(11), weinig (3), niemand (1), en diverse
negatieve predikaten (5). Andere
omgevingen lijken me echter ook acceptabel
toe, zoals conditionele zinnen,