De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

(1873) geeft voorbeelden als Ge moet daar
geen pijl aan veranderen. Hij is geen pijl
beter dan zijn broeder. Hij kent er niet een
pijl van. Een recenter voorkomen waarin
de oude betekenis nog valt te herkennen:
Op heel de akker was geen pijltje boekweit
te bespeuren (André Demedts, De
Belgische Republiek, 41). Of er naast de
betekenis ‘spriet’ ook gedacht moet
worden aan een seksuele bijbetekenis, een
suggestie van Ton van der Wouden (het
woord piel gaat ook terug op pijl, zie
Hamans 1979) is niet geheel duidelijk. Het
geringe aantal vindplaatsen en het
ontbreken van duidelijke verwijzingen
naar een taboeconnotatie laat alleen
giswerk toe.
542. pikken: nemen, accepteren, dulden.
Als negatief-polaire uitdrukking vele
malen gebruikelijker dan zijn tegenhanger
nemen, waar het ook in zijn andere
betekenissen nogal op lijkt. Van de 327
voorkomens in mijn materiaal staat 83% in
een negatieve zin, 9% in een vraagzin, 1%
in combinatie met weinig/minder, 0,7% in
een conditionele zin. De uitdrukking is niet
strikt negatief-polair, getuige 7% positieve
voorkomens. Het is waarschijnlijk dat
pikken ontstaan is naar analogie met
nemen. In ieder geval komt nemen in
negatief-polair gebruik voor vanaf in ieder
geval de jaren 1940, terwijl pikken in mijn
materiaal pas in de jaren 1970 opduikt. Het
WNT vermeldt geen negatief-polair
gebruik voor pikken. Van Dale’s Groot
Woordenboek (10 e dr, 1976) noemt het
wel. Ik heb dingen over mijn kant laten
gaan die ik normaal niet zou pikken
(Humo, 22 juli 1997). En we weten dat hij
dat niet zal pikken (Monika van Paemel,
De vermaledijde vaders, 98). Of het partijbestuur
het pikt is zeer de vraag (Ed. van
Thijn, Dagboek van een onderhandelaar,
245). Mannen, pikken we het? (J.J.
Voskuil, En ook weemoedigheid, 191).
Ze pikt dat lange tijd, maar uiteindelijk
vermoordt ze hem (Trouw, 16-2-1998).
104
543. van zijn plaats komen: in beweging
komen. Met name in financiële kringen is
dit een gangbaar idioom om in combinatie
met negatie (niet, nauwelijks) een gebrek
aan koersontwikkelingen aan te duiden. De
AEX beursgraadmeter kwam nauwelijks
van zijn plaats (NRC, 2-9-2000). Sinds de
vorige nieuwsbrief is de aandelenmarkt
nauwelijks van zijn plaats gekomen
(Haagse Effecten, jg. 4, maart 1999). GTN
komt echt niet van zijn plaats (Business
Nieuws, 1-2-2001). Vergelijk ook: van de
grond komen.
544. kunnen plaatsen: kunnen thuisbrengen.
Hij kon ook deze interruptie niet
goed plaatsen (Marcus Heeresma, Anna,
385). Ik kan deze uitspraak echt niet
plaatsen (Dagblad van het Noorden, 24-5-
2005). Positieve voorkomens zijn relatief
zeldzaam, maar niet onmogelijk: De
kwalificaties die ik in de krant lees kan ik
wel plaatsen (Nieuwsblad van het
Noorden, 9-10-1999). Een variant is de
modale infinitief te plaatsen: Down With
Love is dan ook moeilijk te plaatsen
(DVD-Valley, februari 2004). Vergelijk
ook Engels can place: The man looked
familiar, but Frost couldn’t place him
(R.D. Wingfield, Night Frost, 155).
545. voor de poes: een te verwaarlozen
figuur of zaak. Alle 38 voorkomens in
mijn materiaal zijn combinaties met niet.
Agnes, je weet zelf wel, dat je niet voor de
poes bent (L.H.A. Drabbe, Levenslol,
157). Als je me dat nog een keer flikt,
mannetje, dan zal ik je eens kennis laten
maken met de gebroeders Vuist en die zijn
niet voor de poes (Chr. van Abkoude,
Pietje Bell, 21). Toch waren de doses
gruwelen en sensatie, die de Nick Carters,
Wilsons en Lord Listers onzer jongensjaren
ons te slikken gaven, ook lang niet
voor de poes (Maurits Dekker, Amsterdam
bij gaslicht, 41). In haar gouden
meerminnenjurk is Naomi Campbell niet
voor de poes (Weekend, 28 juli 2001, 40).
Het WNT (s.v. poes) vermeldt als Vlaamse