De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

luxe (Nieuwsblad van het Noorden, 19-5-
1999). Veel minder gebruikelijk is de
variant overbodige weelde: Een opzettelijk
onderzoek van dit belangrijke onderwerp
zou voor ons van ouds zeevarend volk
zeker geen over-bodige weelde zijn (P.J.
Meertens, De nieuwe taalgids 1942, 161).
Een andere variant is overdreven luxe: De
interview-training was geen overdreven
luxe (UK, 26 april 2001, 7).
525. overdreven: al te (zeer). Net als al te
in gebruik om understatements te maken.
Wij zijn nog altijd blij als we elkaar weer
eens zien, al gebeurt dat niet overdreven
vaak (Humo, 7-9-1999). Ondanks de
‘onverwachte’ zege maakte Utrecht geen
overdreven goede indruk (De Telegraaf,
31-1-1998). Heel algemeen gesproken lijkt
het erop dat de belangstelling voor de
geschiedenis van de linguistiek bij de
tussenoorlogse generatie van taalkundigen
niet overdreven groot is geweest (Jan
Noordegraaf, Voorlopig verleden, 127).
526. overhouden: intransitief gebruikt is
dit een negatief-polair werkwoord, te
combineren met negatieve adverbia als
niet, nauwelijks. Lopen gaat nog, maar het
houdt niet over (Jules Deelder, Modern
Passé, in: De dikke van Deelder, 281).
Van Dijk vindt dat de conditie van veel
spelers dit jaar niet overhield (De
Groninger Gezinsbode, 5 juni 1998, 5).
De arbeidsmarkt is nog steeds in mineur
en het aantal vacatures houdt niet over
(Memory Magazine, jan-febr 2004).
527. bij de pakken neerzitten: het
opgeven, zich neerleggen bij de situatie.
Tijd om bij de pakken neer te zitten had hij
niet (De Volkskrant, 9-9-1999). Maar dat
is geen reden om bij de pakken neer te
gaan zitten (ibidem, 19-5-1999). Maar, bij
de pakken neerzitten, treuren, dat heeft
geen zin (Nieuwsblad van het Noorden,
18-5-1998). Maar Keesing is veel te vitaal
om haar dames bij de pakken neer te laten
zitten, of er duffe types van te maken
101
(NRC, 9-7-1993). Want als je bij de
pakken neer gaat zitten, ben je voor
datzelfde ideaal verloren (De Tijd, 7-6-
1985). Het WNT geeft vreemd genoeg
alleen enkele positieve voorkomens uit de
19de eeuw, wat vermoedelijk betekent dat
de uitdrukking eerst vrij recent zijn
negatief-polaire karakter heeft gekregen,
cf. Ieder oogenblik zit een troepje bij de
pakken neer en zegt [..] (Frederik van
Eeden, Studies, dl 1, 141).
528. palen kennen: grenzen kennen. Nu
het gebruik van paal voor grens
langzamerhand uit het taalgebruik
verdwenen is (al zijn er nog resten als voor
onbepaalde tijd naast voor onbegrensde
tijd), heeft ook deze uitdrukking het veld
moeten ruimen voor grenzen kennen. De
blijdschap des Volks kende geene palen
(W. Eekhoff, Beknopte geschiedenis van
Friesland in hoofdtrekken, 414), zijne
pracht kent geen palen (J.F. Oltmans, De
schaapherder, 28).
529. pap kunnen zeggen: energie over
hebben. We konden na afloop geen pap
meer zeggen. Deze uitdrukking figureert in
het gedicht Pap van Jules Deelder (J.A.
Deelder, Moderne gedichten, 44):
Pap
De toestand waarin men
geen pap meer kan zeggen
is te prefereren boven
die waarin men dat
alleen nog maar kan.
Een vergelijkbare NPU is puf hebben.
530. het papier waard waarop het
gedrukt is/geschreven staat: minimale
hoeveelheidsuitdrukking, gezegd van
waardepapieren, maar ook verdragen,
contracten e.d. Mij werd toen definitief
duidelijk dat verkiezingsprogramma’s nog
niet het papier waard zijn waarop ze
gedrukt zijn (Trouw, 23-2-2002). Het