De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

498. kunnen onderdrukken: uitdrukking
van onbeheersbaarheid (zie voor meer
informatie over dergelijke uitdrukkingen
de ingang van kunnen bedwingen). Natuurlijk
kan ik een gevoel van leedvermaak
niet onderdrukken als ik van de CDAperikelen
hoor (Ed. van Thijn, Dagboek
van een onderhandelaar, 16). Toch kon
wethouder Schuiling (Economische Zaken)
een triomfantelijk glimlachje woensdagavond
niet onderdrukken (De Groninger
Gezinsbode, 24-4-1999).
onder stoelen of banken steken: zie:
onder stoelen of banken steken.
van echt te onderscheiden: zie van echt te
onderscheiden.
499. onderuit kunnen: zich kunnen of
mogen onttrekken aan iets waaraan men
zich gecommitteerd heeft of waartoe men
door regels of gewoonte verplicht is.
Meestal wordt deze uitdrukking gebruikt
in combinatie met negatie of negatief
moeilijk (cf. Hoeksema 2008a: 142, Van
der Wouden 1995a). Maar Bout zegt dat
zij er niet onderuit kunnen (Jan de Hartog,
Hollands Glorie, 66). Wijnkoop begreep
dat hij er nu niet meer onderuit kon (Gerrit
Voerman, De meridiaan van Moskou, 43).
Ik kan er moeilijk onderuit (J.J. Voskuil,
Afgang, 479).
500. iemand ongelijk kunnen geven: het
met iemand oneens zijn. Wordt vrijwel
steeds aangetroffen in combinatie met een
ontkennend woord, slechts zelden in
andere omgevingen, zoals retorische
vragen. Men kan hem geen ongelijk geven
(De Volkskrant, 13-3-1993). Ik zou het zelf
nooit zo hebben uitgedrukt, maar ongelijk
kan ik hem niet geven. (id, 16-4-1993). Ik
kan niemand ongelijk geven (id., 21-8-
1993). Wie kan Romario ongelijk geven
dat hij bij PSV weg wil? (id., 8-4-1993).
Een Engelse tegenhanger is can blame.
Ook retorisch, met negatieve betekenis, is
de bevelende variant Geef hem eens
ongelijk!
95
501. kunnen/zullen ontkennen: kunnen
loochenen. In combinatie met negatie een
bekende litotesuitdrukking die aangeeft dat
ontkennen geen zin heeft. Met kunnen:
Men kan niet ontkennen dat er inktvisschen
van zeer groote afmeting bestaan
(Jules Verne, Onderzeesche reis om de
aarde, 339). Ik kan het niet ontkennen,
myne oogen zyn zo goed niet als ik wel
wenschte (Justus van Effen, De
Hollandsche Spectator, 182). Met het
modale hulpwerkwoord zullen: Dat ook
het epos der Wereldschepping Enuma elisj
een bepaalde strekking heeft, zal niemand
ontkennen: de verheerlijking van Marduk
als de wereldgod (F.M.Th. de Liagre Böhl,
Het Gilgamesj epos, 14). De Heer van
Espenblad zal zulks, verTrouw ik, niet
ontkennen (Jacob van Lennep, Elizabeth
Musch, 309). Met een modale infinitief:
Maar het valt niet te ontkennen dat ze
mooi is (Hannes Meinkema, En dan is er
koffie, 121). Cf. ook Engelse tegenhangers
als in Nobody can deny that .., There is no
denying that ..., It cannot be denied that...
502. elkaar ontlopen: voor elkaar onderdoen.
Behoort tot een nogal uitgebreide
groep van uitdrukkingen van (on)vergelijkbaarheid,
zoals onderdoen voor, kunnen
tippen aan, zijn weerga kennen, e.d.
Opmerkelijk is de verplichte aanwezigheid
van het reciproke voornaamwoord. Op 25
voorkomens bleek 52% te combineren met
niet veel, 24% met weinig, 16% met
nauwelijks, terwijl ook minder en niets elk
eenmaal als trigger genoteerd konden
worden.
De smaken van aardappelpurees
uit een pakje ontlopen elkaar niet veel (De
Volkskrant, 13-11-1993). Aangenomen
wordt dat de BJP en de Congrespartij
elkaar weinig zullen ontlopen (id., 29-11-
1993). Qua opbouw ontlopen beide gidsen
elkaar nauwelijks (id., 14-8-1993). Ook in