De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

inden. Een variant is iets aan iemands
kont hangen.
486. nieuws onder de zon: nieuws. De
nabepaling onder de zon is eigenlijk
redundant, maar maakt wel van nieuws een
negatief-polaire uitdrukking. Hoewel deze
uitdrukking een enkele maal zonder trigger
kan voorkomen (in mijn bestand betreft
het 1 geval op 33 voorkomens), bestaat er
een sterke neiging om deze uitdrukking te
gebruiken in samenhang met ontkenning
of weinig. Haks is stapelgek op ‘iets
nieuws onder de zon.’ Dat is op zich niks
nieuws onder de zon. Hij stelde vast dat er
weinig nieuws onder de zon was. Voorbeelden
uit De Volkskrant, resp. 5-6-1993,
6-1-1993, 7-4-1993). Het negatief-polaire
karakter ontleent deze uitdrukking aan zijn
bron, Prediker 1:9 Er is niets nieuws onder
de zon. Alle negatieve voorkomens zijn
varianten op dit thema.
487. noemenswaard(ig): het vermelden
waard. Zowel in bijwoordelijk als bijvoegelijk
gebruik een NPU. Behoort tot
dezelfde semantische groep als naam
mogen hebben, het Duitse nennenswert en
het Engelse idioom to speak of. De variant
noemenswaard lijkt in alle opzichten op
de veel frekwentere lange vorm noemenswaardig.
Op 172 voorkomens van beide
uitdrukkingen (9x noemenswaard, en
163x noemenswaardig) kwam 51% voor
in negatieve zinnen, 44% in PPs ingeleid
door zonder, en de rest heeft als trigger een
negatief predikaat, weinig of komt voor in
een beperkende bijzin bij het enige. Ook
noteerde ik 1 positief voorkomen. Opvallend
is vooral het bijzonder hoge aantal
gevallen met zonder als trigger, veel meer
dan gebruikelijk bij andere NPUs. Vragen
lijken een mogelijke context, maar
kwamen niet voor in mijn materiaal,
evenmin als bijvoorbeeld comparatiefzinnen,
of restrictieve relatieve zinnen bij
universele of superlatieve NPs. Enkele
voorbeelden: Minder begrijpelijk was het
dat [..] nog steeds geen noemenswaarde
92
vooruitgang werd gemaakt met de
versterking van de oorlogsvloot (A.
Alberts, De huzaren van Castricum, 38).
Een aantal idg. consonanten zijn in 't
germ. niet noemenswaard veranderd (A.
van Loey, Schönfelds historische
grammatica van het Nederlands, 15). Van
1600 op 1675 hebben de zeden in de
zuidelijke Nederlanden geen noemenswaardige
verandering ondergaan (C.
Busken Huet, Het land van Rubens, 194).
De voorstanders houden van het stomme
beertje omdat er niets noemenswaardigs
gebeurt (Studentenkrant, Oktober 1996, 8).
Topicalisatie is goed mogelijk:
Nee, noemenswaard beter dan in Holland
was het nergens geworden (Hollands
Weekblad, 11 juli 1962, 14). En tot
noemenswaardige daling van de leerlingenaantallen
hebben de affaires niet
geleid (Trouw, 7 september 1996).
Wanneer noemenswaardig
attributief wordt gebruikt, dient het
lidwoord indefiniet of afwezig te zijn. Het
bepaalde lidwoord heeft een blokkerend
effekt (Zwarts 1986b) dat zich ook hier
voordoet: *Niemand betreurde de
noemenswaardige daling van het
sterftecijfer. *Zonder de noemenswaardige
inspanningen van de oefenmeester waren
de spelers nooit zover gekomen. Deze
zinnen zijn eigenlijk niet eens zozeer
ongrammaticaal, als wel onidiomatisch: ze
hebben alleen een letterlijke interpretatie
"het noemen waard", die ook gevonden
wordt bij positief gebruik: Noemenswaardig
is verder ook nog het Deltaplan.
488. notitie nemen van: zijn aandacht
waardig keuren. (Niet te verwarren met het
nauw-verwante maar niet negatief-polaire
nota nemen van, vlg. Men moet daar
terdege nota/*notitie van nemen.) Maar
aangezien mijn ouders me langzamerhand
tot alles in staat achtten, kreeg ik de
uitdrukkelijke opdracht op geen enkele
manier notitie van de koninklijke familie te
nemen (Willem Oltmans, Memoires 1925-
1953, 35). Niemand nam enige notitie van