De negatief-polaire uitdrukkingen van het Nederlands Inleiding en ...

1. een a voor een b kennen: mhu, een
minimale mate van belezenheid of kennis
bezitten. Het WNT geeft alleen voorbeelden
uit de 17e eeuw of ouder van dit
idioom, dat ook te vinden is in Stoett
(1923, dl. 1, blz. 1). Ic ken niet een A voor
een B, mijn ouwers lietent my noyt lieren
(De werken van Bredero, deel 2). Sewel
(1766, aangehaald bij Stoett) geeft als
betekenis van geen a voor een b kennen:
`to be very ignorant.' Een wat later voorbeeld:
Wel moeder! wat zeg je nu? ik, uwe
domme Ka, die geene A voor eene B kende,
toen zij uit uw huis ging, schrijf u zelve
dezen brief (M.J. de Neufville, De kleine
pligten [1824]). De uitdrukking is bij mijn
weten niet meer gangbaar in modern ABN.
Wel geeft Ter Laan (1952) het nog voor
het Groningse dialect. Een vergelijkbare
uitdrukking heeft het Engels: not know
from A to B, in de Random House
Dictionary (Berg Flexner 1987)
omschreven als ‘to know nothing, be
ignorant.’ Een variant op deze uitdrukking
is: een A van/uit een B kunnen onderscheiden:
Maar zooals ieder merkt, klinkt
dit heel anders als het tweedehandstheoretiseerend,
oppervlakkige en onjuiste
betuttelen en vitten, en hakken en schelden
van den in poëzie wezenlijk geen a van een
b onderscheiden-kunnenden Jonckbloet
(Willem Kloos, Een daad van eenvoudige
gerechtigheid, 37). Ik kan niet eens een A
uit een B onderscheiden (André Demedts,
Hooitijd, 30).
2. aan: in predikatieve constructies met
zijn en vinden en in combinatie met een
maatbepaling als veel/weinig/wat/geen bal
etc. is aan een veelgebruikte negatiefpolaire
uitdrukking. Zo is er ook geen
donder aan (Hannes Meinkema, En dan is
er koffie, 74). Dit gebruik van aan moet
tamelijk nieuw zijn: het WNT kent het nog
niet, en in mijn materiaal heb ik geen
vindplaatsen van voor de tweede helft van
de 20 ste eeuw.
Positieve voorkomens van aan zijn
mogelijk bij ontkenningen van negatieve
asserties of presupposities: Ik vind daar
WEL iets aan.
In de zin Techno house is niks aan
is Techno house niet noodzakelijk het
grammaticale onderwerp, zoals blijkt uit
de voorkeur voor een enkelvoudige
persoonsvorm in Techno house en triphop
is/?zijn niks aan. In feite is Techno house
en triphop een woordgroep in linksdislocatie:
Techno house en triphop, daar
is niks aan. Dat blijkt ook uit de (overigens
niet absolute) voorkeur voor Waar is niks
aan? boven Wat is niks aan? Niettemin
komt men ook tegen Ik vind techno house
niks aan, wat wijst op een heranalyse van
niks aan tot predikaat. Een andere
aanwijzing voor heranalyse geeft de
mogelijkheid van het koppelwerkwoord
worden: Naast er was niet veel aan hebben
we, om onbekende redenen, niet: er werd
niet veel aan. Echter, in het feest wordt
vast niks aan lijkt worden wel acceptabel.
Voor een geheel ander gebruik van
aan in een negatief-polaire constructie, zie
ook onder infinitief+aan.
3. aan van: pseudopartieve uitdrukking
(zie Hoeksema 2003) in predikatieve
constructies waarin het dezelfde betekenis
heeft als kloppen van, waar zijn van. Och
ja, daar is wel iets van aan (J.J. Cremer,
Daniël Sils [1856], 143. Allemaal praatjes,
er is niets van aan (Emile Zola, De buik
van Parijs, vert. J.J. Schwenke [1902],
235).
aan de hand: zie aan de hand.
4. aangaan: passen, behoorlijk zijn. In
deze betekenis neemt het werkwoord
steeds een zin als complement. Vrijwel
steeds (in 98% van 50 voorkomens in mijn
materiaal) wordt dit werkwoord gebruikt
in combinatie met negatie (niet, evenmin).
Eene gelijkstelling van Seneca’s treurspelen
met die der Grieken gaat niet aan
(J.A. Worp, De invloed van Seneca’s
treurspelen op ons toneel, 47). Het gaat
niet aan om zoiets even bilateraal te
1