Historische overkanten - Landschapsbeheer Zeeland
Historische overkanten - Landschapsbeheer Zeeland
Historische overkanten - Landschapsbeheer Zeeland
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Historische</strong> <strong>overkanten</strong><br />
een verkenning van verdwenen overzetveren in <strong>Zeeland</strong><br />
Lijnen in het Landschap, 20 juni 2013<br />
Bram Verkruysse<br />
Delta Academy<br />
HZ University of Applied Sciences
Esaias van de Velde, ‘het ponteveer’, 1622. Rijksmuseum Amsterdam.
Jan van Goyen (1596–1656), rivierlandschap met<br />
veerpont en boeren bij een kanon (Christie’s website…)
Gustave Doré – de veerman<br />
Charon op de mythische rivier de<br />
Styx, met aan de overkant het<br />
dodenrijk van Hades.
• <strong>Zeeland</strong> is een land van <strong>overkanten</strong>. In het contact tussen de bewoners van de<br />
eilanden speelden overzetveren een belangrijke rol. Al die verplaatsingen van<br />
mensen, vee, producten, berichten en ideeën vonden plaats dwars op de<br />
voortdurend veranderende getijdenstromen. Aan weerszijden waren<br />
veerhaventjes en veerhuizen, vaak met zicht op die aan de overkant.<br />
• De meeste overzetveren zijn al lang verdwenen. Veel getijdenstromen zijn nu<br />
bedijkt en ingepolderd, de eilanden door land verbonden. Voor de hedendaagse<br />
beschouwer van het landschap is daardoor de voormalige eilandenstructuur<br />
nauwelijks nog herkenbaar. Het verhaal van <strong>Zeeland</strong> kan beter verteld worden als<br />
het duidelijk is waar het water ooit stroomde.<br />
• De vraag in de workshop is hoe wij weer zicht op dit land van <strong>overkanten</strong> kunnen<br />
krijgen door de historische verbindingen met overzetveren in het landschap in<br />
beeld te brengen.<br />
• In de workshop inventariseren we waar dergelijke overzetveren zijn geweest. Dat is<br />
om ons een beeld te vormen. We maken daarbij gebruik van historische en<br />
topografische kaarten. Vervolgens discussiëren we over wat je er concreet in het<br />
huidige landschap mee zou kunnen doen.
Zo’n 40 wateren, meest zeearmen of getijdenkreken…<br />
Arnemuidse Gat<br />
Brugsche Vaart<br />
Diep of Zuydvliet en Kats Rak<br />
later Zandkreek, sedert 1961 Veerse<br />
Meer en Zandkreek<br />
Dijkwater – ook genaamd Vaart na de Sas<br />
Eendracht<br />
Gouwe<br />
Goxische Gat<br />
Grevelingen<br />
Groote Gat<br />
Haringvliet<br />
Hellegat<br />
Honte of Westerschelde<br />
Kanaal van Axel<br />
Kanaal van Gent naar Terneuzen<br />
Keeten<br />
Krabbenkreek, de vroegere Mosselkreek<br />
Krammer<br />
Kreek van Canisvliet<br />
Kreekrak<br />
Mastgat<br />
Nieuwerhavensche Gat<br />
Oostburgsche Vaart<br />
Oosterschelde<br />
Overstroomde Clingepolder<br />
Passegeule<br />
Pluimpot<br />
Sasse Gat<br />
Schelde<br />
Schenge<br />
Sloe<br />
Veerse Gat<br />
Vroegere Slaak, Mosselkreek, Krabbenkreek<br />
en Zijpe<br />
Vroegere stroom nabij Poortvliet<br />
Zijpe<br />
Zuyd Diep<br />
Zwake<br />
Zwin
Zeeuws-Vlaanderen<br />
Aardenburg<br />
Mude<br />
Monnikerede<br />
Hoeke<br />
Sluis<br />
Oostburg<br />
Coxyde<br />
Brungheers<br />
Retranchement<br />
Zuidzande<br />
Cadzand<br />
Schoondijke<br />
Groede<br />
Baarzande<br />
Duvelshoek<br />
Breskens<br />
Hoofdplaat<br />
Hugevliet<br />
Paulinahaven<br />
IJzendijke (oud)<br />
IJzendijke (nieuw)<br />
Watervliet<br />
Bouchoute<br />
Philippine<br />
Biervliet<br />
Hoek<br />
Sas van Gent<br />
Terneuzen<br />
Napoleonhaven<br />
Saxhaven<br />
Axel<br />
Zuiddorpe<br />
Zaamslag<br />
Hulst<br />
Kieldrecht<br />
Nieuw Namen<br />
Grauw en Langendam<br />
Paal<br />
Prosperhaven<br />
Hedwigpolderhaven<br />
Kruispolderhaven<br />
Hontenisse-Baalhoek<br />
Walsoorden<br />
Saaftinge<br />
Walcheren<br />
(oud) Arnemuiden<br />
Arnemuiden<br />
(oud) Westcappel<br />
Westkapelle<br />
Steevenshaventje<br />
Veere<br />
Middelburg<br />
Vlissingen<br />
Noord Beveland<br />
Ganuenta<br />
Vliete<br />
Wissenkerke<br />
Campen / Kamperland<br />
Spieringpolder<br />
Geersdijk<br />
Kortgene<br />
Kats<br />
Colijnsplaat<br />
Oesterput<br />
Zuid Beveland<br />
Goes<br />
Oost Bevelandpolder<br />
’s Heer Arendskerke<br />
De Piet<br />
Wolphaartsdijk<br />
Nieuwdorp<br />
Borsele<br />
Ellewoutsdijk<br />
Baarland<br />
Hoedekenskerke<br />
Biezelinge<br />
Reimerswaal<br />
Hansweert<br />
Waarde<br />
Valkenisse<br />
Zimmermanspolder<br />
Bath<br />
Rattenkaai<br />
Krabbendijke<br />
Yersekedam<br />
Wemeldinge<br />
Kattendijke<br />
Tholen en St. Philipsland<br />
Stavenisse<br />
St. Maartensdijk<br />
Poortvliet<br />
Scherpenisse<br />
Tholen (stad)<br />
Oud Vossemeer<br />
St.Annaland<br />
St Philipsland<br />
St.Philipsland dorp<br />
Anna Jacobapolder<br />
Schouwen-Duiveland<br />
’s-Heer Arentshaven<br />
Clauskinderen<br />
Paalvoetsijde / Westenschouwen<br />
Laaxhaven<br />
Burghsluis<br />
Serooskerke / Noordwelle<br />
Kerkwerve / Heerenkeet<br />
Brouwershaven<br />
Den Osse<br />
Scharendijke<br />
Zonnemaire<br />
Bommenede<br />
Dreischor<br />
Maye<br />
Stevensluis<br />
Sir Jansland<br />
Kapelle<br />
Bruinisse<br />
Viane<br />
Zierikzee<br />
De 114 verdwenen en<br />
nog bestaande havens<br />
in <strong>Zeeland</strong><br />
Volgens P.J. Huijbrecht<br />
(2006) in Verdwenen<br />
havens van <strong>Zeeland</strong>
De Roode Leeuw, Veerstraat 25, Nieuw- en Sint Joosland, ca. 1920 en recent
Restaurant Katseveer, Katseveerweg 2, Wilhelminadorp
Veerhuis Wolphaartsdijk
Veerhuis Kortgene
Wachtlokaal (1930) Hoedekenskerke (veer H. – Terneuzen)
Literatuur<br />
• G.F. Sandberg – Overzetveren in <strong>Zeeland</strong> Uitgeverij Van<br />
Benthem en Jutting, Middelburg, 1970 (proefschrift).<br />
• P.J. Huijbrecht – Verdwenen havens van <strong>Zeeland</strong>. Een<br />
historisch-geografische verkenning. Stichting Museumhaven<br />
<strong>Zeeland</strong>, Zierikzee, 2006.<br />
• M.H. Wilderom – Tussen Afsluitdammen en Deltadijken, o.a.<br />
deel 4 over Zeeuws Vlaanderen, Vlissingen 1973.
“De Heerlijkheyt van Nieuwland”. Gezien in vogelvlucht met pontveer ca. 1680. Uit<br />
Cronijk van M.Smallegange p.662-663. Atlas II, 797.
“Het Nieuwland”. Gezicht op veerhuis en dorp. Tekening in kleuren begin 19 e eeuw.<br />
Atlas II, 800.
Sloedammen met<br />
aanduiding van<br />
overvaart.<br />
Tekening 1859. RA<br />
<strong>Zeeland</strong>, Aanwinst 1963<br />
nr.29.
“Het Zijp”, gezicht op het veer. Tekening gewassen in O.I. inkt door A.Schouwman,<br />
1756. Atlas II, 1709.
“Vianen in Duiveland”. Gezicht op de haven. Tekening gewassen in O.I. inkt, 18 e eeuw. Atlas II, 1871.
Tholen, afbeelding van het veerhuis en omgeving. Tekening in kleur, 18 e eeuw, Atlas II, 2109.
“Stavenisse”. Gezicht op het dorp vanuit de Schelde. Tekening in kleur, 18 e eeuw, Atlas II, 2083
Jan Frans Soolmaker, 1645-1690, Rijksmuseum Amsterdam
Keisai Eisen, 1790 -1848, Sumida rivier
Nikolay Bogdanov-Belsky, waiting for the ferry, 1915.
H.M. de Koningin en Z.K.H. Prins Hendrik op weg naar Oud-Vossemeer, 20 maart 1906,<br />
overzetting met de veerpont van Tholen. RA <strong>Zeeland</strong>, prentbriefkaart.
Trekveer Arnemuiden<br />
(Vrienden van de voetveren)
Bij de kulk
Nieuwe Kraaijertse Dijk, richting westen: veerhuis
Nieuwe Kraaijertse Dijk, richting westen en oosten
Nieuwe Kraaijertse Dijk, richting noorden: de overkant
Grote <strong>Historische</strong><br />
Atlas van Nedeland<br />
1:50000, 4 Zuid-<br />
Nederland 1838-<br />
1857
www.oud-sabbinge.nl
Change language