'CAW's en vrijwillige terugkeer' - Kruispunt Migratie-Integratie

Hulpverlener heeft nood aan:
- goede en toegankelijke informatie over de procedure en het aanbod (ook over wat de verschillende
service providers in de landen van herkomst kunnen doen)
- kennis over de situatie in het land van herkomst en veiligheid (wordt door andere hulpverleners
gerelativeerd: cliënten zijn zelf goed genoeg op de hoogte van de situatie ter plaatse +
zelfbeschikking)
- kennis over de werking en het beleid van ambassades
PSYCHOSOCIALE aspecten
Cliënt heeft nood aan:
- een luisterend oor (tijd + zoeken naar een gemeenschappelijke taal)
- vertrouwen (zelfs bij een „ambtelijke‟ begeleiding als een REAB-procedure)
- een respectvolle bejegening, met respect voor de eigen keuzes
- erkenning van ambivalente gevoelens rond hun beslissing om terug te keren
- begeleiding bij het afscheid, het kunnen afsluiten van hun periode in België
Hulpverlener heeft nood aan:
- handvaten voor het bespreekbaar maken van terugkeer
- vaardigheden in interculturele communicatie (een openheid voor de verschillende beleving en
betekenisgeving, vanuit de culturele achtergrond van de cliënt)
handvaten voor het leren omgaan met het eigen taboe en dilemma m.b.t. terugkeer
- opleiding en omkadering voor het leren omgaan met de eigen frustratie en machteloosheid: „niets
meer kunnen doen‟ geschoold zijn in hulpverlening (“Omwille van de uitzichtloosheid van de
levenssituaties van deze specifieke cliënten krijgt de hulpverlener schrik en voelt hij zich
machteloos: ‘we kunnen hen niet helpen’, maar luisteren is vaak al voldoende voor deze
doelgroepen, want ze kunnen nergens elders terecht” - CAW Middenkust)
- methodieken voor het voeren van een slecht-nieuws-gesprek
- ondersteuning door de collega‟s (om te ventileren na lastige gesprekken)
- vorming die verder reikt dan het louter „informatieve‟
Ter illustratie:
“Vrijwillige terugkeer is voor velen „het allerlaatste‟, een falen in de hulpverlening, maar dat is niet zo! Het is een evenwaardig aanbod
in de hulpverlening. Wanneer het breder ingebed is, is geen enkele cliënt kwaad wanneer we dat ter sprake brengen. Het kan volgens
mij niet dat hulpverleners zeggen: „Vrijwillige terugkeer is geen hulpverlening, dat willen we niet doe. Sommige hulpverleners zeggen
dat soms vanuit een zeker idealisme: „wij vechten voor hun rechten‟. De eerste vraag van uitgeprocedeerde asielzoekers en illegalen
gaat altijd over verblijfspapieren, maar dat kunnen we niet altijd realiseren, dus is vrijwillige terugkeer een optie. Ikzelf wil ook vechten
opdat sommige mensen hier zouden kunnen blijven, maar uiteindelijk moeten die cliënten zelf de afweging maken: illegaal verblijf hier
- dat we samen met hen duiden, en waarbij we de angst en het risico bespreekbaar maken -, of terugkeer. Ook dan peilen we naar hun
gevoelens: „Hoe zal je je daar voelen? Hoe zie je je leven daar?‟. Vrijwillige terugkeer wordt soms door de hulpverlener bedreigender
aangevoeld dan door de cliënten zelf. De uitweg uit dit interne dilemma is: „Laat de mensen zelf kiezen‟.” (Doris Gielen, CAW
Middenkust)
Conclusies bij hoofdstuk 4
REAB-partners organiseren weinig sensibiliserende activiteiten, en zijn ook niet erg overtuigd
van het nut ervan. Hierbij spelen twee verschillende zaken:
o Een praktische vaststelling: terugkeerders vinden de informatie over het aanbod blijkbaar
elders (mond-aan-mond) en komen slechts daarna, voor de concrete procedure, bij hen
terecht.
o Een psychosociale vaststelling: hulpverleners vrezen te „motiverend‟ over te komen, en
de vertrouwensband met de cliënt in gevaar te brengen.
Sommige hulpverleners voelen zich onvoldaan bij een terugkeerbegeleiding die louter een
administratieve afhandeling inhoudt (wanneer men de cliënten helemaal niet kent).
Vrijwillige terugkeer wordt door hulpverleners als een erg delicaat gespreksonderwerp
beschouwd. Bij het bespreekbaar maken ervan stuit de hulpverlener op verschillende
knelpunten:
o emotionele reacties bij de cliënten (afwijzing, kwaadheid, weerstand…)
o dilemma‟s bij zichzelf (machteloosheid, taboe, communicatieproblemen…)
20