IS NIET IEDEREEN ACTIEF DAN? Een visie op sociale activering

THEMA
Sociale activering
IS NIET IEDEREEN ACTIEF DAN?
Een visie op sociale activering
Ils Stevens I verantwoordelijke project sociale activering VMC en sinds kort coach trajectbegeleiding onthaalbureau Vlaams-Brabant
Als je asielzoekers en vluchtelingen actiever wil laten deelnemen aan de samenleving, vertrek dan
van hun competenties en leervermogen. En zorg er tegelijkertijd voor dat de omgeving zich voor
hen openstelt. Acht hefbomen voor sociale activering op een rijtje.
Mensen actief laten worden in het maatschappelijke
leven, met het oog op sociale zelfredzaamheid en
een maximale maatschappelijke participatie en integratie:
dat is de letterlijke betekenis van sociale activering.
Allerlei instanties en organisaties houden
zich ermee bezig. Maar iedereen vult het begrip
sociale activering op zijn manier in. Want sociale
activering staat nooit op zich, maar hangt altijd
nauw samen met een bepaalde opdracht en mensbeeld.
Het Vlaams Minderhedencentrum analyseerde het
voorbije jaar – met de steun van het Europees
Vluchtelingenfonds - de verschillende perspectieven
van waaruit organisaties aan sociale activering van
vluchtelingen en asielzoekers werken. Resultaat van
het project: een leidraad voor iedereen die met sociale
activering bezig is, boordevol tips en praktijkvoorbeelden.
Drempels wegwerken
Hoezeer de aanpak op het terrein ook verschilt, over
één ding is iedereen het eens: het beeld dat de term
sociale activering oproept – de passieve vreemdeling
die buiten elk sociaal verband in ons land verblijft –
klopt niet. Nieuwkomers stellen maar al te graag
hun kennis en vaardigheden in dienst van een
maatschappelijk doel.
Waarom sociale activeringsinitiatieven dan nog nodig
zijn? Omdat nieuwkomers al te vaak struikelen
over zichtbare en onzichtbare drempels. De hinderpalen
zijn zowel individueel als structureel. Daarom
houdt sociale activering altijd een dubbele beweging
in. Acties die mensen aanzetten om actief te
worden. En tegelijkertijd initiatieven die de omgeving
ontvankelijk maken voor de inbreng van asielzoekers
en vluchtelingen. Want soms kunnen zij
Foto: PINA
5

6
Sociale activering
niet ten volle sociaal actief worden omdat ze
achtergesteld en uitgesloten worden.
Weg met het achterstandsdenken
Achter het activeringsdiscours schuilt nog vaak een
probleem- en achterstandsdenken. Sommige sociale
activeringsinitiatieven richten zich tot zogenaamd
maatschappelijk achtergestelde groepen en leggen
de nadruk op de tekorten van mensen. Dat werkt
contraproductief: het houdt mensen passief in
plaats van hen te activeren.
Activeren wordt ook vaak >
die ze met elkaar delen: het
leven in een nieuw land. De
dynamiek in zo een groep is
toekomstgericht: hoe geef ik
mijn leven hier vorm, daar zijn
de mensen mee bezig.
Rekening houden met moeilijke leefomstandigheden
Maar is het wel realistisch om een beroep te doen
op de veerkracht van asielzoekers en vluchtelingen
die pas in ons land aangekomen zijn? Want hun
leven is niet altijd een pretje. Ze wonen in een opvangcentrum,
mogen niet werken en zijn financieel
afhankelijk van de overheid. En ze krijgen te maken
met een pak administratieve rompslomp en een lang
aanslepende asielprocedure. Daardoor krijgt een ander,
essentieel aspect van het asiel zoeken maar weinig
aandacht: de ontmoeting met een ander maatschappelijk
model. Voor sommigen is die ontmoeting
een echte cultuurshock.
Net in die eerste fase wordt er veel verwacht van
asielzoekers. Een deel van hen is verplicht een inburgeringstraject
te volgen. En de asielprocedure
zelf zadelt hen met allerlei administratieve verplichtingen
op. Als professional hou je daar best rekening
mee. Niet dat je mensen in cultuurschok geen
leermogelijkheden kan aanbieden. Integendeel: een
inburgeringstraject bijvoorbeeld kan verhinderen dat
de fase van cultuurschok lang aansleept, uit de
hand loopt en mensen ziek maakt. Maar je moet wel
beseffen dat asielzoekers soms tijdelijk minder goed
functioneren. Zo moet je symptomen van depressie
niet automatisch interpreteren als onwil of een
gebrek aan interesse bijvoorbeeld. Of nieuwkomers
open staan voor sociale activeringsinitiatieven
hangt in grote mate af van hoe ze zich voelen in het
gastland. Mensen die zich in zekere mate aanvaard
en geïntegreerd weten, hebben een grotere veerkracht.

Als professional komt het er op aan om sociale activeringsinitiatieven
aan te passen aan de draagkracht
die de nieuwkomer op een bepaald moment heeft.
Zo zijn uitwisselingsinitiatieven vooral op hun
plaats in de fase dat mensen een evenwicht gevonden
hebben gevonden in het gastland. Momenten
van cultuuruitwisseling organiseren voor mensen in
de fase van cultuurschok, zou wel eens een omgekeerd
effect kunnen hebben. Maar in een latere fase
hebben ze daar misschien
wel interesse voor. Het
loont zeker de moeite om
hen telkens weer aan te
spreken.
Sociale activering
Hefbomen voor sociale activering
In de praktijk neemt sociale activering veel vormen
aan. Veel organisaties zijn er op een of andere manier
mee bezig, maar de meeste expliciteren sociale
activering niet als taak. Ze vertrekken van wat hun
medewerkers of de nieuwkomers zelf nodig vinden.
De hefbomen die ze gebruiken, liggen vaak verscholen
in de opdracht of doelstelling van de organisatie.
Zo grijpt een onthaalbureau de cursus maatschappelijke
oriëntatie aan, terwijl aan lokaal opvanginitiatief
eerder tijdsbesteding van asielzoekers
als hefboom zal gebruiken.
Initiatieven die verschillende hefbomen tegelijk aanwenden,
scoren meestal het best. Vaak zijn het projecten
met een grote impact waarin verschillende
sectoren samenwerken.
>
onderdelen van zo een inburgeringstraject?
Taallessen, cursussen
maatschappelijke oriëntatie
en loopbaanoriëntatie, aangevuld
met individuele trajectbegeleiding.
Onthaalbureaus vul-
len deze hefboom op een heel eigen manier in. Ze
gaan vooral uit van de noden van de nieuwkomers
die bij hen aankloppen.
2. Integratiecentra en –diensten
ondersteunen zelforganisaties
Integratiecentra en –diensten ondersteunen zelforganisaties.
Ze begeleiden processen van organisatievorming
en –verandering. Maar met de inhoud en
de visie bemoeien ze zich niet. Het zijn de betrokkenen
zelf die de organisatie vorm geven. Empowerment
staat centraal.
3. Projecten helpen elders verworven
competenties (EVC) valoriseren
Enkele projecten, zoals Kleur Bekennen en Samira,
Foto: VLOS
7

8
Sociale activering
brengen de kennis en kunde van asielzoekers naar
buiten. Zo onderstrepen ze hun meerwaarde voor
onze samenleving. De meeste asielzoekers mogen
niet werken. Ze hebben ook geen recht op trajecten
naar werk of beroepsopleidingen. Voeg daarbij de
lange asielprocedure waarvan de uitkomst onzeker
is en je begrijpt dat het voor deze mensen niet evident
is om plannen te maken voor de toekomst.
Projecten die de competenties van nieuwkomers
helpen valoriseren, doen daar iets aan. Ze bieden
asielzoekers een leercontext aan waarin cultuurbeleving
en ervaringsdeskundigheid centraal staan. Of
ze beïnvloeden het beleid. Bijvoorbeeld door te ijve-
ren voor het gelijkschakelen
van diploma’s of het
interculturaliseren van opleidingen.
Waardeer de
competenties van nieuwkomers
en hun sociale activering
krijgt meteen een
krachtige impuls, dat is de
idee achter deze hefboom.
4. Minderhedensector en opbouwwerk vergroten
de sociale samenhang
Het opbouwwerk en de minderhedensector nemen
samen initiatieven om het sociale weefsel in de wijk
te versterken. Ze brengen mensen samen, zowel op
basis van wat ze gemeen hebben als op basis van
duidelijke verschillen.
5. Lokale opvanginitiatieven (LOI’s) geven
mee vorm aan de (vrije)tijdsbesteding
van vluchtelingen
Lokale opvanginitiatieven (LOI’s) hebben geen expliciete
opdracht om aan sociale activering van
vluchtelingen te doen. Voordeel daarvan is dat ze
creatieve voorstellen kunnen doen. Maar ze zijn wel
afhankelijk van de goodwill van hun omgeving.
LOI’s activeren vluchtelingen vooral door een socialere
invulling te geven aan de tijdsbesteding van
kandidaat-vluchtelingen.
6. Zelforganisaties van vluchtelingen organiseren
socio-culturele uitwisseling
De visie en de werking van zelforganisaties voor
vluchtelingen spreekt mensen niet aan op hun
tekorten maar op hun talenten én op hun culturele
identiteit en achtergrond. Socio-culturele uitwisseling
is een positief verhaal en biedt vluchtelingen
een sociaal netwerk met een grote dynamiek.
>
brengen ze de doelgroep ook
onder de aandacht van de overheid
en de brede samenleving.
8. Organisaties kaarten belangen
van vluchtelingen aan
bij het beleid en werken
aan actief burgerschap
Tenslotte zijn er de organisaties
die werken aan empowerment van vluchtelingen. Ze
ijveren voor een volwaardig burgerschap van vluchtelingen.
Sommige organisaties werken thematisch,
doen aan standpuntbepaling en ontwikkelen een
voor de overheid herkenbare structuur. Andere initiatieven
werken zeer plaats- en situatiegebonden.
Informele bijeenkomsten brengen een groepsdynamiek
op gang die bewoners, vluchtelingen, vrijwilligers
en toevallige passanten sociaal activeert.
Hefbomen, identiteit en diveristeit
De hefbomen die we hierboven geformuleerd hebben,
spreken elk een verschillend segment van
iemands identiteit aan: sekse, nationaliteit of fysieke
bekwaamheid bijvoorbeeld. Religie, etniciteit
enzovoort.
De identiteit van een persoon bestaat uit een hele
reeks componenten. En dat creëert een hele waaier
van mogelijkheden om mensen sociaal te activeren.
Sommige aspecten hebben we gemeen met anderen.
Zo vinden we makkelijk aansluiting bij elkaar.
Op andere vlakken verschillen we. En dat is dan
weer een rijke bron om van elkaar te leren. Maar
tegelijkertijd zorgen de verschillen tussen mensen
voor discussies en conflicten. Soms zijn ze zelfs de
basis voor ongelijke kansen en discriminatie. De verschillende
componenten van de identiteit zijn ook
sociale ordeningsprincipes. Ze bepalen mee de
maatschappelijke positie van mensen.

Bestaan de verschillende aspecten van de identiteit
op zich? Neen. Ze spelen tegelijk een rol, hangen
onderling samen en grijpen op elkaar in. We zijn
altijd man of vrouw. We hebben altijd een bepaalde
seksuele voorkeur. En onze etnische afkomst is permanent
aanwezig. Bovendien heeft onze sociale
achtergrond invloed op ons man of vrouw zijn. En
dat heeft dan weer effect op onze etnische identiteit.
De componenten van de identiteit vormen
met andere woorden kruispunten die voortdurend
wisselen.
Wat de meerwaarde van het kruispuntdenken is voor
sociale activering? De verschillende brillen die het
ons aanreikt om naar vluchtelingen te kijken. Het
‘vluchteling zijn’ is maar één aspect van de identiteit
van een vluchteling. Andere aspecten spelen
evenzeer een rol. Als we ons daarvan bewust zijn,
ontdekken we veel sneller waar iemands veerkracht
zit. En die kunnen we dan aanwenden om hem of
haar sociaal actief te laten worden.
• Ils Stevens, Is niet iedereen actief dan? Leidraad
voor het ondersteunen van sociale activeringsprojecten
voor vluchtelingen en asielzoekers,
Vlaams Minderhedencentrum 2005, binnenkort
te consulteren op www.vmc.be.
Het eindproduct van het project Het bevorderen
en ondersteunen van sociale activeringsprojecten
voor (kandidaat)-vluchtelingen, gefinancierd door
het Europees Vluchtelingenfonds (EVF). De publicatie
analyseert en beschrijft de verschillende
perspectieven van waaruit diverse organisaties
aan sociale activering doen. Je leest wat de
voor- en nadelen van elke aanpak zijn. Verder
bevat de publicatie een reeks concrete tips.
• Studievoormiddag 21 oktober
Sociale activering
Op vrijdag 21 oktober 2005 organiseert het
Vlaams Minderhedencentrum een studievoormiddag
over sociale activering. Medewerkers
van onder andere onthaalbureaus, vluchtelingenwerkingen
en OCMW’s krijgen er de kans
ervaringen uit te wisselen, nieuwe ideeën op te
doen over activering en te discussiëren met
beleidsmakers in een panelgesprek. Meer info
op pagina 30.
>
Foto: VLOS
9