Zonnestraling in Nederland - Knmi

wordt echter niet bij zonneënergieberekeningen gebruikt.
Om het astronomisch inzicht nog wat te vergroten zullen we aan de hand van de figuren 6.2
en 6.3 nog eens nagaan, wat er in de loop van een jaar gebeurt.
In figuur 6.2 is de Zon op een vaste plaats genomen en kijken we naar de draaiing van de
Aarde en de baan van de Aarde rond de Zon. In tegenstelling daarmee plaatsen we in figuur
6.3 de waarnemer A vast in het middelpunt van de ruimte. Omdat we daar vandaan naar de
baan van de Zon langs de hemelkoepel kijken, gaat het om afstanden van 150 miljoen km. De
diameter van de Aarde van nog geen 13.000 km valt daarbij in het niet. Het punt A in figuur
6.3 kan daarom ook beschouwd worden als het middelpunt van de Aarde M uit figuur 6.2.
In figuur 6.3 is verticaal de cirkel aangegeven, met A als middelpunt, volgens welke de
meridiaan van A de hemelkoepel snijdt. De horizontale cirkel met middelpunt A, is de horizon
van A, dus het grondvlak van het azimutale coördinatenstelsel. Hierop wordt het azimut
gemeten met loodrecht daarop de hoogte y.
Daar de hemelnoordpool zich op een hoogte (() (de breedtegraad van de waarnemersplaats)
boven de noordelijke horizon bevindt (vergelijk figuur 6.1) stelt in figuur 6.3 de lijn van A
naar de hemelnoordpool, onder een hoek (j) met het horizontale vlak, de hemelas voor waaromheen
het hemelgewelf in de richting van de wijzers van de klok in 24 uur schijnt rond te
draaien. Het vlak van de hemelequator staat in A loodrecht op de hemelas en snijdt de horizon
in de punten oost en west. Dit vlak is het grondvlak van het equatoriale coördinatenstelsel. Op
de hemelequator zien we de uurhoek co van de Zon uitgezet. In figuur 6.3 is co negatief, want
de Zon staat nog ten oosten van het zuiden. Ook de declinatie 8 van de Zon is aangegeven.
We beginnen onze reis door het jaar in het lentepunt, als nulrichting van het eclipticaal
systeem van groot belang. We zien dan in figuur 6.2 de Aarde in een van de snijpunten van de
hemelequator met het eclipticavlak. Voor een waarnemer op Aarde staat de Zon in het andere
snijpunt en beschrijft tengevolge van de draaiing der Aarde de hemelequator. In figuur 6.3 is
te zien dat de hemelequator de horizon snijdt in de punten oost en west. Op 21 maart komt de
Zon op in het oosten, gaat door het zuiden en gaat in het westen onder. Dag en nacht zijn
overal op Aarde even lang (12 uur). Deze dag wordt daarom ook wel "dag-en-nachtevening"
genoemd of lente-equinox 10) . Op de evenaar is dan de maximale zonshoogte 90°, de Zon staat
daar dan 's middags in het zenit. Op die dag geldt voor de Zon: 8 = b = 1 = 0. Op die dag
beweegt de Zon zich van het zuidelijk halfrond naar het noordelijk halfrond van de hemelbol,
meer naar rechtsboven in figuur 6.3.
Na 21 maart lijkt de Zon voor ons kleine cirkels evenwijdig aan de hemelequator te beschrijven,
waarbij de declinatie 8 steeds toeneemt. Een van deze cirkels is in figuur 6.3
getekend. De Zon komt op in een punt ten noorden van oost gelegen en gaat onder in een punt
ten noorden van west. De dag is langer dan de nacht op het noordelijk halfrond. De declinatie
neemt toe tot de langste dag is bereikt. De Zon beschrijft dan een baan langs de kleine cirkel
op 23°26'30" ten noorden van de hemelequator. Dat gebeurt omstreeks 22 juni, het zomerpunt
of zomer solstitium}^. In figuur 6.2 zien we dat de Aarde zich dan nagenoeg in het aphelium
van haar baan bevindt. De projectie van het noordelijk deel van de aardas op het eclipticavlak
wijst dan naar de Zon. Op het noordelijk halfrond begint de zomer. Op die dag wordt tussen
plaatsen met een breedte (j) = 90° (noordpool) en (() = 66°33'30 M (poolcirkel) de Aarde
gedurende het hele etmaal verlicht, de "middernachtzon". De Zon bereikt voor de noordpool
haar maximale hoogte van 23 o 26'30". De declinatie van de Zon is maximaal: 8 = + 23 o 26'30"
en de astronomische lengte 1 = 90°.
Na 22 juni gaat de Zon weer grotere cirkels langs de hemelkoepel beschrijven, die steeds
10) van het Latijnse "aequus" = gelijken "nox" = nacht
11) van het Latijnse "sol" = zon en "stare" = staan
131