2006/118

Onderwijsvorm: TSO 

Graad: derde graad 

SECUNDAIR ONDERWIJS 

Jaar: eerste en tweede leerjaar 

Studiegebied: Mechanica-elektricteit 

Studierichting: INDUSTRIÊLE WETENSCHAPPEN 

SPECIFIEK GEDEELTE 

Vak(ken): TV Toegepaste fysica 2/1-2 lt/w 

Leerplannummer: 2006/118 

(vervangt 2004/134) 

Nummer inspectie: 2006 / 57 // 1 / F / SG / 1 / III / / D/ 

(vervangt 2004 / 134 // 1 / F / SG / 1 / III / / V/06)

TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Industriële wetenschappen 1 

TV Toegepaste Fysica (1e leerjaar: 2 lestijden/week, 2e leerjaar: 1-2 lestijden/week) 

INHOUD 

Visie ..........................................................................................................................................................2 

Beginsituatie .............................................................................................................................................3 

Algemene doelstellingen ..........................................................................................................................4 

Leerplandoelstellingen / leerinhouden......................................................................................................6 

Pedagogisch-didactische wenken ......................................................................................................... 23 

1. Algemene pedagogisch-didactische wenken.......................................................................... 23 

2. Specifieke pedagogisch-didactische wenken ......................................................................... 30 

Minimale materiële vereisten................................................................................................................. 32 

Evaluatie................................................................................................................................................ 35 

Bibliografie............................................................................................................................................. 38



VISIE 

In een duurzame kennismaatschappij zijn wetenschappen en toegepaste wetenschappen een 

belangrijke component van onze cultuur. In alles wat we dagelijks doen is de rol van de technologie 

onmisbaar geworden. Door de ontwikkeling van de technologie is het comfort van de mens in 

belangrijke mate verbeterd. 

We gebruiken hier het begrip technologie in de betekenis die J.K. Galbraith eraan geeft: 

“Technologie is een systematische toepassing van natuurwetenschap of andere georganiseerde 

kennis voor praktische doeleinden ... technologie heeft een probleemoplossende functie.” 

Techniek maakt deel uit van de technologie. Waar techniek slaat op het uitvoerende bevat technologie 

het volledige ontwerpproces. 

De leerlingen van de richting industriële wetenschappen worden voorbereid om als burger deel te 

nemen aan een moderne duurzame kennismaatschappij. In een steeds veranderende maatschappij 

zullen zij een actieve rol spelen als gebruiker van techniek en van wetenschappelijke kennis maar ook 

zullen zij bijdragen tot de ontwikkeling van de toegepaste wetenschappen en tot de technologische 

innovatie. 

Bij deze functies zal de leerling nood hebben aan een kennisbasis van de toegepaste wetenschappen 

en zal hij technisch-technologische vaardigheden, onderzoeks- en probleemoplossende vaardigheden 

gebruiken. Zo zal de leerling ook een verschillende attitudes nodig hebben om levenslang te leren, om 

in groep en zelfstandig te werken.



BEGINSITUATIE 

De leerlingen die kiezen voor een studierichting industriële wetenschappen hebben een duidelijke 

interesse voor toegepaste wetenschappen en hebben meestal in de tweede graad TSO een 

studierichting industriële wetenschappen met het vak AV Fysica gevolgd. 

Vanuit het specifiek gedeelte industriële wetenschappen van de tweede graad en de 

leerplandoelstelling van het tweede leerjaar eerste graad beschikken de leerlingen over voorkennis 

betreffende de structuur van de materie, optische verschijnselen (terugkaatsing, breking, kleuren), 

druk bij vloeistoffen en gassen en elementen van de warmteleer (gaswetten, soortelijke 

warmtecapaciteit, faseovergangen, arbeidslevering bij gassen). 

Ook in de technologische opvoeding van de eerste graad, waarvoor de leerlingen de eindtermen 

hebben bereikt, kwamen reeds diverse onderwerpen van fysica aan bod zoals krachten en 

overbrenging van krachten, energie, elektrische schakelingen, eenheden en toepassingen van 

elektriciteit. 

Tijdens de leerlingenproeven hebben de leerlingen een aantal onderzoeksvaardigheden en 

instrumentele vaardigheden onder begeleiding ontwikkeld zoals het gebruik van eenvoudige 

meetinstrumenten en apparaten en het uitvoeren van leerlingenproeven. De ontwikkeling van deze 

vaardigheden wordt in derde graad voortgezet waarbij de zelfstandigheid en de zelfsturing van de 

leerling een belangrijke rol zal spelen. Zo zullen de leerlingen vanuit een probleemsituatie een aantal 

leerlingenproeven opzetten en uitvoeren. 

Deze leerlingen hebben deelvaardigheden ingeoefend van het probleemoplossende gedrag zoals 

feitelijke kennis leren gebruiken (het exact verwoorden van begrippen, leren gebruiken van de juiste 

symbolen van grootheden en eenheden van het SI-eenhedenstelsel ...), hun verworven inzichten het 

leren toepassen bij het oplossen van vragen en vraagstukken. 

Deze voorkennis is voldoende om aan te sluiten bij het leerplan van de derde graad. 

De leerlingen van industriële wetenschappen in de derde graad hebben normaal alle 

leerplandoelstellingen bereikt uit het specifiek gedeelte van de tweede graad voor de vakken 

TV elektriciteit en TV mechanica. De onderwerpen elektriciteit en mechanica worden deze 

onderwerpen in dit leerplan niet meer herhaald behalve de onderwerpen in verband met de 

beschrijving van de krachtwerking en de beweging van ladingen in elektrische en magnetische velden.



ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

ALGEMENE DOELSTELLINGEN 

Algemeen kunnen we stellen dat de verwezenlijking van de algemene doelstellingen bijdraagt tot de 

persoonlijke ontwikkeling van de leerling als burger en als toekomstige beoefenaar van toegepast 

wetenschappelijk onderzoek. Om de leerlingen in staat te stellen hun kennis in nieuwe en meer 

complexe situaties te gebruiken is een intensieve ontwikkeling van specifieke vaardigheden 

noodzakelijk. 

De algemene doelstellingen zijn geformuleerd binnen drie domeinen: onderzoeksvaardigheden, 

technisch-technologische vaardigheden en probleemoplossende vaardigheden. 

Onderzoeksvaardigheden 

In het domein van de onderzoeksvaardigheden wordt de ontwikkeling die gestart is in de tweede 

graad voortgezet en uitgebreid. De leerlingen krijgen de mogelijkheid om meer zelfstandig te werken 

bijv. zelf een onderzoeksplan opstellen, eigen onderzoeksvragen formuleren ... Vanuit een 

probleemstellende context wordt de motivatie gewekt over bepaald onderwerp. Vanuit deze motivatie 

wordt een leerlingenproef opgezet waarbij leerlingen de onderzoeksvaardigheden inoefenen. 

Leerlingen kunnen in beperkte mate van zelfstandigheid: 

o het onderzoek voorbereiden: 

doel van het onderzoek formuleren; 

onderzoeksvraag correct verwoorden; 

eventueel hypothesen opstellen; 

opstellen van een methode of plan; 

keuze en uitleg bij de meetinstrumenten. 

o uitvoeren en verwerken: 

waarnemingen doen en de meetwaarden overzichtelijk noteren rekening 

houdend met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel; 

de meetwaarden ordenen in een tabel en voorstellen in een grafiek. 

o besluit en evaluatie formuleren: 

uit de meetwaarden conclusies trekken en de meetmethode evalueren; 

verslag maken: doel, opstelling, meetresultaten, besluit. 

Technisch-technologische vaardigheden 

In het domein van de technisch-technologische vaardigheden maken de leerlingen kennis met 

verschillende toepassingen van wetenschappelijke kennis en vanuit deze context worden een aantal 

technisch-technologische vaardigheden ingeoefend. De vaardigheden die de leerlingen nastreven 

worden zo veel mogelijk geïntegreerd in de leerinhouden aangeboden. 

Leerlingen kunnen In toenemende mate van zelfstandigheid: 

• de effecten van techniek op de mens en samenleving illustreren en het belang van 

wetenschappelijke kennis in verschillende toepassingen en beroepen herkennen; 

• het gebruik van eenvoudige instrumenten inoefenen en het doel van apparaten aangeven; 

• bij het raadplegen, verwerken en presenteren van informatie gebruik maken van ICT; 

• de eigenheid van een technisch ontwerp herkennen en omschrijven.



Probleemoplossende vaardigheden 

Bij het inoefenen van de fysische begrippen en wetten hebben de leerlingen hun kennis getoetst door 

het oplossen van kennis-, inzichten toepassingsvragen. Door veelvuldige oefening ontwikkelen de 

leerlingen een probleemoplossend gedrag. 

Leerlingen kunnen in toenemende mate van zelfstandigheid: 

• een formule gebruiken in een eenvoudige situatie en rekening houden met het aantal beduidende 

cijfers voor de schrijfwijze van het resultaat; 

• door analyse van het probleem de gegevens noteren en een oplossingsformule afleiden en 

uitwerken; 

• in een bepaalde probleemsituatie de fysische context herkennen en een oplossingsplan opstellen 

en uitwerken.

TSO – 3e graad – Specifiek gedeelte Industriële Wetenschappen 6 

TV Toegepaste Fysica (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 1-2 lestijden/week) 

LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN 

Informatie over de opmaak 

Om de leesbaarheid te verhogen worden de leerplandoelstellingen en de leerinhouden in één horizontale rij geplaatst per 

leerstofonderdeel of per hoofdstuk. De leerplandoelstellingen zijn genummerd. Bij elk deel wordt een aantal specifieke pedagogischdidactische 

wenken gegeven waarbij telkens het nummer van de leerplandoelstelling is vermeld. 

De niet-verplichte uitbreidingsdoelstellingen zijn met de letter (U) aangeduid en zijn cursief geplaatst. 

Eerste leerjaar: Minimaal vijf leerlingenproeven uitvoeren en één opdracht (wetenschap en techniek) maken. 

Tweede leerjaar: 1 lestijd/week: Minimaal drie leerlingenproeven uitvoeren en één opdracht (wetenschap en techniek) maken 

2 lestijden /week: Minimaal vijf leerlingenproeven uitvoeren en één onderzoeksopdracht maken. 

DECR. NR. 

De leerlingen kunnen 

1 

LEERPLANDOELSTELLINGEN 

1. Elektrisch veld en magnetisch veld 

1.1 Elektrisch veld 

de fysische basisbegrippen i.v.m. het elektrisch veld op een inzichtelijke manier 

aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van 

technische ontwerpen en bij het maken toepassingen; 

LEERINHOUDEN 

Fysische basisbegrippen 

• lading 

• inductie 

• krachtwerking, wet van Coulomb 

• elektrische veldsterkte 

• potentiële energie van een puntlading 

2 proefjes uitvoeren i.v.m. elektrostatische verschijnselen; Leerlingenproef i.v.m. elektrisch veld 

3 

de equipotentiaallijnen bepalen in de omgeving van een geladen voorwerp; 

Leerlingenproef: bepalen van de 

equipotentiaallijnen in de omgeving van een 

geladen voorwerp



DECR. NR. 


4 


1.2 Magnetisch veld 

de fysische basisbegrippen i.v.m. magnetisch veld op een inzichtelijke 

manier;aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van 


LEERINHOUDEN 


• magnetisch veld 

• magnetische kracht, lorentzkracht 

• beweging van ladingen in elektrische en 

magnetische velden 

5 experiment i.v.m. gebruik van oscilloscoop of hallsonde uitvoeren; Leerlingenproef: experiment i.v.m. gebruik 

van oscilloscoop of hallsonde 

6 het principe van de osciloscoop beschrijven en het gebruik toelichten; Oscilloscoop 

7 het principe van de hallsonde beschrijven en het gebruik toelichten; Hallsonde 

8 

9 

de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij de beschrijving 

van de technische ontwerpen i.v.m. elektrische en magnetische velden; 

de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen 

van vragen en vraagstukken i.v.m. elektrische en magnetische velden; 

Technische ontwerpen en vaardigheden 

Vragen en vraagstukken 

Specifieke pedagogisch-didactische wenken 

• Wenken bij het verwerken van de basisbegrippen (1). 

o De basisbegrippen zoveel mogelijk in verband brengen met fysische verschijnselen, leerlingenproeven, technische en maatschappelijke 

contexten. 

o De krachtwerking tussen ladingen voorstellen met een veldlijnenpatroon hierbij is het gebruik van simulaties aangewezen. 

o Het is de bedoeling de bespreking van de elektrische veldsterkte en de elektrische potentiaal te beperken tot eenvoudige situaties. 

• Leerlingenproef (2-3-5). 

o Proefjes i.v.m. elektrostatische verschijnselen(proefjes met een zelfgemaakte elektroscoop). 

o Bepalen van de equipotentiaallijnen in de omgeving van een geladen voorwerp. 

o Experiment i.v.m. het gebruik van oscilloscoop of hallsonde. 

• Technische contexten (8).



o Bij elektrostatische verschijnselen voorbeelden bespreken zoals het overpompen van brandstoffen, een roetvanginstallatie, het principe van de 

fotokopieermachine. 

o Als context bij het gebruik van magnetische velden toepassingen bespreken zoals: de gelijkstroommotor, opsluiting van een plasma ... 

• Maatschappelijke contexten (8). 

o Aandacht besteden aan de veiligheid bij hevig onweer: veiligheidstips geven over de houding en de plaats van een persoon bij bliksem. 

DECR. NR. 


10 


2. Kernfysica 

2.1 Natuurlijke radioactiviteit 

de fysische basisbegrippen van radioactviteit aanwenden bij het uitvoeren van 

leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken 

toepassingen; 

LEERINHOUDEN 


• structuur van het atoom, atoomkern 

• massagetal, ladingsgetal 

• natuurlijke radioactiviteit: alfa-, bèta en 

gammastraling, aard en 

eigenschappen van de straling 

• karakteristieke vervalprocessen van 

alfa, bèta en gammastralen 

• Activiteit, eenheid: becquerel 

• Radioactief verval: halveringstijd 

11 leerlingenproef i.v.m. radioactiviteit uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. radioactiviteit 

12 

13 

het principe van de geiger-müllerteller, nevelsporenkamer beschrijven en het gebruik 

toelichten; 

2.2 Kunstmatige radioactiviteit 

de fysische basisbegrippen van radioactviteit aanwenden om informatie over 

technische, maatschappelijke of historische contexten te begrijpen en te verwerken; 

Detectiemethoden 

• geiger-müller teller 

• nevelsporenkamer 


• massadefect, 

• kernsplijting en kernfusie



DECR. NR. 



LEERINHOUDEN 

14 A. Einstein in verband brengen met het massadefect; Historische context, A. Einstein 

15 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij de beschrijving 

van de technische ontwerpen i.v.m. natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit; 

16 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het oplossen 

van vragen en vraagstukken i.v.m. natuurlijke en kunstmatige radioactiviteit; 




• Wenken bij de verwerking van de basisbegrippen (10). 

o De basisbegrippen zo veel mogelijk in verband brengen met fysische verschijnselen, leerlingenproeven, technische en maatschappelijke 

contexten Als inleiding in overleg met de leraar toegepaste chemie enkele begrippen herhalen zoals: isotopen, atomaire massa-eenheid, 

elektronvolt ... 

o Stoffen die uit zichzelf straling uitzenden noemen we radioactieve stoffen, soms spreken we in dit verband ook van radioactieve straling, beter is 

te spreken over ioniserende straling, doordat deze straling de stoffen in de omgeving kan ioniseren. 

o De aandacht vestigen op de aanwezigheid van de radioactieve bronnen in de natuurlijke omgeving, zoals de aanwezigheid van radon in de klas 

of woonkamer, gezondheidsaspecten van het wonen. 

o Een grafische voorstelling van A(massagetal) als functie van Z(atoomnummer) is voor de leerlingen is een goede visuele hulp bij de 

beschrijving van een vervalreeks van een radioactieve bron. 

o Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over radioactieve straling. 

• “Alle radioactieve straling is gevaarlijk.” 

• “Bestraald voedsel of een voorwerp is daarna ook radioactief.” 

• “Een radioactief vervalproces heeft tot gevolg dat er in de bron een aantal deeltjes verdwijnen.” 

• “Voor radioactieve bestraling bestaat er geen afscherming”. 

o Bij kernsplijting en kernfusie het verband leggen tussen het massadefect en bindingsenergie van de kern en hierbij de vergelijking E = mc² 

gebruiken. 

• Leerlingenproeven (11): 

o aantonen van ioniserend vermogen van een radioactieve bron;



o invloed van de afstand op de stralingsintensiteit; 

o invloed van de afscherming op bètastraling; 

o afbuiging van bètastraling in een magnetisch veld; 

o bepaling van de halveringstijd van een radioactieve bron; 

o de bouw van een nevelsporenkamer; 

o de halveringstijd bepalen van de bronnen verzameld op een elektrostatisch geladen ballon. 

• Technische context (15): 

o gebruik van radioactviteit bij conserveringstechnieken; 

o gebruik in de geneeskunde, tracer en stralingstechnieken; 

o gebruik als dateringsmethode; 

o stralingsdeskundige(beroep, opleiding). 

• Maatschappelijke context:-standpuntbepaling (15): 

o radon in de woning; 

o opslag van radioactief afval. 

• Historische context: (15): 

o informatie opzoeken over Marie Curie, H.Becquerel .... 

DECR. NR. 


17 


3. Kracht en beweging 

3.1 Kinematica 

de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het uitvoeren 

van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken 

toepassingen; 

LEERINHOUDEN 


• positie, afgelegde weg, snelheid en 

versnelling 

• de functies s(t), v(t) en a(t) van de 

ERVB 

• grafische voorstelling van de ERVB 

• onafhankelijksheidswet



DECR. NR. 



LEERINHOUDEN 

18 een leerlingenproef i.v.m. kinematica uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. kinematica 

19 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij het beschrijven 

van technische ontwerpen i.v.m. kinematica; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. kinematica; 




• wenken bij het verwerken van de basisbegrippen (17): 

o als symbool voor plaats of positie van het voorwerp is de schrijfwijze s(t) of x(t) aangewezen, de basisbegrippen zoals snelheid en versnelling 

herhalen en uitbreiden met de vectoriële voorstelling en afgeleiden, hierbij is overleg met de leraar wiskunde noodzakelijk; 

o de ERVB bespreken met beginsnelheid verschillend van nul en de oppervlaktemethode herhalen waarbij uit de oppervlakte in de v(t)-grafiek de 

formule voor de afgelegde weg wordt afgeleid; 

o bij de horizontale worp de onafhankelijkheid van de bewegingen en de vectoriële samenstelling van de twee snelheidsvectoren benadrukken. 

• Leerlingenproef (18): 

o experiment i.v.m. ERVB; 

o experiment i.v.m. horizontale worp. 


o veiligheid in het verkeer: berekening van de remafstand van voertuigen, invloed van de reactietijd. 

DECR. NR. 


21 


3.2 Dynamica 

de fysische basisbegrippen van de dynamica op een inzichtelijke manier aanwenden 

bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen 

en bij het maken toepassingen; 

LEERINHOUDEN 


• tweede wet van Newton 

• derde wet van newton 

• algemene formule voor arbeid



DECR. NR. 



LEERINHOUDEN 

• behoud van energie 

22 een leerlingenproef i.v.m. dynamica uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. dynamica 

23 de fysische basisbegrippen op een inzichtelijke manier aanwenden bij technische 

ontwerpen beschrijven en gebruiken i.v.m. dynamica; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. dynamica; 




• Wenken bij het verwerken van de basisbegrippen (21): 

o overleg met de leraar mechanica; 

o het verband tussen kracht(oorzaak) en versnelling(gevolg) experimenteel als klasproef afleiden. Bij een twee massa-probleem (aandrijfmassa en 

passieve massa) de nadruk leggen op het feit dat beide massa’s bewegen met eenzelfde constante versnelling. De leerlingen laten inzien dat 

steeds de resulterende kracht op het voorwerp van toepassing is; 

o de derde wet van Newton lijkt eenvoudig maar het is aangewezen deze wet uitvoerig te bespreken: zin, richting, aangrijpingspunten van de 

krachten die telkens paarsgewijze optreden illustreren met verschillende voorbeelden en proefjes zoals twee leerlingen staan op balans en 

duwen op elkaars handen, twee magneten op een balans in evenwicht boven elkaar ... Het gebruik van de notatie F1,2 is nuttig voor leerlingen 

om aan te geven dat de kracht wordt uitgeoefend van voorwerp 1 op voorwerp 2. 

o Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over actie en reactie. 

“De aangrijpingspunten van de actie- en de reactiekracht vallen samen zodat de krachten elkaar opheffen.” 

“Tussen twee voorwerpen met verschillende massa is de aantrekking ook verschillend.” 

o Doordat de wet van behoud van energie reeds in het vierde leerjaar werd besproken is het nuttig de wet kort te herhalen en de leerlingen in 

verschillende situaties de behoudswet laten toepassen. 


o behoud van energie: een voorwerp aan een veer; 

o behoud van energie: een voorwerp vertikaal lanceren met bepaalde beginsnelheid. 


o Transport en mobiliteit in het kader van duurzame ontwikkeling.



DECR. NR. 


25 

3.3 Krachten 


de fysische basisbegrippen van “krachten” op een inzichtelijke manier aanwenden bij 

het uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en 

bij het maken toepassingen; 

LEERINHOUDEN 


• zwaartekracht, zwaarteveldsterkte 

• gravitatiekracht tussen twee massa’s 

• normaalkracht 

• wrijvingskracht en wrijvingscoëfficiënt 

26 leerlingenproef i.v.m. krachten; Leerlingenproef i.v.m. krachten 


ontwerpen beschrijven en gebruiken i.v.m. krachten; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. krachten; 





o overleg met leraar mechanica; 

o Opletten voor de begripsverwarring over het begrip gewicht. In rusttoestand is het gewicht gelijk aan de kracht uitgeoefend op het ondersteunend 

oppervlak of op het ophangpunt. Bij deze beschrijving kunnen we zeggen dat het gewicht overeenkomt met de zwaartekracht, Fz. 

o Aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over de invloed van de gravitatiekracht en het begrip gewichtloosheid. 

“Er is geen gravitatiekracht buiten de atmosfeer van de aarde.” 

“De gravitatieversnelling hangt af van de massa van het vallend voorwerp.” 

“Gewichtloosheid betekent dat het voorwerp niet meer wordt aangetrokken door de aarde.” 

Bij elke reële situatie in de mechanica zal de wrijvingskracht steeds een rol spelen, zowel de statische als de glijdende wrijvingskracht 

bespreken.” 


o bepaling van de wrijvingscoëfficiënt op horizontaal vlak;



o bepaling van de wrijvingscoëfficiënt op hellend vlak. 


o opzoeken en vergelijken van verschillende wrijvingscoefficiënten van verschillende voorwerpen of oppervlakken. 

DECR. NR. 


29 


3.4 Cirkelvormige beweging 

de fysische basisbegrippen van de cirkelvormige beweging op een inzichtelijke 

manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van 


LEERINHOUDEN 


• periode, frequentie, baansnelheid, 

hoeksnelheid 

• centripetaalkracht 

30 een experiment i.v.m. de ECB uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. ECB 


ontwerpen beschrijven en gebruiken i.v.m. ECB; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. ECB; 





o de aandacht vestigen met verschillende voorbeelden van cirkelvormige bewegingen dat een fysische kracht steeds de rol vervult van de 

centripetaakracht, bijv. de gravitatiekracht bij de beweging van de maan om de aarde, de wrijvingskracht bij de beweging van een auto in de 

bocht, enz.; 

o doordat de leerlingen meestal redeneren vanuit een niet-inertiaal assenstelsel is het best om enkel de centripetaalkracht (gericht volgens de 

straal en naar het middelpunt toe) te bespreken, het gebruik van de centrifugaalkracht in een bewegend systeem geeft aanleiding tot onnodige 

begripsverwarring; 

o aandacht hebben voor mogelijke misvattingen die leerlingen hebben over de eenparig cirkelvormige beweging. 

“Als een voorwerp met constante snelheid in een cirkel beweegt is de versnelling van het voorwerp nul.” 

“Een voorwerp dat in een cirkel beweegt vliegt naar buiten als de centripetaalkracht wegvalt volgens de richting van de straal.” 

“Op een voorwerp dat beweegt in een cirkel is er steeds een kracht naar buiten.”




o metingen aan een voorwerp dat een ECB uitvoert in een horizontaal vlak; 

o metingen aan een speelgoedvliegtuig, opgehangen aan een koord, dat een ECB uitvoert in een horizontaal vlak. 

• Als context voorbeelden bespreken zoals: de beweging van voorwerpen in een looping of de helling die een fietser heeft als hij door een bocht gaat (31). 

DECR. NR. 


33 


3.5 Bewegingshoeveelheid 


van leerlingenproeven, bij beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken 

toepassingen; 

LEERINHOUDEN 


• Krachtstoot, hoeveelheid van beweging 

• Behoud van hoeveelheid van beweging 

• Soorten botsingen: volkomen elastische 

botsing, volkomen niet-elastische botsing 

34 Een leerlingenproef i.v.m. bewegingshoeveelheid uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. bewegingshoeveelheid 


ontwerpen beschrijven en gebruiken i.v.m. bewegingshoeveelheid; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. bewegingshoeveelheid; 





o het verband tussen krachtstoot en hoeveelheid van beweging illustreren met voorbeelden zoals de lange remafstand van een tanker, de speciale 

techniek van kogelstoter ...; 

o voldoende aandacht besteden aan het vectoriële karakter van de begrippen krachtstoot, bewegingshoeveelheid en bij de behoudswet van 

hoeveelheid van beweging. 


o experimenteel het verband tussen grootte van de kracht en de botsingstijd bepalen(krachtsensor) bij een botsing; 

o de botingscoefficiënten bepalen van verschillende knikkers;



• Als context kunnen veiligheidaspecten in het verkeer aan bod komen zoals: de schokdemper, de rek van een autogordel, valhelm,airbag ... 


o de constructie van valhelmen opzoeken en toelichten; 

o de veiligheidsvoorzieningen bij botsing in een auto opzoeken en toelichten. 


37 


4. Trillingen en golven 

4.1 Harmonische trilling 



toepassingen; 

LEERINHOUDEN 

Fysische basisbegrippen bij de harmonische 

trilling 

• amplitude, periode 

• wiskundige schrijfwijze en grafische 

voorstelling 

• snelheid, versnelling 

• dynamische voorwaarde, periode van een 

massa-veer systeem en slinger 

• energieomzetting 

38 Leerlingenproef bij een harmonische trilling uitvoeren; Leerlingenproef bij een harmonische trilling 


ontwerpen i.v.m. harmonische trilling; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. harmonische trilling; 




• Wenken bij de verwerking van de basisbegrippen (37): 

o met concrete voorbeelden de harmonische trilling illustreren, de wiskundige schrijfwijze y(t) = A sinωt of s(t)=r sinωt in verband brengen met de 

beweging op een massapunt op een cirkel; 

o de snelheids- en versnellingsfunctie berekenen met de afgeleiden;



o uit de schrijfwijze van de kracht komen tot de dynamische voorwaarde voor een harmonisch trillend systeem en hieruit de formule voor de 

periode afleiden; 

o aandacht besteden aan de demping die optreedt bij de trillingen zodat in werkelijkheid steeds een gedempte harmonische trilling zal optreden. 

Belangrijk is hierbij dat leerlingen beseffen dat de periode van trilling niet afhangt van de amplitude van de trilling (wet van het isochronisme); 

• Leerlingenrproef (38): 

o onderzoek van de slinger; 

o opzoeken van de onbekende massa van een voorwerp aan een veer; 

o bepaling van de valversnelling met een slinger. 

• Als context bij harmonische trilling voorbeelden bespreken zoals het slingeruurwerk, de trilling van een stemvork ... (39).



DECR. NR. 


41 


4.2 Golven 


van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij het maken 

toepassingen; 

LEERINHOUDEN 

Fysische basisbegrippen bij golven 

• lopende golven, transversale en 

longitudinale golven 

• golfsnelheid, golflengte 

• bewegingsvergelijking 

• principe van Huygens, eigenschappen van 

lopende golven zoals terugkaatsing, 

breking, buiging, interferentie 

• staande golven, knopen en buiken, 

eigenfrequentie 

• resonantie 

42 leerlingenproef i.v.m. golven uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. golven 


ontwerpen i.v.m. golven; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. golven; 




• Wenken bij de basisbegrippen bij golven (41) 

o De soorten lopende golven demonstreren met een slappe veer ‘slinky’ en voor golven in twee dimensies de rimpeltank gebruiken. Deze 

opstelling laat ook toe de eigenschappen zoals terugkaatsing, breking, buiging en interferentie te demonstreren. Het is niet de bedoeling de 

wetten van de terugkaatsing en de breking te bewijzen met de hypothese van Huygens. 

o De nodige aandacht besteden aan het opstellen van de bewegingsvergelijking van een lopende golf, die twee parameters bevat. Als de tijd 

constant is beschrijft de vergelijking de golf op één bepaald moment en als de positie constant is dan beschrijft de vergelijking de uitwijking van 

één punt als functie van de tijd. Om de vergelijking goed te beschrijven is het aangewezen dat de leerlingen voldoende oefeningen maken en de 

stand van de golf leren tekenen.



o Het patroon van staande golven illustreren met een opgespannen rubberkoord en trillingsgenerator. Bij gebruik van een stroboscoop kunnen de 

leerlingen goed de buiken en de knopen onderscheiden. 

o De overdracht van mechanische energie tussen twee systemen op verschillende manieren tonen: de slinger van Barlow, twee indentieke 

stemvorken, het instorten van de Tacoma Narrows brug 


o bepaling van de eigenfrequentie van een snaar; 

o bepaling van de voortplantingssnelheid van een lopende golf in een snaar. 


o energiewinning uit golven. 

DECR. NR. 


45 


4.3 Geluid 



toepassingen; 

Fysische begrippen: 

LEERINHOUDEN 

• Geluidsgolven: ontstaan en eigenschappen 

toonhoogte, geluidssterkte, toonklank 

• Geluidsniveau, decibelschaal, decibelmeter 

• Geluidszwevingen, doppler-effect 

46 leerlingenproef i.v.m. geluid uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. geluid 


ontwerpen i.v.m. geluid; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. geluid; 


• Wenken bij de basisbegrippen van geluid (45) 

o De verschillende fysische eigenschappen van het geluid uitvoerig met proeven illustreren. 


Vragen en vraagstukken



o Aandacht vestigen op de eigenschap dat het menselijk gehoor de luidheid van het geluid niet gewoon maar logaritmisch gaat optellen, 

bijvoorbeeld zo is er maar een toename van 3 dB van de luidheid als we twee trompetten aanblazen in vergelijking met de luidheid van één 

trompet. 


o bepaling van de geluidssnelheid in lucht; 

o onderzoek van de invloedsfactoren op de geluidssnelheid: de temperatuur van de lucht en het soort gas. 


o het gebruik van geluid in de geneeskunde zoals bij echografie, niersteenverbrijzelaar; 

o gehoorbeschadiging bij geluidsoverlast; 

o het gebruik van schermen langs de autostrade; 

o sonar bij het detecteren van schepen. 

DECR. NR. 


49 


4.4 Licht als golf en als deeltje 

de fysische basisbegrippen i.v.m. licht op een inzichtelijke manier aanwenden bij het 

uitvoeren van leerlingenproeven, bij het beschrijven van technische ontwerpen en bij 

het maken toepassingen; 

LEERINHOUDEN 

Fysische basisbegrippen i.v.m. licht: 

• Elektromagnetisch spectrum: 

eigenschappen en bronnen 

• Interferentie van lichtgolven 

• Foto-elektrisch effect, fotonen 

• Absorptie en emissie van licht 

50 een leerlingenproef i.v.m. licht als golfverschijnsel uitvoeren; Leerlingenproef i.v.m. licht als golfverschijnsel 

51 het principe van gestimuleerde emissie bij een laser beschrijven en daaruit de 

speciale eigenschappen van het laserlicht verklaren; 


ontwerpen i.v.m. licht; 


van vragen en vraagstukken i.v.m. licht; 

Gestimuleerde emissie: laserlicht 


Vragen en vraagstukken




• Wenken bij de verwerking van de fysische basisbegrippen (49) 

o Bij de bespreking van de elektromagnetische golven de aard van de golf beschrijven en verschillende gebieden uitvoerig met voorbeelden 

illustreren. 

o Bij de interferentieproef van lichtgolven wijzen op het historisch belang van de proef van Young voor de ontwikkeling van model van het licht. 

o Het historisch belang van het foto-elektrisch effect aangeven bij de ontwikkeling van het idee dat licht kan worden beschouwd als een deeltje. 

• Leerlingenproef bij licht (50): 

o bepaling van de golflengte van monochromatisch licht met een rooster; 

o bepaling van de afstand tussen de sporen bij een CD-rom. 


o de werking en toepassing opzoeken van een fotodiode, zonnecel, digitale camera (CCD, CMOS) ...; 

o absorptie en emissie in de spectraalanalyse van een ster. 

(enkel voor de richting van het tweede leerjaar met twee lestijden per week) 

DECR. NR. 


54 

55 

56 


4.5 Samenstellen van trillingen 

de fysische basisbegrippen i.v.m. samenstellen van trillingen op een inzichtelijke 

manier aanwenden bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van 

technische ontwerpen en bij het maken toepassingen 

Fysische begrippen 

LEERINHOUDEN 

• Onderscheid tussen twee harmonische 

trillingen 

• Samenstelling van harm. trillingen 

o dezelfde trillingsrichting 

o loodrecht op elkaar 

de lissajousfiguren in verband brengen met het faseverschil tussen twee trillingen en 

hierbij een praktisch voorbeeld geven; Technische ontwerpen en vaardigheden 

4.6 Polarisatie van licht 

de fysische basisbegrippen i.v.m. polarisatie op een inzichtelijke manier aanwenden 

bij het uitvoeren van leerlingenproeven, bij beschrijven van technische ontwerpen en 


• Polarisatieverschijnsel(lineair)



DECR. NR. 



bij het maken toepassingen; • Polarisatiefilters 

LEERINHOUDEN 

• Polarisatie bij terugkaatsing en breking 

57 de functie van polarisatiefilters beschrijven met behulp van een concreet voorbeeld; Technische ontwerpen en vaardigheden 

58 

5. Onderzoeksopdracht 


• Wenken bij de uitvoering van de onderzoeksopdracht 

o De leraar stelt een aantal mogelijke onderwerpen voor en verduidelijkt uitvoerig de doelstellingen van deze opdracht. Het is bedoeling de 

opdracht zoveel mogelijk te verbinden met duurzame ontwikkeling. 

o Overzicht van een stappenplan voor de uitwerking van de onderzoeksopdracht 

Oriëntatie op het onderzoeksprobleem 

Het formuleren van onderzoeksvragen 

Het maken van een onderzoeksplan 

Uitvoeringsfase 

• Verwerven informatie 

• Uitvoering van een proef 

• Beantwoorden van de vragen en het formuleren van besluiten 

Presentatie van het onderzoek in een verslag 

Evaluatie van het onderzoek 

• De nadruk ligt op het proces waarbij de leerlingen zelfstandig een beperkte taak uitwerken volgens een zelfgekozen tijdpad. De leraar volgt en ondersteunt 

het leerproces van de leerlingen. 

• Voor meer informatie, o.a. richtlijnen, lesmateriaal, nuttige links, zie: http://pbd.gemeenschapsonderwijs.net/wetenschappen


TV Toegepaste fysica (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 1-2 lestijd(en)/week) 

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

1. ALGEMENE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

1.1. Wenken bij de uitvoering van de leerlingenproef: 

In de lessen toegepaste fysica wordt de leerdoelen bij voorkeur opgebouwd vanuit een technische of 

probleemstellende context, die vragen oproept bij de leerlingen. Naargelang de voorkennis van de 

leerlingen kunnen zij dan in de vorm van begeleide instructie of van begeleid zelfstandig leren de 

basisbegrippen verwerven zodat zij deze begrippen op een inzichtelijke manier kunnen gebruiken bij de 

uitvoering van de leerlingenproef. 

Met een leerlingenproef wordt bedoeld een proef uit de aangegeven lijst van de leerinhouden die de 

leerlingen zelfstandig in kleine groepjes (max. drie leerlingen) uitvoeren, verwerken en ook rapporteren in 

de vorm van een persoonlijk verslag. Indien er in de klas maar één proefopstelling in voorraad is kan het 

experiment worden uitgevoerd als klasproef. Deze klasproef kan niet als een leerlingenproef worden 

beschouwd. 

Het is essentieel dat bij toegepaste fysica de nadruk ligt op het herkennen en het begrijpen van de 

fysische kennis in de verschillende technische toepassingen uit het dagelijks leven. De leerlingen maken 

kennis met de belangrijkste principes van de fysica en kunnen deze principes gebruiken en toepassen in 

concrete situaties. 

Het is de bedoeling de proeven een uitdagend en motiverend karakter te geven en het verband met een 

dagelijkse context te illustreren. Om de eigen inbreng van leerlingen te stimuleren en leerlingen in 

toenemende mate van zelfstandigheid te laten werken is het aangewezen volgende eigenschappen in de 

leerlingenproef te verwerken: 

• een motiverend en uitdagende stimulus bieden waardoor het experiment een duidelijk doel en 

betekenis bekomt; 

• de mogelijkheid bieden aan de leerlingen om actief en zelfstandig een aantal beslissingen te 

nemen; 

• de mogelijkheid bieden om hun eigen ideeën te verwoorden en te overleggen tijdens de 

uitvoering van de proef. 

Het is de bedoeling dat de leerlingen de verschillende onderzoeksvaardigheden inoefenen en dat zij 

meer en meer zelfstandig de proeven uitvoeren. 

Overzicht van de verschillende vaardigheden die bij een leerlingenproef aan bod kunnen komen 

o Voorbereiding van het onderzoek 

Doel van het onderzoek formuleren 

Onderzoeksvraag correct verwoorden 

Eventueel hypothesen opstellen 

Opstellen van een methode of plan 

Keuze en uitleg bij de meetinstrumenten 

o Uitvoering en verwerking 

Waarnemingen doen en de meetwaarden overzichtelijk noteren rekening 

houdend met de meetnauwkeurigheid van het meettoestel 

De meetwaarden ordenen in een tabel en voorstellen in een grafiek 

o Besluit en evaluatie 

Uit de meetwaarden conclusies trekken en de meetmethode evalueren 

Verslag maken: doel, opstelling, meetresultaten, besluit 

De leerlingenproef kan ondersteund worden met een instructieblad dat kan variëren van een gesloten 

opdracht tot een open opdracht naargelang het niveau van zelfstandigheid van de leerling dat men wil



bereiken. De uitvoering van de leerlingenproef gebeurt in kleine groepjes en hierbij leren de leerlingen 

zelfstandig een verslag opmaken en zoveel mogelijk gebruik makend van ICT. 

Het verslag bevat minimaal volgende punten: 

• doel van de proef in de verwoording van een onderzoeksvraag; 

• een beschrijving of tekening van de opstelling; 

• een beschrijving van onderzoeksmethode, relevante formules, oplossingsformule; 

• uitvoering van de proef: weergave van meetwaarden met aandacht voor beduidende cijfers in 

een tabel en/of een grafiek; 

• evaluatie: formuleren van het besluit en opmerkingen. 

Het is belangrijk dat de verslaggeving persoonlijk gebeurt zodat leerlingen taken nauwkeurig en met de 

nodige discipline leren afmaken. Leerlingen leren zo rapporteren in de vorm van een verslag en maken 

hierbij geen gebruik van een voorgedrukt blad. Doordat het verslag een apart werkstuk is van een leerling 

is het aangewezen om deze taak in de evaluatie op te nemen en bij de bespreking de resulaten van de 

leerlingenproef hierover klassikaal te rapporteren. Bij de evaluatie aandacht hebben voor verschillende 

vaardigheden die bij uitvoering van de proef en het maken van het verslag aan bod komen: goede 

meetresultaten, nauwkeurigheid, orde en netheid, gedrag, opvolgen van instructies, aandacht voor de 

veiligheid, opmaak van het verslag ... 

Bij de aanvang van de leerlingenproef voldoende aandacht besteden aan de veiligheidsaspecten. 

Leerlingen moeten voldoende op hoogte zijn van de gevaren van bepaalde opstellingen, stoffen of 

instrumenten. Een klasgroep van 20 leerlingen is voor de uitvoering van leerlingenproeven didactisch 

verantwoord en wat veiligheid betreft aanvaardbaar. De leerlingen leren ook veilig en milieubewust 

omgaan met allerlei stoffen. Laat de leerlingen niet met giftige stoffen (bijv. kwik) werken. 

Voor onderrichtingen i.v.m. veiligheid is er een samenvatting te raadplegen op de website: 

http://pbd.gemeenschapsonderwijs.net/wetenschappen. 

Bij het gebruik van radioactieve bronnen is het aangewezen de richtlijnen van de inspectie op te volgen: 

www.onderwijsinspectie.be/SO/veiligheid/radioactieve_producten.doc 

Situering van de leerlingenproeven in het leerplan 

Eerste leerjaar: 

Minimaal vijf leerlingenproeven uitvoeren. Het is aangewezen om uit de voorgestelde proeven een keuze 

te maken. Andere leerlingenproeven die duidelijk aansluiten bij de leerstofinhouden zijn ook toegestaan, 

mits rekening wordt gehouden met een evenwichtige spreiding over de verschillende leerstofonderdelen. 

1. ELEKTRISCH EN MAGNETISCH VELD 

1.1. Elektrisch veld 

1.1.1. Leerlingenproef: proefjes i.v.m. elektrostatische verschijnselen 

1.1.2. Leerlingenproef: bepaling van de equipotentiaallijnen rond een geladen 

voorwerp 

1.2. Magnetisch veld 

1.2.1. Leerlingenproef: experiment i.v.m. gebruik van oscilliscoop of hallsonde 

2. KERNFYSICA 

2.1. Natuurlijke radioactiviteit 

2.1.1. Leerlingenproef: aantonen van ioniserend vermogen van een radioactieve bron 

2.1.2. Leerlingenproef: invloed van de afstand op de stralingsintensiteit 

2.1.3. Leerlingenproef: invloed van de afscherming op bètastraling 

2.1.4. Leerlingenproef: afbuiging van bètastraling in een magnetisch veld 

2.1.5. Leerlingenproef: bepaling van de halveringstijd van een radioactieve bron 

2.1.6. Leerlingenproef: de bouw van een nevelsporenkamer



2.1.7. Leerlingenproef: de halveringstijd bepalen van de bronnen verzameld op een 

geladen ballon 

2.2. Kunstmatige radioactiviteit 

3. KRACHT EN BEWEGING 

3.1. Kinematica 

3.1.1. Leerlingenproef: experiment i.v.m. de ERVB 

3.1.2. Leerlingenproef: experiment i.v.m. de onafhankelijkheidswet of horizontale 

worp 

3.2. Dynamica 

3.2.1. Leerlingenproef: behoud van energie: een voorwerp aan een veer 

3.2.2. Leerlingenproef: behoud van energie: een voorwerp vertikaal lanceren met 

bepaalde beginsnelheid 

3.3. Krachten 

3.3.1. Leerlingenproef: bepaling van de wrijvingscoëfficiënt op horizontaal vlak 

3.3.2. Leerlingenproef: bepaling van de wrijvingscoëfficiënt op hellend vlak 

3.4. Eenparige cirkelvormige beweging 

3.4.1. Leerlingenproef: metingen aan een voorwerp dat een ECB uitvoert in een 

horizontaal vlak 

3.4.2. Leerlingenproef: metingen aan een speelgoedvliegtuig, opgehangen aan een 

koord, dat een ECB uitvoert in een horizontaal vlak 

3.5. Bewegingshoeveelheid 

3.5.1. Leerlingenproef: experimenteel het verband tussen grootte van de kracht en de 

botsingstijd bepalen(krachtsensor) 

3.5.2. Leerlingenproef: de botingscoefficiënten bepalen van verschillende knikkers 

Tweede leerjaar 

Minimaal drie leerlingenproeven uitvoeren in de richting met één lestijd per week en vijf 

leerlingenproeven in de richting met twee lestijden per week.. Het is aangewezen om uit de voorgestelde 

proeven een keuze te maken. Andere leerlingenproeven die duidelijk aansluiten bij de leerstofinhouden 

zijn ook toegestaan, mits rekening wordt gehouden met een evenwichtige spreiding over de verschillende 

leerstofonderdelen. 

4. TRILLINGEN EN GOLVEN 

4.1. Harmonische trilling 

4.1.1. Leerlingenproef: grafische analyse van de harmonische trilling 

4.1.2. Leerlingenproef: bepaling van de een onbekende massa aan een veer 

4.1.3. Leerlingenproef: bepaling van de valversnelling met een slinger 

4.1.4. Leerlingenproef: bepaling van de periode van een drijvende proefbuis 

4.2. Golven 

4.2.1. Leerlingenproef: bepaling van de eigenfrequentie en golfsnelheid bij een 

opgespannen koord tussen twee punten



4.3. Geluid 

4.3.1. Leerlingenproef: Bepaling van de geluidssnelheid in lucht 

4.3.2. Leerlingenproef: Onderzoek van de invloedsfactoren op de geluidssnelheid: de 

temperatuur van de lucht en het soort gas 

4.4. Licht als golf en als deeltje 

4.4.1. Leerlingenproef: Bepaling van de golflengte van licht met een rooster 

4.4.2. Leerlingenproef: Bepaling van de afstand tussen de sporen bij een CD 

1.2 Wenken bij de uitvoering van de opdracht(wetenschap en techniek) 

Bij het verwerven van de technisch-technologische vaardigheden komt de samenhang tussen 

wetenschap en techniek aan bod. De leerlingen maken persoonlijk of in kleine groepjes(max 3 lln.) één 

opdracht per leerjaar. De leraar zal er op toezien dat het onderwerp van deze opdracht verband houdt 

met de leerstofinhouden. 

Het is de belangrijk de doelstellingen van deze opdracht duidelijk te stellen, de opdracht beperkt te 

houden en de taakverdeling in een groepje goed te rapporteren. Doordat de opdracht een apart werkstuk 

is van één of enkele leerling(en) is het aan te bevelen om deze taak in de evaluatie op te nemen. De 

onderzoeksopdracht in de twee-uursrichting van het tweede leerjaar is een uitgebreide opdracht met een 

informatieverwervend gedeelte en een experimenteel gedeelte. 

Het is van belang dat de leerlingen informatie leren opzoeken (efficiënt gebruik van internet toelichten) 

maar ook dat zij informatie kunnen verwerken tot een leesbare en goed gestructureerde tekst. Leerlingen 

leren bijvoorbeeld informatie opzoeken en verwerken over historische figuren zoals: Faraday, Newton, 

Marie Curie, Einstein .... of over technische toepassingen van de wetenschappelijke kennis. Bij het 

opzoeken van informatie over een historisch belangrijke wetenschapsfiguur het belang van zijn 

wetenschappelijke bijdrage verwoorden en situeren. 

In het geval een leerling een maatschappelijk-natuurwetenschappelijk vraagstuk als opdracht kiest is het 

de bedoeling dat de leerling een eigen gefundeerde mening opbouwt steunend op betrouwbare 

informatie. 

Voorbeeldcontexten voor de opdracht (Wetenschap en techniek): 

• toepassingen van de radioactieve stoffen beschrijven. Deze toepassingen situeren zich op 

verschillende vlakken: bijv. in de geneeskunde waar men tracer- en stralingstechnieken gebruikt, in de 

landbouw en de industrie gebruikt men sterilisatietechnieken en in de archeologie en kunst gebruikt 

men de activeringsanalyse. Informatie opzoeken over het beroep van stralingsdeskundige in een 

bepaalde specialisatie; 

• veiligheid in het verkeer door onder andere het opzoeken of experimenteel bepalen van de reactietijd 

en door berekening van de remafstand van voertuigen; 

• voorbeelden van een harmonisch trillende systemen opzoeken en beschrijven; 

• het gebruik van geluid in de geneeskunde zoals bij echografie, niersteenverbrijzelaar, 

gehoorbeschadiging bij geluidsoverlast ... en andere technische toepassingen zoals het gebruik van 

schermen langs de autostrade, sonar bij het detecteren van schepen, echografie, het 

dopplerverschijnsel ...; 

• de toepassing van het foto-elektrisch-effect opzoeken bij toestellen zoals: fotocel, zonnecel, digitale 

camera (CCD, CMOS) ... 

1.3 Wenken bij de ontwikkeling van de probleemoplossende vaardigheden 

Een veel gebruikt instrument om de kennis en inzichten van de leerlingen te toetsen zijn de traditionele 

vragen en vraagstukken. Om een degelijk inzicht te verwerven in het kennisniveau van de leerlingen is 

het belangrijk dat de leraar streeft naar een kwaliteitsvolle vraagstelling die verband heeft met de 

leerplandoelstelling. De leraar kiest een bepaalde type van vraag horende bij het gestelde doel. 

Het is de bedoeling dat leerlingen een gedrag ontwikkelen waarbij zij reflecteren over hun manier van 

leren. Dit houdt dat zij de mogelijkheid krijgen om de verworven kennis te toetsen zodat zij zelfstandig 

aan de nodige zelfsturing kunnen werken. De ontwikkeling van een probleemoplossend gedrag gebeurt 

maar stapsgewijze met voldoende aandacht voor succesbeleving van leerlingen.



Bij het oplossen van vraagstukken is het aangewezen voldoende aandacht te besteden aan 

oplossingsprocedures of strategieën typisch bij bepaalde fysische concepten. 

Specifieke deelvaardigheden die aan bod kunnen komen bij het oplossen van vraagstukken 

o Analyse van het probleem 

Lees de opgave aandachtig 

Maak eventueel een schets en duid daarin de grootheden die in de opgave 

voorkomen aan 

Noteer alle gegevens met symbolen in het gegeven 

Noteer het gevraagde met symbolen 

o Uitwerking 

Noteer de formule(s) die bruikbaar zijn voor de oplossing 

Maak een omvorming van de formule zodat er een oplossingsformule wordt 

afgeleid 

Vul de gegevens in en bereken het resultaat 

o Evaluatie 

Controleer de grootteorde en de eenheid van het resultaat 

Het is van belang om systematisch een voorbeeldvraagstuk uit te werken zodat de leerlingen aan de 

hand van dit voorbeeld zelfstandig een aantal vraagstukken kunnen oplossen. Om de zelfwerkzaamheid 

van de leerlingen te stimuleren zijn volgende leermiddelen nuttig: een oplossingenmap in de klas, zelf test 

vragen, bijkomende vragen op een elektronisch leerplatform, vragen aanbieden vanuit de VFO. 

1.4 Het gebruik van ICT 

Wat? 

Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, 

simulatoren, etc. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet 

meegenomen. 

Waarom? 

De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. 

Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. 

Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. 

Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT 

ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die 

competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers 

meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, 

het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie... 

In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van 

bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het 

nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie 

van ICT kunnen leerlingen immers: 

− het leerproces zelf in eigen handen nemen; 

− zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; 

− op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). 

Hoe te realiseren? 

In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen adequaat of onder begeleiding elektronische 

informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen 

“spontaan” gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en 

-kanalen met het oog op de te bereiken doelen.



Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. 

Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, 

simulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo ... 

Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling 

komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”. 

Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote 

aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren 

omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een 

must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, 

organisatie...), de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode 

toevoegen. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te 

beoordelen. 

De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge 

presentatie. Het programma “Powerpoint” kan hier ondersteunend werken. 

Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, 

discussiefora ... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie 

mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT zo de mogelijkheid biedt om niet alleen interscolaire 

projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van 

cursusmateriaal, planningsdocumenten, toetsen examenvragen ...) en leraren onderling (uitwisseling 

lesmateriaal) te bevorderen. 

Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige 

feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie). 

1.5 Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) 

Wat? 

Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die -in tegenstelling tot de 

vakgebonden eindtermen - niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of 

onderwijsprojecten worden nagestreefd. 

De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale 

vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming 

en technisch-technologische vorming (alleen voor ASO). 

De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij 

de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). 

Waarom? 

Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een 

accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het 

aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen 

sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. 

VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en 

behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een 

belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit 

opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. 

De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan 

belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele 

maatschappelijke vragen. 


Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op 

verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen



vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door 

thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig 

werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, 

uitstappen). 

Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te 

streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinititiatieven, 

in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van 

organisaties en educatieve instellingen. 

1.6 Begeleid zelfgestuurd leren 

Wat? 

Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het 

einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan 

nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, 

leeractiviteiten en zelfbeoordeling. 

Dit houdt onder meer in dat: 

− de opdrachten meer open worden; 

− er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; 

− de leerlingen zelf keuzes leren maken en die verantwoorden; 

− de leerlingen zelf leren plannen; 

− er feedback is op proces en product; 

− er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. 

De leraar is ook coach, begeleider. 

De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. 

Waarom? 

Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. 

− leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren 

maken; 

− leerlingen voorbereiden op levenslang leren; 

− het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te 

kunnen toepassen. 

Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, 

zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. 

Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het 

leerproces in welke vorm dan ook. 

Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten 

als: 

− keuzebekwaamheid; 

− regulering van het leerproces; 

− attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. 

In onze (informatie)maatschappij wint het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. 


Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen:



− de leraar als coach, begeleider; 

− de leerling gemotiveerd en aangesproken op zijn “leer”kracht; 

− de school als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. 

De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in 

de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is 

“klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige 

manier laat: 

− doelen voorop stellen; 

− strategieën kiezen en ontwikkelen; 

− oplossingen voorstellen en uitwerken; 

− stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; 

− resultaten bespreken en beoordelen; 

− reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; 

− verantwoorde conclusies trekken; 

− keuzes maken en die verantwoorden 

is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig. 

2. SPECIFIEKE PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN 

De specifieke-didactische wenken zijn geformuleerd onder elk deel van de tabel leerplandoelstellingen / 

leerinhouden. Bij elke wenk is telkens het nummer van de leerplandoelstelling vermeld. 

In de wenken zijn voor bepaalde fysische concepten ook enkele misvattingen of misconcepties 

opgenomen. Door allerlei ervaringen in het dagelijks leven hebben leerlingen reeds heel wat informele 

kennis hebben opgebouwd. In bepaalde gevallen is bij deze spontane kennisconstructie een misvatting 

aanwezig doordat de leerling een verklaring hebben gezocht die steunt op foutieve inzichten. Het is van 

belang dat de leraar deze misvattingen of misconcepties kent zodat hij met gerichte proeven of 

toepassingen deze foutieve inzichten van de leerlingen kan omzetten tot juiste fysische concepten. 

Aandacht hebben voor het exact gebruik van de taal en voor een nauwkeurige verwoording van de 

begrippen. Het is nuttig leesoefeningen te ontwikkelen waarbij leerlingen hun kennis en vaardigheden 

toepassen bij het lezen van een tekst uit een tijdschrift, krant, website.. 

In het volgende overzicht van de leerinhouden is de aanduiding van de lestijden bedoeld als richtlijn voor 

het opstellen van de jaarplanning. 

EERSTE LEERJAAR (ca. 50 lestijden) 

minimaal vijf leerlingenproeven uitvoeren en één opdracht (wetenschap en techniek) maken 

1. ELEKTRISCH EN MAGNETISCH VELD (15 lestijden) 

1.1. Elektrisch veld 

1.2. Magnetisch veld 

1.3. Beweging van ladingen in elektrische en magnetische velden 

2. KERNFYSICA (10 lestijden) 

2.1. Natuurlijke radioactiviteit 

2.2. Kunstmatige radioactiviteit 

3. KRACHT EN BEWEGING (25 lestijden) 

3.1. Kinematica 

3.2. Dynamica 

3.3. Krachten



3.4. Cirkelvormige beweging 

3.5. Bewegingshoeveelheid 

TWEEDE LEERJAAR (ca. 25 lestijden) 

Richting met 1 lestijd/week 

minimaal drie leerlingenproeven uitvoeren en één opdracht (wetenschap en techniek) maken 


4.1. Harmonische trilling(6 lestijden) 

4.2. Golven (6 lestijden) 

4.3. Geluid (6 lestijden) 

4.4. Licht als golf en als deeltje (7 lestijden) 

Richting met 2 lestijden/week (ca. 50 lestijden) 

minimaal vijf leerlingenproeven uitvoeren en één onderzoeksopdracht (wetenschap en techniek) 

maken 


4.1. Harmonische trilling(8 lestijden) 

4.2. Samenstellen van trillingen (4 lestijden) 

4.3. Golven (8 lestijden) 

4.4. Geluid (8 lestijden) 

4.5. Licht als golf en als deeltje (9 lestijden) 

4.6. Polarisatie (4 lestijden) 

5. ONDERZOEKSOPDRACHT (8 lestijden)



MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN 1 

Algemene bemerkingen. 

TV Fysica is een vak waarbij de leerlingen hun dagelijkse ervaringswereld kunnen uitbreiden door het 

volgen en zelf uitvoeren van proeven in de klas. 

Het proefondervindelijk karakter van het vak is daarom zeer belangrijk. De uitvoering van 

demonstratieproeven door de leraar en de uitvoering van leerlingenproeven draagt zeker bij tot een beter 

begrip en inzicht van de leerinhouden. Deze werkvormen blijven voor de leerlingen de beste manier om 

inzicht in de eigenheid van de fysica te verwerven. In bepaalde gevallen kunnen een video, een film of 

een computersimulatie de plaats van de demonstratieproef innemen. Deze hulpmiddelen zullen de 

begripsvorming ongetwijfeld verhogen maar kunnen nooit het experimenteel aspect van de 

wetenschappelijke methode vervangen. 

De lessen fysica moeten plaatsvinden in een lokaal met een aangepaste infrastructuur, zodat alle 

proeven veilig kunnen gebeuren. Dit betekent dat volgende voorzieningen essentieel zijn in het 

fysicalokaal: elektriciteits-, water en gasvoorziening centraal met noodstop, de mogelijkheid tot volledige 

verduistering van het lokaal en elektriciteitsvoorziening op de leerlingentafels. 

Hierbij moet speciaal gelet worden op nodige veiligheidsvoorzieningen in het algemeen en op de 

specifieke voorzieningen: zoals het gebruik van kwik, naftaleen en metaalgaas met asbest vermijden in 

de lessen. 

In het lokaal moet een inventaris van het materiaal zijn en het lokaal moet ook een nooduitgang hebben 

met een deur die naar buiten opendraait. 

De lijst geeft een overzicht van het basismateriaal. Het leerlingenmateriaal dient in veelvoud aangeschaft 

te worden, zodat de leerlingen in kleine groepjes (max. drie leerlingen) de proeven kunnen uitvoeren. 

2. Basismateriaal. 

Meetapparatuur 

meetlat 

klaschronometer 

handchronometer 

balans(digitaal) 

schuifpasser 

rolmeter 

thermometer(analoog of digitaal) 

dynamometer 

volt- en ampèremeter, multimeter 

Statiefmateriaal 

stangen en voeten, noten en statiefklemmen 

driepikkel en metaalgaas(asbestvrij) 

Glaswerk (eventueel kunststof) 

reageerbuizen 

bekerglazen, kolven en trechters 

maatcilinders 

1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: 

- Codex, 

- ARAB, 

- AREI, 

- Vlarem. 

Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: 

- de uitrusting en inrichting van de lokalen; 

- de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. 

Zij schrijven voor dat: 

- duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; 

- alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; 

- de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; 

- de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.



Toestellen 

Diversen 

meetspuiten 

glazen buizen 

vacuümpomp en toebehoren 

spanningsbron 

bunsenbrander (of kookplaat) 

kwikbarometer (of metaalbarometer) 

overheadprojector 

computer met interface en sensoren(temperatuur, druk, afstand, magnetische 

inductie, geiger-müllertelbuis ...) 

oscilloscoop 

televisie en videorecorder of dvd-speler 

gereedschapskist 

verbindingsdraden 

gummislangen en stoppen 

schakelaars 

Verbruiksmateriaal 

De leraar moet de mogelijkheid hebben tot aankoop van materiaal dat regelmatig te vernieuwen is: 

schuurpapier, batterijen, lampen, droog ijs (bouwen van een nevelkamer), lucifers,touw, plakband, 

gedistilleerd water, aluminiumfolie, metalen draden van verschillende materialen, fysica-speelgoed ... 

3. Specifiek materiaal per onderdeel. 

Elektriciteit en magnetisme 

Elektrostatica 

Staven voor het aantonen ladingen (plastiek en glas) 

Elektroscopen 

Toestel voor aantonen van elektrische veldlijnen 

Toestel voor het bepalen van equipotentiaallijnen 

Elektromagnetisme 

Staafmagneten 

Hoefijzermagneet 

IJzervijlsel 

Magneetnaald op voet 

Toestel voor aantonen van magnetische veldlijnen 

Model elektromotor 

Model generator 

Kernfysica 

Geiger-Müllerteller 

Radioactieve bron van klasse IV 

Kracht en beweging 

Valgeul van Galileï 

(luchtkussen)baan en toebehoren(tweede wet van Newton) 

Toestel voor horizontale worp 

Toestel voor het meten van de centripetale kracht 

Trillingen en golven 

Slingers



Toestel voor het aantonen van resonantie 

Rubberen koord 

Rimpeltank met toebehoren 

Lange spiraalveer(slinky) 

Functiegenerator 

Experimenteermotor of trillingsgenerator 

Stroboscoop 

Geluid 

Stemvork: 440 Hz (2x), 265 Hz, 1700 Hz 

Buis van Kundt 

Luidspreker 

Decibelmeter 

Licht 

Roosters en plaatjes met evenwijdige dubbele openingen 

Laser 

U.V.-lichtbron 

Spectraallampen: Na, H2, Hg 

Zinken plaat voor op elektroscoop 

(Wulfelektroscoop) 

Polarisatiefilters 

Dubbelbrekend kristal



EVALUATIE 

1. De evaluatie heeft een tweevoudig doel 

De evaluatie dient aan de leerling informatie te geven over de mate waarin hij of zij er in geslaagd is om 

zowel de kennis als de vaardigheden te beheersen die mogen verwacht worden na het leerproces. 

De evaluatie moet aan de leerkracht de feedback geven om vast te stellen of hij of zij de meest 

aangepaste methode hanteert om de gestelde doelen te bereiken. 

Een evaluatie is meer dan een getal om een rapportcijfer te berekenen. Het is een werkinstrument 

waarbij permanent en wederzijds (leerling-leraar) besluiten dienen getrokken te worden over het 

onderwijs- en leerproces. 

In het kader van het Schoolreglement en het Schoolwerkplan is het aangewezen om ouders en leerlingen 

tijdig over de wijze van evalueren in te lichten. 

2. Eigenschappen van een goede evaluatie 

Door te evalueren wil men bij de leerlingen nagaan in hoeverre de doelstellingen die men met het leerproces 

wilde bereiken, bereikt zijn. 

De evaluatie moet daarom volgende kenmerken bezitten: ze moet valide, betrouwbaar en efficiënt zijn. 

Validiteit: mate waarin de toets of de eindproef overeenstemt met het gegeven onderwijs. Dit betekent 

o.a. dat er bij de evaluatie voldoende vragen rond de behandelde contexten moeten voorkomen. 

Betrouwbaarheid: het uitschakelen van toevalsinvloeden en het aanwenden van objectieve meetmethoden. 

Efficiëntie: de tijd nodig voor het voorbereiden en het afnemen van de toets moet in verhouding staan tot 

het bekomen van relevante informatie, liefst in een minimum van tijd. 

Onvoldoende resultaten bij individuele leerlingen of bij gedeelten van de klasgroep, zullen de leraar ertoe 

aanzetten om remediërend in te grijpen. Indien nodig zal de leraar voor andere werkvormen en 

leermiddelen kiezen. 

Een evaluatie kan een signaal geven om doelstellingen en /of leerinhouden bij te sturen. 

Verder is de evaluatie een belangrijk gegeven bij de pedagogische begeleiding en bij de controle door de 

inspectie. 

Voor de leerling is het van belang, om door de evaluatie te weten te komen, hoe zijn evolutie is binnen 

het leerproces. Een evaluatiecijfer voor dagelijks werk zal dus noodzakelijker wijze gesteund zijn op 

veelvuldige evaluatiemomenten die zowel kennis, vaardigheden als attitudevorming omvatten. 

3. Soorten evaluatie 

3.1 Dagelijks werk (deelproeven) 

Mondelinge beurten en korte toetsen hebben vooral als doel na te gaan of de leerlingen de genoemde 

doelstellingen in voldoende mate hebben bereikt. Leerlingen met achterstand zullen bijkomende 

opdrachten en taken krijgen om zo snel mogelijk bij te benen. Het is een belangrijke taak voor de leraar 

om de leerlingen individueel te begeleiden, en om de oorzaken van de achterstand te achterhalen en, 

mits aangepaste remediëring, deze leerlingen te helpen. 

‘Leren leren’ krijgt zo een meer concrete betekenis. Via bepaalde technieken zoals beheersingsleren, 

geprogrammeerde instructie, hulp van medeleerlingen en eventueel van externe deskundigen (CLB) 

zullen deze leerlingen geholpen worden.



Voor leerlingen die in de betreffende studierichting niet op hun plaats zitten, zal middels afspraken met 

collega’s, directie en/of CLB, op de begeleidende klassenraad zo snel mogelijk een oplossing gezocht 

worden. De hoofdbedoeling moet blijven, om zo veel als mogelijk leerlingen mee over de meet te krijgen. 

Verwacht meer en je zult meer krijgen. Hoge verwachtingen zijn voor iedereen belangrijk, zowel voor 

leerlingen die moeilijk meekunnen en voor zij die zich niet erg willen inspannen als voor goede, 

gemotiveerde leerlingen. 

Het rapportcijfer van het dagelijks werk is gesteund op een zo breed mogelijke permanente evaluatie van 

de afgelopen periode. 

Zowel cognitieve als affectieve en psychomotorische doelstellingen komen hierbij aan bod. De leerkracht 

houdt hiervoor een evaluatieschrift bij. Bij elk cijfergegeven moet summier weer te vinden zijn wat de 

bedoeling van de evaluatie was. 

Hiervoor kan de leraar beschikken over: 

- notities over het leergedrag van de leerling in de klas; 

- klasgesprekken; 

- mondelinge overhoringen; 

- korte schriftelijke toetsen; 

- herhalingstoetsen (grotere leerstofgedeelten); 

- huis- en klastaken; 

- kwalitatieve beoordeling aangaande praktische oefeningen, laboratoriumwerk; 

- notities over de mate van het beheersen van de vaardigheden. 

3.2 Examens (eindproeven) 

Examens houden een productevaluatie in. Na analyse van de resultaten wordt ook hier door de leraar 

een diagnose opgesteld, die aanleiding kan zijn tot bijsturing van het leerproces. 

Tevens kunnen remediërende maatregelen voor individuele leerlingen ook hier weer uit voortspruiten. 

Zowel het gepast aanbieden van de leerstof en de evaluatie als het aanbieden van remediërende 

opdrachten zijn essentieel in het door ons beoogde totale leerproces. 

Via een grote variatie in vraagvormen (open en halfopen, invulvragen, juist- onjuist vragen, 

sorteervragen, rangschikkingvragen en meerkeuzevragen) zullen vooral de leerplandoelstellingen 

getoetst worden. Uitsluitend theorievragen moeten vermeden worden. 

Het is aangewezen om in het examen toegepaste fysica enkele vragen rechtstreeks in verband te 

brengen met de ontwikkelde onderzoeksvaardigheden bij de leerlingen. Dit kan gebeuren door 

probleemsituaties te beschrijven en hierbij vragen te stellen over vaardigheden zoals: het formuleren van 

een onderzoeksvraag, het opstellen van een onderzoeksplan en het formuleren van een besluit vanuit 

een tabel met meetgegevens. Indien de mogelijkheden het toelaten zou een gedeelte van het examen in 

de vorm van een examenexperiment kunnen doorgaan. In dat geval kan het examen worden gesplitst in 

een praktisch gedeelte en een theoretisch gedeelte. 

De duur van het schriftelijke examen komt ten hoogste overeen met het aantal wekelijkse lestijden voor 

het vak met een minimum van twee lestijden. 

De examens worden afgenomen in aanwezigheid van de vakleraar. Hij deelt de leerlingen, bij aanvang 

van de proef, mee dat bijkomende vragen ter verduidelijking kunnen gesteld worden. Elke bijkomende 

toelichting wordt hardop gegeven, zodat alle leerlingen op een gelijke wijze worden behandeld. 

Een exemplaar van de gestelde vragen met aanduiding van de puntenverdeling wordt samen met de 

verbeterde examenkopijen in het archief bewaard. Dit exemplaar wordt tevens aangevuld met een nietabsolute 

modeloplossing (de leerling kan terecht een andere oplossingsmethode gebruiken) of met een 

opsomming van de aandachtspunten die aanwezig moeten zijn voor oplossingen op open vragen en 

taken. 

Na de proeven hebben de leerlingen het recht de modeloplossing in te zien. Ook hebben zij het recht, op 

hun vraag, om hun gecorrigeerd examen in te zien.



Voor de examens worden met de leerlingen duidelijke afspraken gemaakt over het verloop ervan. De 

leerkracht zorgt ervoor dat minimum 75% van de examenvragen het bereiken van de 

minimumdoelstellingen toetst. 

4. Algemene richtlijnen 

De vragen/opdrachten met aanduiding van de cijferverdeling op de modeloplossing en de aanwijzingen 

voor de oplossing van de open vragen, worden opgesteld en vooraf aan de directeur overhandigd. 

Om achteraf discussies te vermijden zorgt men ervoor dat de leerlingen beschikken over: 

- een duidelijk beeld van wat van hen verwacht wordt; 

- de vragen en opdrachten die reeds zijn voorgekomen gedurende het didactisch proces; 

- een schriftelijk overzicht van de voor het examen te kennen leerstof; 

- een geschreven mededeling waarin staat welke informatiebronnen en welk materiaal ze 

mogen/moeten meebrengen op het examen; 

- een blad met vragen om overschrijffouten te vermijden. 

Indien in een klas leerlingen van verschillende opties of studierichtingen samen alle lessen of een deel 

van de lessen volgen, dan is binnen deze klas differentiatie van vragen toegelaten. 

Bij eventueel herexamen zal men voor de leerling de leerstof voor dat herexamen zeer nauwkeurig schriftelijk 

bepalen. 

5. Correctie 

Objectieve correctienormen zijn vanzelfsprekend een noodzaak. Wanneer een antwoord verschillende 

elementen inhoudt, is het aangewezen per essentieel element een puntenverdeling te maken. 

De leraar die aan zelfevaluatie wil doen, zal in tabelvorm een overzicht van de behaalde resultaten per 

leerling en per vraag opstellen. Daarop aansluitend wordt dan verwacht dat de leraar zijn besluiten trekt 

in verband met de gebruikte onderwijsmethode. Tevens is dit een uitstekend hulpmiddel om gefundeerde 

remediërende maatregelen t.o.v. de leerlingen te treffen.



BIBLIOGRAFIE 

1 Leerboeken 

Raadpleeg de catalogi van de verschillende uitgevers. 

2 Tijdschriften 

1. ARCHIMEDES, Stichting Christiaan Huygens, Molenstraat 38, 4841 CA Prinsenbeek 

2. EOS-Magazine, Wetenschap en Technologie voor Mens en Maatschappij, Uitg. Cascade, 

www.eos.be 

3. EXACTUEEL, Tijdschrift voor natuurkundeonderwijs, Afd. Didactiek Natuurkunde KUN, 

Toernooiveld 1, 6525 ED Nijmegem 

4. MENS (Milieu-Educatie, Natuur en Samenleving), milieugericht tijdschrift, Te Boelaarlei 23, 2140 

Antwerpen, www.2mens.com 

5. Natuurwetenschap en Techniek - natuurwetenschappelijk en technisch maandblad, 1000 WZ 

Amsterdam 

6. NVOX, Tijdschrift voor natuurwetenschappen op school, NVON,, www.nvon.nl/nvox 

7. VELEWE – Tijdschrift van de Vereniging Leraars Wetenschappen, www.velewe.be 

8. Naturwissenschaften im Unterricht Physik, www.friedrich-verlag.de 

9. School Science Review, Journal for science education 11-19, www.ase.org.uk 

3 Audiovisueel materiaal (transparanten en CD-roms) 

1. TTE-reeks (Transparencies To Educate), Antwoordnummer 1796, 7550 WB Hengelo (NL) 

2. Het Digitale Archief - Natuur & Techniek, Deel 1 en 2 

3. Overal interactief (Algemene Natuurwetenschappen) – Educatieve Partners Nederland, NL, 

4. Nederlandstalige Encyclopedie, SoftKey, Amsterdam, ISBN: 90-5432-168-7 

5. Science Interactive Encyclopedie, Hachette Multimedia 

6. Encarta Encyclopedie, Winkler Prins Editie, Microsoft 

7. Eyewitness Encyclopedia of Science, Dorling Kindersley 

8. World Book - Multimedia Encyclopedia, IBM, Mediamix 

4 Pedagogisch-didactische naslagwerken 

1. ANGENON, A., Werken met grootheden en wettelijke eenheden, Die Keure, Brugge,1998, ISBN 

9057510677 

2. DE BECKER G., Techniek en technologie over de vakken heen, Lannoo Campus, ISBN 90-209- 

6256-6 

3. EISENDRATH H.,E.A.,Wetenschappelijke geletterdheid bevraagd, IDLO Cahiers 4/2003 

4. ENGELS N., Wat is waard om geleerd te worden, VUB Press, ISBN 90-5487-194-6 

5. HELLEMANS J., Cahiers voor didactiek, Tijd voor Fysicavraagstukken, Wolters Plantijn 

1999,ISBN 90-309-0871-8 

6. BRANDT, L., INAV, Plantyn, Deurne



7. NACHTEGAEL, E.A., Wetenschappelijk vademecum, Een synthese van de leerstof chemie en 

fysica, Uitgeverij Pelckmans, ISBN 90-289-2197-4 

8. HOENRAET C., De energiebronnen en kernenergie – Vegelijkende analyse en ethische 

reflecties, Acco, 1999 

9. VAN PETEGHEM P., Een alternatieve kijk op evaluatie, Wolters Plantijn, ISBN 90-301-1581-5 

10. BINAS, Informatieboek vwo-havo natuurwetenschappen, Wolters –Noordhoff, Groningen 

11. Natuurwetenschap en Techniek: wetenschappelijke bibliotheek en wetenschappelijke 

biografieën. 

5 Algemene naslagwerken natuurwetenschappen 

1. ARONS, A.B., Teaching introductory physics, New York, John Wiley 

2. BAKER DAVID, Uitvindingen uit de ruimte(Alledaagse toepassingen van de ruimtetechnologie), 

Uitgeverij Uniepers(Natuur&Techniek), ISBN 90-6825-248-8 

3. BAIS S., De natuurwetten, iconen van onze kennis,Amsterdam University Press, ISBN 90-5356- 

714-3 

4. BIJKER H.J., DORST J.H. e.a., SI-eenheid voor eenheid, Noordnederlands boekbedrijf 

5. BROEK (VAN DE), J., Over sneeuwballen en glaasjes melk, (100 alledaagse onderwerpen 

ontmaskerd), Uitg. ten Hagen & Stam, Den Haag, 20000 

6. CHALMERS, A.F., Wat heet Wetenschap?, Boom, Amsterdam, 1994 

7. DEVREESE J., E.A., ‘Wonder en is gheen wonder’,De geniale wereld van Simon Stevin 1548- 

1620, Davidsfonds, Leuven, ISBN 90-5826-174-3 

8. HULSPAS, M. en NIENHUYS, J.W., Encyclopedie der pseudo wetenschappen, Uitg. De Geus, 

Breda 

9. HEWITT P. G., Conceptual Physics, Addison-Wesley, ISBN 0-321-00971-1 

10. HUGH D. YOUNG, ROGER A. FREEDMAN, University Physics with modern physics, ISBN 0- 

201-70059-X 

11. KNIP K., Alledaagse wetenschap, Uitgeverij Contact, ISBN 90-254-9595-8 

12. MACKINTOSH R., Nucleus, A trip into the heart of the matter, Canopus, ISBN 0-9537-8683-8 

13. MEADOWS, J., Geschiedenis van de Wetenschap, Natuur & Techniek, Amsterdam, ISBN 90 

68251 902 

14. MINNAERT M., De natuurkunde van ‘t vrije veld, B.V.W.J. Thieme&Cie Zutphen 

15. MOLENAER L., De rok van het universum, Marcel Minnaert, astrofysicus 1893-1970, Uitgeverij 

Balans, ISBN 90 5018 603 3 

16. SIMMONS J., De Top-100 van wetenschappers, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, 1997, ISBN 

90-2746-185-6 

17. STÖRIG, H. J., Geschiedenis van de Wetenschap, 3 delen, Prisma, Utrecht 

18. SPEYBROUCK S., Jongens en Wetenschap(deel 1 en deel 2), Globe, ISBN 90 5466 771 0 

19. Techniek in woord en beeld, Prisma, Uitgeverij het Spectrum, ISBN 90-274-3068-3 

20. Zo werkt dat(De techniek van vandaag), Uitgeverij het Spectrum, ISBN 90-274-7907-0 

Voor meer informatie, o.a. richtlijnen, lesmateriaal, nuttige links, zie: 

http://pbd.gemeenschapsonderwijs.net/wetenschappen

2006/118

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?