Huldiging van Léon Scieur en Victor Lenaers, winnaars van ... - Fiets

46
06 - 2003
Huldiging van Léon Scieur en Victor Lenaers, winnaars van de Tour de France 1921, in Parijs

Vergeten Tourwinnaar uit Tongeren
De korte wielercarrière
van een
ex-krijgsgevangene
“Er zit muziek in dat kader, hoort ge wel?”
Jozef Lenaers tikt met een nagel tegen het
roestige frame, boven een rijtje scooters in de
fietswinkel die zijn oom in 1921 begon.
“Reynolds tubes”, vertelt de neef van Victor,
“door Automoto gebruikt om de winnende
fiets te bouwen.” Aangetast door de tijd is op
een bruine, verweerde sjerp tussen twee
framebuizen de tekst te lezen die Tongeren
ooit op zijn kop zette: “Victor Lenaers, winnaar
van de Tour de France 1921.”
Als Lenaers in 1914 op 21-jarige leeftijd naar
Fort Lantin vertrekt om in het Luikse te strijden
tegen de Duitsers, lijkt een prille wielercarrière
ten einde. Ondanks zijn bijnaam ‘Caporal’,
naar een verre voorouder die diende in
Napoleons leger, schopt hij het ook als soldaat
niet ver. Lantin is het eerste fort dat valt en hij
wordt als krijgsgevangene naar Duitsland gebracht
om pas vier jaar later ziek en vermoeid
terug te keren naar Tongeren.
“Souvenir de la Guerre”, staat er onder de pentekening
waarop Victor, kort na de wapenstilstand
op 11 november 1918, is afgebeeld met
pet, lange jas en sigaar. “Het is niet mals geweest”,
mijmert Jozef, kijkend naar het met
bladgoud ingelijste portret van zijn oom, “maar
toch heeft hij kunnen winnen.” In 1919 koerst
Victor weer, in 1920 wint hij de Grote
Scheldeprijs, in 1921 vertrekt hij naar Parijs.
Midden in de nacht
“Terwijl de Tongenaren zondag dapper de Kermis
van St. Jan vierden, nam onze stadsgenoot Victor
Lenaers deel aan den eersten rit der ‘Ronde van
Frankrijk’. Ten getale van 123 vertrokken zaterdagnacht
rond 2 ure de deelnemers aan de eersten rit:
Paris - Le Havre; van dit getal bereikten er 103 het
einddoel, daartusschen bevindt zich Victor Lenaers,
die er de 27ste plaats inneemt.”
(Bron: De Postrijder, 2 juli 1921)
Om de volgende avond op tijd aan te kunnen
schuiven voor een glas rode wijn en een Franse
biefstuk, vertrokken de renners vaak midden
in de nacht. Met een gangetje van 25 kilometer
per uur en etappes van rond de 360 kilometer,
Het zwaarste en meest
prestigieuze wielerevenement
viert dit jaar zijn honderdste
verjaardag. De Tour de Francerenners
van nu hebben het
‘makkelijk’ in vergelijking met
hun collega’s in de edities van
voor de Tweede Wereldoorlog.
Het ideaal van toenmalig
directeur Henri Desgrange was
een individuele Tour, de strijd
van de Mens tegen het Noodlot.
Er was zelfs een categorie van
renners die zonder enige hulp
van buitenaf Parijs moesten
zien te halen. Onder hen Victor
Lenaers uit Tongeren.
Tekst: Henk Leenaers/
Foto's en fotoreproducties: Dries Linssen
duurde het al gauw een dag voor ze de finish
bereikten, als het tegen zat zelfs 20 uur.
Granaatputten, bomkraters, ingestorte huizen
en verkoolde bomen, zolang hij in het donker
reed bleef het rennersoog de aanblik van verwoesting
bespaard. Zijn zitvlak en materiaal
leden echter ook zonder daglicht onder de
barre wegen in Noord-Frankrijk, sinds het
wapengekletter tussen 1914 en 1918 bekend
als ‘De Hel van het Noorden’. Stuiterend reed
het peloton over het geteisterde wegdek.
Het ideaal van toenmalig Tourdirecteur Henri
Desgrange was een individuele Tour, de strijd
van de Mens tegen het Noodlot. Het verwisselen
van kapotte fietsonderdelen was daarom
verboden. Iedereen moest zijn eigen pech her-
stellen en om dat te controleren liet de
Tourbaas alle fietsen verzegelen. Berucht is
het verhaal van Eugène Christophe, die in de
Tour van 1919 zijn vork brak, tweeëneenhalf
uur liep naar het volgende dorp, in de smidse
nog anderhalf uur stond te smeden en vervolgens
drie minuten straftijd kreeg omdat de
knecht hem hielp met de blaasbalg. Ook de
Tourwinnaar van 1921 krijgt een royale portie
materiaalpech: in een Alpenetappe naar
Genève verliest Victor zijn ketting. Het is donker
en er ligt sneeuw. In een interview verzucht
hij later, in 1957: “Ge kunt het geloven of
niet, maar veertig minuten heb ik gezocht, foeterend
en schreiend.” Daarna duurde het nog
een hele tijd voor hij de teruggevonden ketting
met zijn koude, stijve vingers had gerepareerd:
“Ik verloor een uur bij dat defect. Een vol uur!”
Automoto
“Dagelijks ziet men het getal bewonderaars aangroeien.
De uitslag van elken rit wordt telkens met
ongeduld afgewacht, en voor de woning van den
gazetverkoper Pierre André, die de uitslag op zijn
vitrien aanplakt, staat iedermaal zulk opeengepakte
menigte dat de doorgang er bijna niet meer mogelijk
is...” (Bron: De Postrijder, 14 juli 1921)
Zijn eerste Tour de France in 1921 reed Victor
Lenaers op een fiets van Automoto, het grote
merk in het midden van de jaren twintig, zijn
tweede in 1922 op een Alcyon. “Kader en remmen
hoorden bij elkaar”, zegt Jozef Lenaers,
“twee merken kont ge niet combineren.” Reed
Victor op het Vélodrome van Tongeren nog op
een fiets met houten velgen, op de weg beschikte
hij over stalen wielen. Zelfs dat was
voor sommige coureurs niet sterk genoeg.
Léon Scieur verboog in de Tour van 1921 zijn
achterwiel en reed er daarna 300 kilometer
mee op zijn rug, tot bloedens toe, door nieuwe
reglementen verplicht om vervangen onderdelen
mee te nemen naar de aankomst. In de
bergen moesten de renners zich behelpen met
1x2 versnellingen in plaats van de 2x9 of 2x10
van nu. Aan de voet van een beklimming
draaiden de renners hun achterwiel om en ze
06 - 2003 47

48
‘schakelden’ daardoor van een klein tandwiel
met vrijloop naar een groter, vast exemplaar.
“Om soepel te kunnen draaien, gelijk op de
piste”, legt Jozef uit.
Afzonderlijken
“Dertiende rit Straatsburg - Metz, over 300 km. Tot
nu toe 84 renners opgegeven. Ingevolge eene beslissing,
genomen door de commissarissen der Ronde,
vertrekken de renners in twee groepen. 't Is te zeggen:
de 2de klassers om 2 ure, en de 1ste klassers
om 4 ure 's-morgens. Deze beslissing was genomen
om de voorvallen van den vorigen rit (verstandhouding)
te vermijden. In beide kampen werd er verwoed
gereden. De tweedeklas rijders trapten er dapper
optoe. Sellier, Muller en Lenaers waren ontsnapt
en vluchtten in allerhaast weg. In het tweede kamp
werd er alles in het werk gesteld om de ‘krabbers’ in
te halen... Victor Lenaers 2de plaats.”
(Bron: De Postrijder, 23 juli 1921)
Alleen de nummer één overleeft in onze herinnering,
zo luidt een oude sportwet. Voeg je
twee ranglijsten samen tot één, dan beroof je
de helft van de winnaars van hun eeuwige
roem. Ook Victor raakte zo in de vergetelheid.
TOURWINNAARS BIJ
DE 'AFZONDERLIJKEN'
Van 1909 tot 1939 kende de Tour de France een
aparte categorie voor niet-gesponsorde renners.
Deze werden aangeduid als 'afzonderlijken' of
tweedeklassers. Ging het bij de eersteklassers
om het ploegenspel en kregen zij hulp van
constructeurs, bij de tweedeklassers ging het
om het materiaal en deze renners kregen geen
enkele hulp onderweg. Bij de afzonderlijken
komen we zes keer een Belgische winnaar
tegen en geen enkele Nederlandse naam:
Pol Deman (1911), Camille Botte (1914), Victor
Lenaers (1921), Omer Huisse (1924), Léon
Despontin (1925) en Felicien Vervaecke (1934).
06 - 2003
Jozef Lenaers met
het Automoto-kader
waarmee zijn oom
Victor in 1921 de
Tour de France won
ZOEKEN NAAR VICTOR
Bladerend door het boek Wielerklassiekers tot
2000 van Fer Schroeders valt mijn oog op een
poster uit de jaren twintig van de profploeg
Cycles Automoto, waarop 9 renners staan
afgebeeld. De meeste renners hebben hun
haar met brillantine achterover gekamd; met
een haarscheiding in het midden zien de vedetten
Hector Heusghem en Honoré Barthélemy
er net iets beter gesoigneerd uit. Eén renner
valt helemaal uit de toon: hij draagt een pet.
‘Lenaers’ is zijn naam.
Dat mijn stamboom wordt bevolkt door bierbrouwers
en jeneverstokers, weet ik sinds mijn
vader regelmatig rondsnuffelt in de archieven
van Visé, op een half uur van mijn geboorteplaats
Heerlen. Ook weet ik dat ambtenaren
van de burgerlijke stand wel eens een typefout
maken: Leenaerts, Leenaars, Lenaerts blijken
allemaal takken aan één en dezelfde stam.
Waarom zou Victor Lenaers geen familie zijn
van Henk Leenaers? Pa ging het voor me uitzoeken.
Zelk zoek ik informatie over de wielerprestaties
van Victor. Op de site van Harry Heinen vind ik
een verwijzing naar het boek Humor en tragiek
uit de Tour uit 1957 door Jan Cornand, inclusief
In officiële erelijsten is niet meer terug te vinden
dat de Tour destijds twee klassementen
kende: de ‘gegroepeerden’ en de ‘afzonderlijken’.
De door fietsfabrikanten gesponsorde eersteklassers
werden onderweg geholpen door
constructeurs en supporters - dit was dus een
versoepeling van de eerdere regels van
Desgrange - , maar “de sukkelaars van ‘onverzorgden’
moesten onder alle omstandigheden
hun eigen boontjes doppen”, aldus Victor
Lenaers in 1957. “Ze wilden mijn oom geen water
verkopen”, refereert Jozef naar het onsportieve
gedrag van enkele winkeliers langs het
parcours, die er sinds 1911 naar snakten dat
Victor tijdens de
beklimming van de Aubisque, op 6 juli 1921
een
interview met Victor Lenaers. Het boek zelf is
niet meer leverbaar, van de webmaster
ontvang ik het interview op twee gescande
bladzijden. Vijfendertig jaar ouder, in hemdsmouwen
en getooid met pet en bretels, kijkt
een bejaarde Victor weg van de juichende kop,
gezet in rode letters: “Een onbekend Tourwinnaar.”
Voor me ligt een stuk van de stamboom van
Victor, tot zeven generaties terug. Zijn vader en
grootvader waren schoenmakers in Tongeren,
zijn overgrootvader molenaar in Rutten. Anders
dan míjn voorouders produceerden ze geen
druppel gerstenat of graanjenever. “Het spoor
loopt voorlopig dood in 1718, meer tijdrovend
onderzoek is nodig in het archief van Hasselt”,
verneem ik met spijt.
Wielerkenner Wim Amels zet mijn verzoek om
informatie uit in zijn Vlaamse netwerk en dan
gaat het weer snel: na twee keer doorsturen heb
ik contact met Herman Laitem, auteur van het
boek 100 jaar wielrennen in Limburg. Ja hoor, hij
kent het verhaal van Victor, diens neef woont in
Tongeren en heeft een fietsenzaak, de zaak die
zijn oom na zijn Touroverwinning in 1921
begon.
een Fransman Parijs in het geel zou bereiken.
In de koers zat een landgenoot Victor dwars.
Zijn belangrijkste concurrent in het B-klassement,
de Belg Léon Despontin, droeg de trui
van La Sportive, een ‘groepering’ van
Franstalige A-renners. Om te voorkomen dat
Despontin steun kreeg van deze Franse ploeg,
besliste Desgrange dat de ‘afzonderlijken’ in
Straatsburg twee uur eerder startten. Victor
Lenaers, triomfantelijk: “We lapten de azen er
nog een half uur bij aan het been.” En omdat
Despontin zonder hulp “naar het verre achterplan
verdween”, aldus zijn concurrent, nam
Lenaers de leiding over na in de sprint te zijn

Huldiging van Victor bij aankomst in zijn
woonplaats Tongeren
Als ‘onverzorgde’ had Victor een goed
gevulde buidel op zijn buik
geklopt door een andere landgenoot, Félix
Sellier.
Twintigduizend goeie francs
“Vrijdag 22 juli, Metz-Duinkerke: 433 km door 39
overblijvende kampers die van middernacht vertrokken.
Bij hunne aankomst waren de renners zodanig
vol stof dat men hunne nummers niet meer
kon opnemen. Lenaers was de 11de.”
(Bron: De Postrijder, 23 juli 1921)
“Zondag 24 juli, 15de en laatste rit: Duinkerke-
Parijs over 340 km. Vertrek om 2 ure ‘s-Morgens bij
regen en hevige wind. Victor Lenaers 6de, als tweede
klas renner is Lenaers de 1ste gerangschikt.”
(Bron: De Postrijder, 6 augustus 1921)
Na 5485 kilometer in 15 etappes, waarvan hij er
in zijn categorie vijf won, eindigt Lenaers als
eerste in de klassering van de ‘onverzorgden’
en als zesde in het algemeen klassement.
Slechts 38 van de 123 renners bereikten Parijs.
“Ik kwam naar huis met ongeveer twintigduizend
goeie francs op zak en ‘k was de koning te
rijk, ge kunt dat peinzen”, tekent Jan Cornand
op uit zijn mond. Neef Jozef kan dat bedrag
niet bevestigen - “daar werd in die tijd niet
over gesproken” - maar hij weet dat Victor het
prijzengeld gebruikte om een fietsenwinkel te
openen, samen met Jean, “de betere mechanieker”
van de twee broers.
In 1922 keert Victor terug naar de Tour als
‘verzorgd’ lid van de Automoto-ploeg. Door
materiaalpech eindigt hij als vijfde, op driekwartier
achter winnaar Firmin Lambot. Een
jaar later eindigt zijn wielercarrière, na een val
op de piste van Bordeaux. “Kromme lijnen
kende hij niet”, had Jozef eerder over zijn
karakter gezegd en als dat ook gold voor zijn
rijstijl had hij op een wielerbaan niets te zoeken.
Hoe het ook zij, hij liep een schedelbreuk
op, probeerde in 1924 opnieuw te koersen
maar werd nooit meer de oude: “Het was boter
aan de galg, ik heb eenvoudig het koersrijwiel
aan de kant gezet.” In 1968 sterft hij als ongetrouwd
man, boven zijn fietsenzaak, in de
woning die hij deelde met broer Jean, diens
vrouw, en zijn neef Jozef. De ‘Caporal’ of, zoals
de laatste hem typeert, “ene sterke mens”,
wordt uiteindelijk geveld door een uit de hand
gelopen verkoudheid. n
06 - 2003
49