Blaaskanker gids voor Patienten - the European Society for Medical ...

BLAASKANKER: GIDS VOOR PATIËNTEN
PATIËNTENINFORMATIE OP BASIS VAN DE ESMO‐RICHTLIJNEN
Deze gids voor patiënten werd voorbereid door Reliable Cancer Therapies (RCT) om patiënten en hun
familie te helpen een beter inzicht te krijgen in blaaskanker en de beste beschikbare
behandelingsopties volgens het subtype blaaskanker. We raden de patiënten aan om hun artsen te
vragen welke tests of behandelingen nodig zijn voor hun ziekte en ziektestadium. De medische
informatie in deze gids is gebaseerd op de medische praktijkaanbevelingen van de European Society
for Medical Oncology (ESMO) voor de behandeling van blaaskanker. Deze gids voor patiënten is
opgesteld in samenwerking met ESMO en wordt verspreid met de toestemming van ESMO. Hij is
geschreven door een arts en nagelezen door twee oncologen van ESMO, waaronder de
verantwoordelijke voor de overeenkomstige clinical practice guidelines voor professionals. Hij is ook
nagelezen door patiëntenvertegenwoordigers van de ‘Cancer Patient Working Group’ van ESMO.
Meer informatie over Reliable Cancer Therapies: www.reliablecancertherapies.com
Meer informatie over de European Society for Medical Oncology: www.esmo.org
Woorden die met een sterretje zijn aangeduid, worden achteraan dit document uitgelegd.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 1
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Inhoudstafel
Definitie van blaaskanker ........................................................................................................................ 3
Komt blaaskanker vaak voor? ................................................................................................................. 4
Wat veroorzaakt blaaskanker? ................................................................................................................ 5
Hoe wordt de diagnose van blaaskanker gesteld? .................................................................................. 7
Wat moet geweten zijn voor een optimale behandeling? ...................................................................... 9
Wat zijn de behandelingsopties? .......................................................................................................... 12
Wat zijn de mogelijke bijwerkingen van de behandelingen? ................................................................ 16
Wat gebeurt er na de behandeling? ..................................................................................................... 19
Definities van moeilijke woorden .......................................................................................................... 21
Deze tekst werd geschreven door dr. An Billiau, Celsus Medical Writing, LLC (voor RCT) en nagelezen door dr. Svetlana Jezdic
(ESMO), prof. Joaquim Bellmunt (ESMO), en prof. Louis Denis (Stoma‐Ilco, Europa Uomo namens de Cancer Patient Working
Group van ESMO).
Deze tekst werd vertaald uit het Engels door een expert in het vertalen van wetenschappelijke en medische teksten en werd
vervolgens nagelezen door Dr. Ann‐Sofie Schauwvlieghe.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 2
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

DEFINITIE VAN BLAASKANKER
Blaaskanker is een kanker die ontstaat in weefsels van de blaas. De blaas is het orgaan dat fungeert
als urinereservoir. Het meest voorkomende type blaaskanker is overgangscelcarcinoom*. Dit type
kanker ontstaat in cellen die normaal de binnenste slijmvlieslaag* van de blaas vormen, ook
overgangsepitheel* of urotheel* genoemd. Andere types omvatten plaveiselcelcarcinoom*,
blaaskanker die ontstaat in de dunne, platte cellen in het slijmvlies* van de blaas en
adenocarcinoom*, kanker die ontstaat in cellen in het blaasslijmvlies die mucus of slijm afscheiden.
Anatomie van het mannelijke (links) en vrouwelijke (rechts) urinewegstelsel met de nieren, de urineleiders*, de blaas en de
urethra*. Urine wordt gevormd in de niertubuli* en verzamelt in het nierbekken*. De urine vloeit van de nieren via de
urineleiders naar de blaas. De urine wordt in de blaas opgeslagen tot hij het lichaam verlaat via de urethra*.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 3
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

KOMT BLAASKANKER VAAK VOOR?
In 2008 werd in Europa bij naar schatting ongeveer 110.500 patiënten blaaskanker vastgesteld.
Blaaskanker is bijgevolg de 5 de meest voorkomende kanker in Europa.
Blaaskanker komt ongeveer vijfmaal vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. In 2008 ontwikkelden
naar schatting, 27 op 100.000 mannen en 5 op 100.000 vrouwen blaaskanker. Blaaskanker is de 4 de
meest voorkomende kanker bij mannen en de 13 de meest voorkomende kanker bij vrouwen.
In de Europese Unie is de waarschijnlijkheid voor een man om blaaskanker te ontwikkelen tussen 1,5
en 2,5%. Voor mannen in Vlaanderen, Malta, Spanje en Italië ligt dit percentage iets hoger: tussen
3,1 en 4,2%. In de Europese Unie krijgt minder dan 1% van de vrouwen ooit blaaskanker.
Het risico op blaaskanker neemt toe met de leeftijd; globaal treden bij 70% van de patiënten die
blaaskanker krijgen de symptomen op na de leeftijd van 65 jaar.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 4
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

WAT VEROORZAAKT BLAASKANKER?
Het is niet volledig duidelijk wat blaaskanker veroorzaakt. Er zijn een aantal risicofactoren*
geïdentificeerd, maar in vele gevallen lijkt er geen enkele aanwezig te zijn. Een risicofactor verhoogt
het risico op kanker, maar is niet voldoende of is niet vereist om kanker te veroorzaken. Een
risicofactor is geen oorzaak op zich.
Sommige mensen met deze risicofactoren zullen nooit blaaskanker krijgen en sommige mensen
zonder deze risicofactoren zullen desalniettemin blaaskanker krijgen.
De belangrijkste risicofactoren voor blaaskanker zijn:
‐ Verouderen: blaaskanker komt vooral voor bij ouderen; globaal gezien
wordt bij 70% van de patiënten blaaskanker vastgesteld na de leeftijd van
65 jaar.
‐ Voorgeschiedenis van blaaskanker.
‐ Roken: roken is de belangrijkste risicofactor voor blaaskanker. Meer dan 4
jaar stoppen met roken kan het risico verminderen.
‐ Er zijn een aantal chemische stoffen geïdentificeerd die blaaskanker kunnen veroorzaken:
o Anilinekleurstoffen: chemische stoffen die in gekleurde stoffen aanwezig kunnen zijn.
o Cyclofosfamide: een chemotherapeuticum* gebruikt voor de behandeling van kanker.
o Aromatische aminen: in verscheidene beroepen is blootstelling aan deze chemische
stoffen mogelijk zoals in de verf‐, leder‐, auto‐, metaal‐, papier‐ en rubberindustrie,
maar ook bij vrachtwagenchauffeurs, chemische reinigers, tandtechnici en kappers.
In deze omstandigheden komt blaaskanker pas 30 tot 50 jaar na de blootstelling voor.
o Arsenicum: In een Taiwanese regio waar het water hoge arsenicumconcentraties
bevatte, werd een verhoogd risico op blaaskanker vastgesteld.
o Aristolochia fangchi: dit is een Chinees kruid; bij mensen die een voedingssupplement
hadden gebruikt waaraan dit kruid per vergissing was toegevoegd werd een
verhoogd risico op blaaskanker vastgesteld.
‐ Straling: blootstelling aan ioniserende straling* in de blaasstreek, bijvoorbeeld tijdens
radiotherapie voor prostaatkanker *, zou het risico op blaaskanker verhogen.
‐ Sommige risicofactoren zijn vooral belangrijk voor een specifiek type blaaskanker, met name
plaveiselcelcarcinoom*. Deze tumor wordt veroorzaakt door chronische irritatie of
ontsteking van de blaas. In Westerse landen omvatten de belangrijkste risicofactoren voor
plaveiselcelcarcinoom een slecht werkende blaas, de langdurige aanwezigheid van een
katheter* in de blaas, blaasstenen en chronische blaasinfectie. In Afrika en het Midden‐
Oosten, is een belangrijke risicofactor voor plaveiselcelcarcinoom een infectie met
Schistosoma hematobium, een microbe die in deze gebieden vaak voorkomt. Ze kan de blaas
infecteren en leiden tot chronische ontsteking.
‐ Diabetes*: personen met diabetes type 2 hebben een verhoogd risico op blaaskanker.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 5
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Men vermoedt dat andere factoren geassocieerd zijn met een verhoogd risico op blaaskanker, maar
de bewijzen zijn onsamenhangend.
‐ Koffie, kunstmatige zoetstoffen en alcohol: er zijn geen duidelijke bewijzen dat het gebruik
van deze stoffen een risico op blaaskanker inhoudt.
‐ Leidingwater met hoge concentraties trihalomethanen, afbraakproducten van het
‐
ontsmettingsmiddel chloor: uit enkele studies blijkt dat het langdurige gebruik van dit
leidingwater het risico op blaaskanker kan verhogen, maar de bewijzen zijn onsamenhangend.
Genen: in het algemeen houdt een familielid met blaaskanker een licht verhoogd risico op de
ziekte in. Blaaskanker als gevolg van een erfelijk gendefect* is zeer zeldzaam.
‐ Eén studie heeft aangetoond dat overgewicht geassocieerd is met een hoger risico op
blaaskanker, maar dit wordt niet door andere studies bevestigd.
Sommige factoren zouden beschermen tegen blaaskanker, maar duidelijke bewijzen hiervoor zijn
niet beschikbaar.
‐ Vochtopname: een hoge vochtopname zou bij mannen het risico op blaaskanker verlagen,
maar er is een gebrek aan samenhang tussen de studies.
‐ Fruit en groenten: de consumptie van fruit en groeten zou een beschermend effect hebben.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 6
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

HOE WORDT DE DIAGNOSE VAN BLAASKANKER GESTELD?
Blaaskanker kan worden vastgesteld tijdens een routinecheck‐up, of kan worden vermoed op basis
van specifieke symptomen.
De belangrijkste symptomen zijn:
• Bloed in de urine (hematurie): dit is gewoonlijk pijnloos en komt voor bij 85% van de
patiënten met blaaskanker.
• Urineproblemen: de behoefte om vaker dan gewoonlijk te urineren (frequentie genoemd),
de behoefte om dringend te urineren (aandrang genoemd) of pijn bij het urineren (dysurie
genoemd).
Deze symptomen zijn echter niet specifiek voor blaaskanker en kunnen ook voorkomen bij vele
aandoeningen die geen verband houden met kanker zoals een urineweginfectie, nierstenen of
benigne* prostaathyperplasie*.
Blaaskanker kan de urinestroom vanuit de nieren blokkeren. De accumulatie van urine in de nieren
kan leiden tot uitzetting van de nieren (hydronefrose genoemd) en pijn.
De arts zal niet alleen informeren naar de hierboven vermelde symptomen maar ook een algemeen
lichamelijk onderzoek uitvoeren en laboratoriumbloedonderzoeken aanvragen van de
bloedceltellingen en de nierfunctie.
De diagnose van blaaskanker wordt gesteld op basis van de volgende onderzoeken:
1. Klinisch onderzoek*
Een lichamelijk onderzoek verstrekt informatie over de
symptomen van blaaskanker en andere gezondheidsproblemen.
De arts kan het rectum en de vagina (bij vrouwen) onderzoeken
om de grootte van de blaastumor te bepalen en om na te gaan
of en hoever de tumor is uitgezaaid.
2. Cystoscopie*
Een cystoscopie is een technisch onderzoek van de blaas:
de arts brengt een buisje met aan het uiteinde een
lichtbron en een camera in de urethra* in om de
binnenkant van de blaas en de urethra te onderzoeken
op de aanwezigheid van tumoren. Een cystoscopie kan
in de spreekkamer van de arts worden uitgevoerd; bij
gebruik van een lokale anesthetische* gel wordt deze
procedure gewoonlijk goed verdragen. Een cystoscopie
kan echter ook onder algemene anesthesie* worden
uitgevoerd samen met het klinische bimanuele
onderzoek* (zie hierboven) van de blaas.
De arts kan in het buisje van de cystoscoop een dun
chirurgisch instrument inbrengen om ‐ onder
rechtstreeks zicht ‐ weefselmonsters van de tumor of
andere verdachte gebieden te nemen. Dit monster
wordt een biopt* genoemd. Voor sommige blaaskankers,
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 7
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

kan de arts onmiddellijk de volledige tumor verwijderen: dit wordt een transurethrale
resectie van de blaastumor genoemd (TURB)*. In dit geval is de cystoscopie ook de eerste
stap van de behandeling.
In deze omstandigheden zal de arts ook de urineleiders* onderzoeken, een procedure die
ureteroscopie* wordt genoemd. In andere omstandigheden, omvat een cystoscopie ook een
biopsie* van de urethra*.
3. Histopathologisch onderzoek*
Dit is een laboratoriumonderzoek van de tumorcellen. Het
wordt uitgevoerd op het tijdens de cystoscopie* afgenomen
tumorweefsel. De histopathologische* informatie bevestigt
de diagnose van blaaskanker en toont de specifieke
kenmerken van de tumor aan, die de arts in staat stellen om
het type blaaskanker te bepalen.
Indien na de cystoscopie (gewoonlijk een TURB*) een operatie geïndiceerd is, zal een tweede
histopathologisch onderzoek worden uitgevoerd op het operatief verwijderde tumorweefsel.
Dit is zeer belangrijk om de resultaten van de eerste biopsie* te bevestigen en
nauwkeurigere informatie te verstrekken over de
kanker en het kankerstadium.
4. Radiologisch onderzoek*
Indien uit het histopathologische onderzoek* blijkt
dat de tumor tot in de diepere lagen (spierlagen)
van de blaas is gegroeid, dan is radiologisch
onderzoek nodig om te bepalen of de tumor ook
buiten de blaas in de weefsels en de lymfeklieren*is
gegroeid.
Het radiologische onderzoek maakt deel uit van een diagnostisch proces dat stadiëring*
wordt genoemd en kan worden uitgevoerd met behulp van computertomografie (CT‐scan)*
of magnetische resonantiebeeldvorming (MRI)* van het abdomen en het bekken. De
stadiëringsprocedure omvat ook een CT‐scan van de borst en in geval van symptomen van
tumoruitzaaiing in de botten, ook een botscintigrafie*.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 8
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

WAT MOET GEWETEN ZIJN VOOR EE N OPTIMALE BEHANDELING?
Om de beste behandeling te kunnen bepalen moeten artsen verschillende
elementen verzamelen over de patiënt en de kanker. Relevante informatie over de patiënt
• Geslacht
• Persoonlijke medische voorgeschiedenis,
vroegere ziekten en
•
behandelingen
Voorgeschiedenis van blaaskanker bij verwanten
• Algemeen welzijn en specifieke lichamelijke klachten
• Resultaten van het klinische onderzoek*
• Resultaten van laboratoriumonderzoeken
uitgevoerd om de bloedtellingen, de nier‐ en de
leverfunctie te bepalen
Relevante informatie over de kanker
• Stadiëring*
Artsen gebruiken stadiëring om de ernst van de kanker en de prognose* van de patiënt te bepalen.
Gewoonlijk wordt het TNM‐stadiëringssysteem* gebruikt. Met de combinatie van grootte van de
tumor en de invasie* van omliggend weefsel (T), betrokkenheid van de lymfeklieren* (N) en
metastasering* of uitzaaiing naar andere organen in het lichaam (M) kan de kanker in één van de
hieronder beschreven stadia worden ingedeeld.
Het stadium* is essentieel om een juiste behandelingsbeslissing te nemen. Hoe minder gevorderd
het stadium, hoe beter de prognose. De stadiëring wordt uitgevoerd na de klinische en radiologische
onderzoeken* en het histopathologische onderzoek* van het biopt*. Indien een operatie geïndiceerd
is, wordt een tweede stadiëring uitgevoerd op basis van het laboratoriumonderzoek van het
afgenomen monster.
De onderstaande tabel geeft een overzicht van de verschillende stadia van blaaskanker. Omdat de
definities technisch zijn is het aangeraden artsen om meer uitleg te vragen.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 9
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Stadium Definitie (zie de afbeelding van de blaaswand onderaan) Categorie
Stadium
0a
Stadium
0is
Niet‐invasief papillair carcinoom: de tumor is beperkt tot de binnenste
cellagen van het blaasslijmvlies (het epitheel*) Niet‐
Carcinoom in situ, ook aan gerefereerd als vlakke tumor: een hooggradige
tumor die beperkt is tot de binnenste cellagen van het blaasslijmvlies (het
epitheel*)
Stadium I De tumor dringt de diepere bindweefsels van het blaasslijmvlies (de lamina
propria*) binnen.
Stadium
II
Stadium
III
Stadium
IV
De tumor dringt de blaasspier binnen. Stadium II is in 2 stadia ingedeeld:
T2a: de tumor dringt de binnenste helft van de blaasspier binnen
T2b: de tumor dringt de buitenste helft van de blaasspier binnen
De tumor dringt de weefsels rond de blaas binnen. Stadium III is in 3 stadia
ingedeeld:
T3a: microscopische invasie*
T3b: macroscopische invasie*
T4a: invasie van organen rond de blaas: de prostaat* bij mannen, de uterus
en/of vagina bij vrouwen
De tumor dringt de bekkenwand en/of de buikwand binnen of
De tumor is uitgezaaid* naar de lymfeklier(en)* of een orgaan op afstand
van de blaas
spierinvasi
eve
blaaskank
er
Spierinvasi
eve
blaaskank
er
Gevorderd
e en
gemetasta
seerde*
ziekte
Lagen van de blaaswand met de mucosa* (de slijmvlieslaag* van de blaas bestaande uit het epitheel* en de lamina propria*)
en de spierlagen.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 10
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

• Resultaten van de biopsie*
Het weefsel van de tumorbiopsie wordt in het laboratorium onderzocht door een patholoog*. Dit
onderzoek wordt histopathologie* genoemd. Bij een operatie na een cystoscopie*, bestaat het
histopathologische onderzoek uit het onderzoek van de operatief verwijderde tumor en
lymfeklieren*. Dit is zeer belangrijk om de resultaten van de eerste bevindingen te bevestigen en
meer informatie te verstrekken over het kankerstadium. De resultaten van het bioptonderzoek
omvatten:
o Histologisch type*
Het histologische type verwijst naar het type cellen waaruit de tumor is samengesteld.
Ongeveer 90% van de blaaskankers zijn overgangscelcarcinomen*. De resterende 10% zijn
hoofdzakelijk plaveiselcelcarcinomen* en adenocarcinomen*. Andere histologische types
zijn zeer zeldzaam.
Overgangscelcarcinoom*, ook urotheelcarcinoom genoemd: tumor die ontstaat uit het
overgangsepitheel*. Het overgangsepitheel bestaat uit multipele cellagen die van vorm
kunnen veranderen als de blaas uitzet en die de binnenste blaaswand bekleden.
Plaveiselcelcarcinoom*: tumor die ontstaat uit het overgangsepitheel* maar
uitsluitend bestaat uit dunne, vlakke cellen, die plaveiselcellen worden genoemd.
Adenocarcinoom*: tumor die ontstaat uit kliercellen van de binnenste slijmvlieslaag*
van de blaas.
o Graad*
De graad wordt bepaald op basis van hoe verschillend de tumorcellen zijn van de cellen
die gewoonlijk in gezond blaasslijmvlies worden gevonden. De abnormale kenmerken
geven de snelheid aan waarmee de cellen zich vermenigvuldigen en hoe invasief ze zijn.
Voor blaaskanker zijn er 4 graden:
Papilloom: een tumor samengesteld uit niet‐kwaadaardige cellen.
Papillair urotheliaal neoplasma met laag maligne potentieel (PUNLMP): een
tumor samengesteld uit niet‐kwaadaardige cellen die typisch bedekt zijn met een
verdikte laag van overgangsepitheel*.
Laaggradig urotheelcarcinoom: langzaam groeiende kwaadaardige tumor die
waarschijnlijk nooit zal uitzaaien.
Hooggradig urotheelcarcinoom: sneller groeiende kwaadaardige tumor die
waarschijnlijker uitzaait.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 11
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

WAT ZIJN DE BEHANDELINGSOPTIES?
Bij de planning van de behandeling is een multidisciplinair team van artsen
betrokken. Dit impliceert gewoonlijk een vergadering van verschillende
specialisten, multidisciplinair advies* of tumor board review genoemd. Tijdens
deze vergadering wordt de behandelingsplanning besproken op basis van de
hierboven vermelde relevante informatie.
De behandeling combineert gewoonlijk therapieën die
• lokaal op de kanker inwerken, zoals een operatie, radiotherapie*, lokale chemotherapie* en
lokale immunotherapie*
• inwerken op kankercellen in het hele lichaam door middel van systemische chemotherapie
De precieze behandeling hangt af van het kankerstadium, de kenmerken van de tumor en de risico's
voor de patiënt.
De onderstaande behandelingen hebben voordelen, maar kunnen ook risico’s inhouden en contra‐
indicaties* hebben. Het is aanbevolen dat patiënten hun artsen vragen naar de verwachte voordelen
en risico's van elke behandeling, zodat ze op de hoogte zijn van de gevolgen van de behandeling.
Voor sommige behandelingen zijn verschillende mogelijkheden beschikbaar. De keuze moet worden
besproken op basis van de voordeel‐risicoverhouding.
Behandelingsplan voor niet‐spierinvasieve ziekte (stadium 0a, stadium 0is, stadium
I)
In deze stadia is de tumor beperkt tot de oppervlaktelaag van de blaaswand (mucosa*) en is niet
binnengedrongen in de blaasspier. Het belangrijkste behandelingsdoel is de operatieve verwijdering
van de lokale tumor tijdens een TURB*. Een bijkomende lokale blaasbehandeling (adjuvante*
intravesicale* behandeling genoemd) is echter aanbevolen omdat ze het risico op tumorrecidief of –
progressie* vermindert.
Het type adjuvante therapie hangt af van het risico op progressie* en recidief*: voor elke patiënt met
een stadium 0a‐ of stadium I‐tumor, wordt dit berekend met behulp van een scoresysteem op basis
van verschillende tumorspecifieke kenmerken.
Cystoscopie* en transurethrale resectie van de blaastumor (TURB)*
Na een cystoscopie ondergaan alle patiënten een TURB. Vaak wordt de volledige tumor
verwijderd. In dit geval is de TURB de definitieve behandeling. Soms is echter een bijkomende
behandeling aanbevolen (adjuvante behandeling* genoemd) met geneesmiddelen die
rechtstreeks in de blaas wordeningebracht (intravesicale* behandeling genoemd). Het type
bijkomende behandeling hangt af van het individuele risico op recidief en progressie*, maar ook
van hoe goed de patiënt de bijwerkingen* verdraagt.
Bij geselecteerde patiënten met hoogrisicotumoren, is een tweede TURB aanbevolen vóór of na
de intravesicale therapie, om residuele ziekte te detecteren en voor een nauwkeurigere stadiëring.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 12
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Intravesicale* chemotherapie* of immunotherapie*
Om het risico op recidief en progressie* te verminderen, krijgen alle patiënten die een TURB*
hebben ondergaan onmiddellijk na de operatie één intravesicale instillatie* met een
chemotherapeuticum. Hiervoor worden de geneesmiddelen Mitomycine C*, epirubicine* of
doxorubicine* gebruikt.
Bij patiënten met een tumor met laag recidief‐ en progressierisico, voltooit één instillatie de
behandeling. Voor patiënten met een intermediair of hoog risico op tumorrecidief of ‐progressie,
dient de eerste instillatie te worden gevolgd door verdere intravesicale chemotherapie, of
intravesicale immunotherapie met bacillus Calmette Guérin (BCG)* (zie verder). Of voor
chemotherapie of immunotherapie wordt gekozen hangt af van het individuele risicoprofiel.
Chemotherapie wordt gewoonlijk tot 1 jaar lang toegediend. Immunotherapie wordt minstens 1
jaar toegediend.
Intravesicale* immunotherapie* met bacillus Calmette‐Guérin (BCG)*
Voor patiënten met geselecteerde risicoprofielen is een intravesicale behandeling met bacillus
Calmette‐Guérin (BCG) aanbevolen. Dit is een vaccin tegen tuberculose*. Het
werkingsmechanisme van intravesicale BCG‐therapie is niet volledig duidelijk. Men veronderstelt
dat BCG een immuunreactie* veroorzaakt die kankercellen doodt. Daarom wordt een BCG‐
behandeling als immunotherapie beschouwd.
Gewoonlijk wordt gestart met een behandelingsschema van 6 weken (inductietherapie genoemd),
gevolgd door een zogenaamde onderhoudstherapie van minstens 1 jaar. Sommige
onderhoudsschema's duren twee jaar.
Cystectomie*
Een cystectomie is aanbevolen voor patiënten met stadium Ois‐ en stadium I‐tumoren die niet
reageren op een adjuvante* intravesicale* behandeling.
Behandelingsplan voor spierinvasieve blaaskanker (stadium II en stadium III)
In deze stadia is de tumor de spierlaag van de blaaswand binnengedrongen of is door de blaaswand
heen uitgezaaid naar de weefsels rond de blaas. Bij deze behandeling worden de volledige blaas en de
lymfeklieren* in het bekken en de omliggende organen verwijderd. Vóór de operatie wordt
chemotherapie* toegediend om de tumor te verkleinen, de tumorcellen in metastasen* aan te vallen
die te klein zijn om gedetecteerd te worden en om tijdens de operatie het risico op uitzaaiing van de
tumorcellen naar andere delen in het lichaam te verminderen.
Radicale cystectomie*
De standaardbehandeling voor spierinvasieve blaaskanker omvat radicale
cystectomie. Voor mannelijke patiënten impliceert dit de volledige
verwijdering van de blaas, alle zichtbare tumorweefsels, maar ook de
urethra*, de prostaat*, de zaadblaasjes*, het onderste gedeelte van de
urineleiders* en de lymfeklieren* in het bekken. Voor vrouwelijke
patiënten impliceert radicale cystectomie de verwijdering van de blaas,
alle zichtbare, reseceerbare tumoren, de volledige urethra, het onderste
gedeelte van de urineleiders*, de aangrenzende vagina*, de uterus* en
de lymfeklieren* in het bekken.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 13
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Bij sommige patiënten kan deze procedure enigszins worden aangepast om bepaalde structuren
te sparen. Of dit al dan niet mogelijk is hangt af van de uitzaaiing van de tumor en moet voor elke
individuele patiënt zorgvuldig worden beoordeeld.
Radicale cystectomie* leidt tot het verlies van de blaasfunctie, d.w.z. de urineopslag. Daarom
verbindt de chirurg de urineleiders* met een nieuw afvoerkanaal om de urine te kunnen
evacueren (een urineomleiding* genoemd). Dit nieuwe afvoerkanaal kan de urethra*, de huid van
het abdomen, of het allerlaatste gedeelte van de dikke darm zijn (rectosigmoïdomleiding
genoemd). De keuze van de benadering hangt van vele factoren af zoals het tumorstadium, de
structuren die na radicale cystectomie kunnen worden gespaard, de algemene medische toestand
en de voorkeur van de patiënt. De verschillende opties worden verder in de tekst uitgelegd (zie
Mogelijke bijwerkingen* van de behandelingen).
Radicale cystectomie ook de verwijdering van de voortplantingsorganen* inhouden. Dit kan leiden
tot seksuele disfunctie* en/of het verlies van de voortplantingsfunctie* (zie Mogelijke
bijwerkingen van de behandelingen).
Chemotherapie*
Voor patiënten met stadium T2‐ of T3‐ ziekte is een neo‐adjuvante combinatiechemotherapie
aanbevolen. Dit betekent dat vóór de cystectomie* of definitieve radiotherapie* een combinatie
van chemotherapeutica* wordt toegediend. De aanbevolen combinaties zijn gemcitabine* en
cisplatine* (afgekort als GC), of methotrexaat*, vinblastine*, doxorubicine* en cisplatine (afgekort
als MVAC). Het doel van neo‐adjuvante therapie* is micrometastasen* uit te roeien, de tumor te
verkleinen en om tijdens de chirurgische procedure het risico op uitzaaiing van de tumorcellen te
verminderen.
Radiotherapie*
Radiotherapie alleen kan aanbevolen zijn voor patiënten die medisch niet in
staat zijn om een zware radicale cystectomie* te ondergaan.
In specifieke gevallen van blaassparende therapie, kan radiotherapie worden
toegediend als onderdeel van een combinatiebehandeling* (zie:
orgaansparende therapie*).
Orgaansparende therapie*
Orgaansparende therapie verwijst naar een behandeling waarbij de blaas
wordt gespaard. Dit wordt voorgesteld voor patiënten die geen radicale cystectomie* willen
ondergaan, of die medisch niet in staat zijn om dergelijke ingreep te verdragen. Deze behandeling
kan bestaan uit: agressieve TURB*, TURB in combinatie met radiotherapie* of chemotherapie* of
TURB in combinatie met radio‐ en chemotherapie. Dit laatste wordt trimodale therapie genoemd
en is de voorkeursbenadering.
Een orgaansparende therapie kan ook worden overwogen bij geselecteerde patiënten met een
vroeg stadium van blaaskanker, op voorwaarde dat ze aan een aantal andere strikte medische
criteria voldoen.
Een orgaansparende therapie vereist een strikte levenslange follow‐up* met cystoscopie* en
urinecytologie* om de behandelingsrespons te evalueren en ziekterecidief op te sporen. Bij
persisterende of recidiverende ziekte is, indien mogelijk, een onmiddellijke cystectomie
aanbevolen.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 14
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Behandelingsplan voor gevorderde en gemetastaseerde* ziekte (stadium IV)
In dit stadium is de tumor door de blaaswand in de bekken‐ of abdomenwand gegroeid of voorbij het
abdomen naar organen op afstand. Aangezien het moeilijk of medisch niet geïndiceerd is om alle
tumorweefsel operatief te verwijderen, is het hoofddoel van de behandeling de tumorcellen te treffen
met behulp van intraveneuze chemotherapie, die derhalve systemisch werkt.
Chemotherapie*
Het standaardcombinatieschema bestaat uit cisplatine* met gemcitabine* (afgekort als GC) of
methotrexaat*, vinblastine*, doxorubicine* en cisplatine (afgekort als MVAC). Het MVAC‐schema
veroorzaakt meer toxische bijwerkingen* dan GC. Patiënten met
beperkte gevorderde ziekte (betrokkenheid van de lymfeklieren* en
geen viscerale* metastasering* in organen) en diegenen die medisch
in staat zijn om een hoge dosis MVAC te krijgen in combinatie met
granulocyt‐koloniestimulerende factor * (G‐CSF), een groeifactor die
de verdraagbaarheid van de chemotherapie kan verhogen.
Ongeveer de helft van de patiënten is medisch niet in staat om
cisplatine te verdragen door een slechte algemene toestand, een
slechte nierfunctie of de aanwezigheid van andere ziekten. Deze patiënten worden behandeld
met carboplatine* en gemcitabine* (afgekort als CG), met methotrexaat*, carboplatine en
vinblastine (afgekort als M‐CAVI) of met taxaan* of gemcitabine alleen. CG is de
referentiebehandeling. Het M‐CAVI‐schema veroorzaakt meer toxische bijwerkingen dan GC.
Operatie en radiotherapie* na systemische chemotherapie*
Voor bepaalde patiënten met lokaal gevorderde ziekte kan systemische chemotherapie gevolgd
door cystectomie en lymfadenectomie* of radiotherapie worden overwogen.
Radiotherapie*
Radiotherapie kan nuttig zijn om pijn of bloedingen te verlichten.
Behandeling van door ziekte veroorzaakte complicaties
Blokkering van de urineinstroom
Blaaskanker kan de urineinstroom blokkeren waardoor de urine in de nieren accumuleert. Dit kan tot
pijn en een verstoorde nierfunctie leiden. Indien een cystectomie* niet mogelijk is omwille van
gevorderde ziekte of omdat de patiënt medisch niet in staat is om deze procedure te ondergaan, kan
het nodig zijn om de urinestroom van de blaas om te leiden naar buiten. Dit kan door de nier of de
urineleider* chirurgisch te verbinden met de huid van het abdomen. Dit wordt respectievelijk
nefrostomie en ureterostomie genoemd. De urine wordt verzameld in een op de huid bevestigd
plastieken zakje.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 15
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

WAT ZIJN DE MOGELIJKE BIJWERKINGEN VAN DE BEHANDELINGEN?
Operatie
Algemene risico's en bijwerkingen*
Sommige risico's zijn hetzelfde als voor alle chirurgische ingrepen die onder algemene anesthesie*
worden uitgevoerd. Deze complicaties zijn zeldzaam en omvatten de vorming van bloedstolsels in de
bloedvaten, hart‐ of ademhalingsproblemen, bloedingen, infectie of reacties op de anesthesie*. Deze
worden maximaal voorkomen door een grondige medische preoperatieve evaluatie.
De blaas ligt in het bekken samen met de lokale lymfeklieren*, gedeelten van de darm, belangrijke
bloedvaten en bij vrouwen de voortplantingsorganen*. Afhankelijk van de omvang van de
chirurgische resecties die nodig zijn om de beste resultaten te bereiken, kunnen sommige van deze
structuren beschadigd worden. Accurate preoperatieve stadiëring* en beeldvorming* helpen om dit
risico tot een minimum te beperken.
Wanneer lymfeklieren* in het bekken en het abdomen verwijderd worden, kan dit het
lymfevatenstelsel* beschadigen of blokkeren met lymfoedeem* als gevolg, een aandoening waarbij
zich lymfevocht* opstapelt in de benen waardoor ze zwellen. Dit kan onmiddellijk na de ingreep
gebeuren, maar ook later.
Blaasfunctieverlies na cystectomie.
Het gevolg van cystectomie* is het verlies van de blaasfunctie. Er bestaan verschillende chirurgische
opties om de urine om te leiden en te verzamelen, binnen of buiten het lichaam. De beste keuze
moet zorgvuldig worden geëvalueerd en hangt af van het tumorstadium, de toegepaste chirurgische
behandeling, de algemene toestand en de voorkeur van de patiënt. Hieronder worden de
verschillende mogelijkheden kort besproken. Het is raadzaam om de arts om meer informatie te
vragen.
Orthotopische blaas. Er wordt een nieuwe blaas (neoblaas genoemd) gevormd: weefsel van de darm
wordt gebruikt om een zakje te vormen dat tussen de urineleiders* en de urethra* wordt geplaatst.
Orthotopisch betekent dat de nieuwe blaas zich op de plaats van de oorspronkelijke blaas bevindt.
De urine wordt in dit zakje opgeslagen en wordt via de urethra verwijderd.
Abdominale omleiding. De chirurg verbindt de urineleiders* met een kunstmatige opening in de
buikwand, een stoma* genoemd. Dit kan een rechtstreekse verbinding zijn, maar de chirurg kan ook
weefsel van de dunne darm gebruiken om de urine naar het stoma te leiden. De urine wordt
verzameld in een op de huid bevestigd plastieken zakje. De chirurg kan een ook een zakje vormen
aan de binnenkant van het abdomen en een stoma die geen spontane urinepassage naar buiten
mogelijk maakt: in dit geval kan het zakje van buitenuit via een katheter* worden leeggemaakt. Dit
wordt een continente urineomleiding* genoemd.
Rectosigmoïdomleiding De chirurg verbindt de urineleiders* met het allerlaatste gedeelte van de
dikke darm, rectosigmoïd genoemd. Het rectosigmoïd houdt normaal de ontlasting op en zal nu
dezelfde functie hebben voor de urine. De chirurg kan een darmsegment tussen de urineleiders en
het rectosigmoïd plaatsen.
De aard en de frequentie van de bijwerkingen* van deze omleidingsprocedures* hangen af van het
type procedure. De meest frequente problemen zijn een vernauwing van de urineleider ter hoogte
van het stoma* en een nierinfectie.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 16
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Seksuele disfunctie* en/of verlies van de voortplantingsfunctie*
Radicale cystectomie* bij mannen omvat de resectie van de urethra*, zaadblaasjes* en de prostaat*.
Bij vrouwen omvat ze de resectie van de uterus* en een deel van de vagina*. Het verlies van deze
voortplantingsorganen* kan leiden tot seksuele disfunctie*, het onvermogen om kinderen te
verwekken en bij vrouwen het onvermogen om kinderen te baren. De arts zal dergelijke patiënten
doorverwijzen naar gespecialiseerde steunverleners.
Radiotherapie*
Bijwerkingen* van radiotherapie kunnen voorkomen in rechtstreeks bestraalde organen, maar ook in
gezonde organen dicht bij de blaas en die door de röntgenstralen* niet kunnen worden vermeden.
Voor blaaskanker zijn de moderne bestralingstechnieken zeer veilig en ernstige complicaties komen
bij minder dan 5% van de patiënten voor.
De effecten op het urinewegstelsel omvatten pijn bij het urineren, mictieaandrang, bloed in de urine,
blokkering van de urinestroom en ulceratie van het blaasslijmvlies.
De effecten van bestraling op de onderste ingewanden omvatten ongemak, diarree, slijm‐ en
bloedafscheiding en, zelden, darmperforatie.
Bij vrouwen is een vaginale vernauwing een mogelijk laat bestralingseffect in het bekkengebied.
De oncoloog zal advies geven over strategieën om deze reacties maximaal te voorkomen en te
verlichten.
Intravesicale instillatie*
De belangrijkste bijwerking* van de intravesicale instillatie van bacillus Calmette Guérin* is een
blaasontsteking, cystitis* genoemd. De ernstigste bijwerking is een gegeneraliseerde infectie die kan
voorkomen wanneer de bacillen via de blaaswand in het bloed worden opgenomen; daarom is deze
therapie niet aanbevolen bij patiënten met een verzwakt immuunsysteem*. In het algemeen kunnen
de bijwerkingen van intravesicale BCG‐therapie* worden behandeld.
De intravesicale instillatie van chemotherapie zoals Mitomycine C* kan verschillende bijwerkingen
hebben zoals cystitis*, allergie en huidreacties.
Chemotherapie*
De bijwerkingen* van chemotherapie zijn komen vaak voor maar tegenwoordig goed onder controle
met behulp van adequate ondersteunende maatregelen. De bijwerkingen hangen af van de
toegediende geneesmiddel(en), de dosis en individuele factoren. Bij patiënten die in het verleden
andere medische problemen hebben gehad, moeten enkele voorzorgsmaatregelen worden genomen
en/of de behandeling worden aangepast. De bijwerkingen zijn ernstiger bij systemische
chemotherapie (gewoonlijk via een bloedvat), dan bij lokaal, rechtstreeks in de blaas toegediende
chemotherapie (zie: intravesicale* geneesmiddelentherapie).
Hieronder worden de bijwerkingen vermeld die voorkomen met één of een aantal van de
chemotherapeutica die momenteel voor de behandeling van blaaskanker worden gebruikt. De aard,
de frequentie en de ernst van de bijwerkingen verschillen voor elke gebruikte combinatie.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 17
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

De meest voorkomende bijwerkingen zijn:
• Haaruitval of ‐verdunning
• Verlaagde bloedceltellingen die kunnen leiden tot anemie*, bloeding en bloeduitstorting en
infecties.
• Vermoeidheid
• Misselijkheid of braken
Andere bijwerkingen die kunnen voorkomen met één of een aantal van de chemotherapeutica* die
voor de behandeling van blaaskanker worden gebruikt:
• Mondzweren of ‐ulcera
• Smaakveranderingen
• Diarree
• Korrelig gevoel of waterige ogen
• Overgevoeligheid voor zonlicht
• Nierbeschadiging
• Gehoorverlies
• Schade aan de foetus in de baarmoeder van een kankerpatiënte die chemotherapie* krijgt
• Vruchtbaarheidsverlies
• Uitblijven van de menstruatie bij vrouwen (amenorroe), wat tijdelijk kan zijn
Soms voorkomende bijwerkingen:
• Veranderingen in de leverfunctie en structuur
• Beschadiging van de hartspier
• Gevoelloosheid of tintelingen in vingers en tenen (perifere neuropathie)
• Constipatie
• Wazig zien
• Huiduitslag of rode ogen
• Hoesten of kortademigheid
• Kleurveranderingen van de huid en/of de nagels
• Allergische reactie
• Ontsteking rond de toedieningsplaats van het infuus/de injectieplaats
• Koorts en rillingen
Zeldzame bijwerkingen:
• Depressie
• Pijnlijke ogen
• Hoofdpijn
• Versnelde hartslag
• Duizeligheid
• Hoge bloeddruk
Ten slotte dient te worden opgemerkt dat sommige chemotherapeutica* overgaan in de
moedermelk en schadelijk kunnen zijn voor de baby.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 18
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

WAT GEBEURT ER NA DE BEHANDELING?
Het is niet ongebruikelijk dat na de therapie behandelingsgerelateerde
symptomen optreden.
• Angst, slaapproblemen of depressie zijn niet ongebruikelijk en
patiënten met deze symptomen kunnen psychologische
ondersteuning nodig hebben.
• Tijdens en na de behandeling kan voeding problematisch worden
door verminderde eetlust, misselijkheid en algemene malaise.
• Geheugen‐ en concentratieproblemen zijn vaak voorkomende bijwerkingen* van systemische
chemotherapie, d.w.z. oraal of intraveneus toegediend.
Follow‐up* met artsen
Na de behandeling zal de arts een opvolgplan voorstellen om:
• Bijwerkingen van de behandeling op te sporen en te voorkomen
• Mogelijk recidief* zo snel mogelijk op te sporen en de gepaste behandeling in te stellen
• Psychologische ondersteuning te bieden, medische informatie te verstrekken en de patiënt
door te verwijzen naar gespecialiseerde steunverleners om de terugkeer naar een normaal
leven te versnellen.
Het protocol voor het opvolgplan omvat regelmatige bezoeken en onderzoeken. Het protocol hangt
af van de graad* en de stadiëring* van de behandelde blaastumor en het type toegediende
behadeling. In het algemeen omvatten de opvolgingsbezoeken een combinatie van de volgende
onderzoeken:
• Opnemen van de voorgeschiedenis van de algemene lichamelijke gezondheid en
blaaskankergerelateerde symptomen sinds het laatste bezoek
• Een cystoscopie* om recidief* op te sporen en een biopsie* van nieuwe letsels
• Beeldvorming van het bovenste urinewegstelsel
• Urinecytologie*: Laboratoriumonderzoek van de urine op de aanwezigheid van tumorcellen
afkomstig van een mogelijk teruggekeerde blaastumor.
• Laboratoriumonderzoeken: bloedchemie en nierfunctie
• Herhaalde radiologische onderzoeken* indien de initiële onderzoeken abnormale
bevindingen aantoonden.
Er zijn geen algemeen aanvaarde opvolgingsprotocollen. Aanbevolen mogelijke schema's zijn:
Bij een orgaansparende therapie* is een nauwgezet opvolgplan verplicht: cystoscopie*,
urinecytologie* en/of blaasbiopsie* zijn de eerste 2 jaar om de 3 maanden aanbevolen en vervolgens
om de 6 maanden. Dit geldt ook voor patiënten die radiotherapie* hebben gekregen. Na een
cystectomie moet de eerste 2 jaar om de 3 maanden een klinische controle* plaatsvinden en daarna
gedurende 5 jaar om de 6 maanden.
Terugkeer naar een normaal leven
Het kan moeilijk zijn om te leven met de gedachte dat de kanker kan terugkomen. Indien bekende
risicofactoren* voor blaaskanker aanwezig zijn, is het aanbevolen om deze maximaal te elimineren.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 19
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Opvolgingsbezoeken met de arts zijn voor de patiënt een gelegenheid om medische informatie,
psychologische ondersteuning te krijgen en om te worden doorverwezen naar gespecialiseerde
steunverleners. Bijkomend gespecialiseerd psychologisch advies kan waardevol zijn en sommige
patiënten kunnen steun vinden bij patiëntenverenigingen of informatiemedia voor patiënten.
Diëtisten kunnen advies geven over gepaste voeding. Welzijnswerkers kunnen helpen om
hulpmiddelen voor een geslaagd herstel te vinden.
Wat als de kanker terugkomt?
Kanker die terugkomt wordt recidief* genoemd. De omvang van het recidief bepaalt de
behandelingsbeslissing en moet nauwkeurig individueel worden bepaald.
Bij 20% van de patiënten die een orgaansparende therapie* hebben ondergaan kan bij herstadiëring
residuele tumor worden gevonden. Nog eens 20‐30% van de patiënten met een initieel volledige
respons zullen in de gespaarde blaas nieuwe of recidiverende ziekte ontwikkelen. Tot 70% van de
patiënten is tumorvrij na de eerste cystoscopiecontrole*. Een vierde van hen ontwikkelt later een
nieuw letsel dat een bijkomende behandeling vereist (cystectomie, indien mogelijk).
Voor patiënten met gemetastaseerde* ziekte en ziekteprogressie* na een eerstelijnsschema op basis
van platina, is een tweedelijnschemotherapieschema met vinflunine* aanbevolen.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 20
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

DEFINITIES VAN MOEILIJKE WOORDEN
Adenocarcinoom
Kanker die ontstaat in cellen met eigenschappen van een klier (secretoir) die sommige inwendige
organen bekleedt.
Adjuvant ( adjuvante behandeling)
Bij kanker: een therapie die een andere therapie helpt het uiteindelijke doel te verwezenlijken, of die
de effecten ervan versterkt. Radiotherapie* en chemotherapie* helpen bijvoorbeeld het doel van
een operatie te verwezenlijken, namelijk het verwijderen van een tumor. In een context anders dan
de oncologische kan het ook een middel zijn dat toegevoegd wordt aan medicijnen om de respons
van het immuunsysteem te stimuleren.
Anesthesie
Een omkeerbare staat van verminderde gewaarwording waarin de patiënt geen pijn voelt, geen
normale reflexen heeft en minder reageert op stress. Deze toestand wordt kunstmatig veroorzaakt
door bepaalde middelen die men anesthetica noemt. Anesthesie kan volledig of gedeeltelijk zijn en
maakt mogelijk dat patiënten een operatie kunnen ondergaan.
Bacillus Calmette Guérin (BCG)
Een verzwakte vorm van de bacterie Mycobacterium bovis (Bacillus Calmette‐Guérin) die geen ziekte
meer veroorzaakt. Bacillus Calmette‐Guérin wordt gebruikt in een oplossing om het immuunsysteem
te stimuleren voor de behandeling van blaaskanker en als vaccin om tuberculose* te voorkomen.
Benigne
Goedaardig. Benigne tumoren kunnen groter worden, maar zaaien niet uit naar andere delen van het
lichaam. Wordt ook ‘niet‐maligne’ genoemd.
Benigne prostaathyperplasie
Een benigne* (goedaardige) aandoening waarbij een overgroei van prostaatweefsel tegen de
urethra* en de blaas drukt en zo de urinestroom blokkeert. Wordt ook benigne prostaathypertrofie
en BPH genoemd.
Bijwerking
Een probleem dat optreedt wanneer een behandeling gezonde weefsels of organen aantast. Enkele
vaak voorkomende bijwerkingen van een kankerbehandeling zijn vermoeidheid, pijn, misselijkheid,
braken, verlaagde bloedceltellingen, haaruitval en mondzweren. Een synoniem is ‘nevenwerking’.
Strictu sensu is het elk effect dat niet het beoogde effect is. Vaak wordt deze term gebruikt voor
minder aangename verschijnselen.
Biopsie
Verwijdering van cellen of weefsels voor onderzoek door een patholoog*. De patholoog kan het
weefsel onderzoeken onder een microscoop of op de cellen of op het weefsel andere tests uitvoeren.
Er bestaan veel verschillende biopsieprocedures. De belangrijkste zijn: (1) een incisiebiopsie, waarbij
alleen een weefselmonster wordt genomen; (2) een excisiebiopsie waarbij een volledig gezwel of een
verdacht gebied wordt verwijderd; en (3) een naaldbiopsie, waarbij een weefsel‐ of vloeistofmonster
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 21
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

wordt genomen met behulp van een naald. Wanneer een dikke naald wordt gebruikt, noemt men
deze procedure een corebiopsie. Wanneer een dunne naald wordt gebruikt, noemt men deze
procedure een dunnenaaldpunctie.
Carboplatine
Een geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van nog niet behandelde gevorderde
eierstokkanker of symptomen van eierstokkanker die teruggekomen zijn na een therapie met andere
kankermedicijnen. Het wordt ook samen met andere geneesmiddelen gebruikt voor de behandeling
van gevorderd, gemetastaseerd* of recidiverend* niet‐kleincellig longcarcinoom. Het wordt
bestudeerd bij de behandeling van andere soorten kanker. Carboplatine is een vorm van cisplatine*,
een kankermedicijn, en veroorzaakt minder bijwerkingen*. Het hecht zich aan DNA in cellen en kan
kankercellen doden. Het is een platinaverbinding. Wordt ook Paraplatine genoemd.
Chemotherapeuticum/Chemotherapie
Een type kankerbehandeling die cellen doodt en/of hun groei beperkt. Deze medicijnen worden
meestal toegediend door middel van een traag infuus, maar kunnen ook oraal worden ingenomen of
rechtstreeks worden toegediend in een ledemaat of de lever afhankelijk van de locatie van de kanker.
Cisplatine
Een geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van vele soorten kanker. Cisplatine bevat
het metaal platina. Het doodt kankercellen door hun DNA te beschadigen en hun deling te stoppen.
Cisplatine is een alkylerend middel. Wordt ook Platinol genoemd.
Computertomografie/ CT‐scan
Meestal afgekort tot CT‐scan, is een methode van onderzoek van het menselijk lichaam met behulp
van X‐straling*, waarna een computer uit de resultaten een weergave van het onderzochte
lichaamsdeel opbouwt.
Contra‐indicatie
Aandoeningen of symptomen die de toediening van een bepaalde behandeling of procedure aan de
patiënt in de weg staan. Contra‐indicaties zijn absoluut, d.w.z. dat de behandeling nooit mag worden
toegediend aan patiënten met deze aandoening of symptoom, of relatief, d.w.z. dat bij sommige
patiënten met deze aandoening of dit symptoom, het risico kan primeren over de voordelen.
Cystitis
Blaasontsteking.
Cystoscopie
Onderzoek van de blaas en de urethra* met behulp van een cystoscoop die in de urethra wordt
ingebracht. Een cystoscoop is een dun, buisachtig instrument dat uitgerust is met een lichtbron en
een lens om te kijken. Hij kan ook uitgerust zijn met een instrument om weefsel af te nemen om
onder een microscoop te onderzoeken op ziektesymptomen.
Diabetes
Om het even welke van verschillende ziekten waarbij de nieren een grote hoeveelheid urine
produceren. Gewoonlijk verwijst diabetes naar diabetes mellitus waarbij de glucoseconcentratie (een
soort suiker) in het bloed hoog is omdat het lichaam onvoldoende insuline produceert of verkeerd
gebruikt.
Doxorubicine
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 22
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Een geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van vele soorten kanker en wordt
bestudeerd bij de behandeling van andere soorten kanker. Doxorubicine is geïsoleerd uit de bacterie
Streptomyces peucetius. Het beschadigt DNA en kan kankercellen doden. Het is een
antracyclineantibioticum met oncolytische werking. Wordt ook Adriamycine PFS, Adriamycine RDF,
doxorubicinehydrochloride, hydroxydaunorubicine en Rubex genoemd.
Epirubicine
Een geneesmiddel dat samen met andere geneesmiddelen wordt gebruikt voor de behandeling van
vroege, naar de lymfeklieren uitgezaaide borstkanker. Het wordt ook bestudeerd bij de behandeling
van andere soorten kanker. Het is een antracyclineantibioticum met oncolytische werking. Wordt
ook Ellence en epirubicinehydrochloride genoemd.
Epitheel
De term “epitheel” verwijst naar cellen die holle organen, klieren en de huid bekleden. Epitheelcellen
helpen organen te beschermen of te omhullen. De meeste epitheelcellen produceren mucus of
andere secreties.
Erfelijk gendefect
Abnormaal of gemuteerd gen dat door de ouders aan hun kinderen wordt doorgegeven.
Gemcitabine
Het werkzame bestanddeel van een geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van
gevorderde of uitgezaaide pancreaskanker. Het wordt ook samen met andere geneesmiddelen
gebruikt voor de behandeling van uitgezaaide borstkanker, gevorderde eierstokkanker en gevorderd
of uitgezaaid niet‐kleincellig longcarcinoom. Het wordt ook bestudeerd bij de behandeling van
andere soorten kanker. emcitabine stopt de aanmaak van DNA door de cellen en kan kankercellen
doden. Het is een antimetaboliet.
Graad
Een beschrijving van een tumor op basis van hoe verschillendde kankercellen er onder de microscoop
uitzien ten opzichte van gezond weefsel en hoe snel de tumor waarschijnlijk zal groeien en uitzaaien.
Voor elk type kanker is er een ander graderingssysteem.
Granulocyt‐koloniestimulerende factor (G‐CSF)
Een koloniestimulerende factor die de productie van neutrofielen (een type witte bloedcellen)
stimuleert. Het is een cytokine, een type hemopoëtisch (bloedvormend) middel. Wordt ook
filgrastim en G‐CSF genoemd.
Histopathologie (histopathologisch onderzoek, histologisch type)
Het onderzoeken van zieke cellen en weefsels onder de microscoop.
Intravesicaal (intravesicale behandeling)
Een intravesicale therapie wordt direct in de blaas gegeven.
Intravesicale instillatie
Een vloeistof langzaam of druppel per druppel in de blaas gieten.
Ioniserende straling
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 23
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Een type straling opgewekt (of afgegeven) door röntgenprocedures, radioactieve stoffen, stralen die
vanuit het heelal de atmosfeer van de aarde binnendringen, en andere bronnen. In hoge dosissen,
verhoogt ioniserende straling de chemische activiteit in cellen en kan leiden tot gezondheidsrisico's,
inclusief kanker.
Immunotherapie
Behandeling die het vermogen van het afweersysteem om kanker, infecties en andere ziekten te
bestrijden, stimuleert of herstelt. Wordt ook gebruikt om bepaalde bijwerkingen* van sommige
kankerbehandelingen te verlichten. Stoffen die bij immunotherapie worden gebruikt,
omvatten monoklonale antilichamen, groeifactoren en vaccins Ze kunnen ook een rechtstreeks
antikankereffect hebben. Wordt ook biologische responsmodificerende therapie, biologische
therapie, biotherapie en BRM‐therapie genoemd.
Katheter
Een katheter is een buisje dat in het lichaam ingebracht wordt om vocht of gassen af te voeren of te
draineren.
Klinisch onderzoek
Een lichamelijk onderzoek naar algemene ziektesymptomen.
Lamina propria
De lamina propria is een dunne laag los bindweefsel onder het epitheel* die samen met het
epitheel* de mucosa* vormt. De term mucosa (of slijmvlies*) verwijst altijd naar de combinatie van
epitheel en lamina propria.
Lymfeklieren
Een klein ovaal orgaantje bestaande uit lymfatisch weefsel, omcirkeld door een kapsel van
bindweefsel. Lymfeklieren filteren lymfevocht en slaan lymfocyten op (witte bloedcellen). Ze
bevinden zich aan lymfevaten. Worden ook lymfeknopen genoemd.
Lymfoedeem
Een aandoening waarbij extra lymfvocht zich ophoopt in weefsels en zwelling veroorzaakt.
Lymfoedeem kan voorkomen in een arm of een been bij obstructie, beschadiging of na verwijdering
van de lymfvaten.
Macroscopische invasie
Kankeruitzaaiing naar de omliggende weefsels die zichtbaar zijn voor het blote oog.
Magnetische resonantiebeeldvorming (MRI)
Een beeldvormingstechniek die gebruikt wordt in geneeskunde. Het maakt gebruik van magnetische
golven. Soms wordt een stof ingespoten die het contrast tussen verschillende weefsels vergroot, om
bepaalde structuren beter zichtbaar te maken.
Metastase
De uitzaaiing van kanker naar andere lichaamsdelen. Een tumor gevormd door uitgezaaide cellen
wordt een metastatische tumor of een metastase genoemd. De metastatische tumor bevat cellen die
gelijkaardig zijn aan die van de oorspronkelijke tumor.
Methotrexaat
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 24
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

En geneesmiddel dat wordt gebruikt voor de behandeling van sommige soorten kanker, reumatoïde
artritis en ernstige huidaandoeningen zoals psoriasis. Methotrexaat stopt de aanmaak van DNA door
de cellen en kan kankercellen doden. Het is een antimetaboliet. Wordt ook amethopterin, MTX en
Rheumatrex genoemd.
Micrometastase
Kleine aantallen kankercellen die van de primaire tumor uitgezaaid zijn naar andere delen in het
lichaam en te klein in aantal zijn om bij screening of een diagnoseonderzoek te worden vastgesteld.
Microscopische invasie
Uitzaaiing van kankercellen naar omliggende weefsels, alleen zichtbaar onder een microscoop.
Mitomycine C
Een antibioticum met oncolytische eigenschappen.
An anticancer drug that belongs to the family of drugs called antitumor antibiotics
Multidisciplinair advies
Een behandelingsplanning waarbij een aantal artsen met verschillende specialismen (disciplines) de
medische aandoening en de behandelingsopties van een patiënt beoordelen en bespreken. Bij de
behandeling van kanker kan dit het advies betreffen van een medisch oncoloog (die kanker met
geneesmiddelen behandelt), een chirurgisch oncoloog (die kanker operatief behandelt) en een
bestralingsoncoloog (die kanker behandelt met bestraling). Wordt ook tumor board review genoemd.
Nierbekken
Holte in het midden van de nier. In deze holte wordt de urine verzameld en naar de urineleider*
gevoerd, het buisje dat de nier met de blaas verbindt.
Niertubuli
Kanaaltjes in het nierweefsel die voorurine bevatten, een filtraat dat uiteindelijk urine wordt. Ze
maken deel uit van de nefronen, de functionele basiseenheid van de nieren.
Opvolgplan
De gezondheidstoestand van een persoon na behandeling een tijd opvolgen. Dit omvat het opvolgen
van de gezondheidstoestand van personen die aan een klinische studie of een klinisch onderzoek
deelnemen, zowel tijdens als na afloop van de studie.
Orgaansparende therapie/operatie
Operatie waarbij een bepaald orgaan maximaal wordt gespaard om zijn functionaliteit en structuur
te behouden. Wordt voorgesteld aan patiënten die een radicale operatie niet willen of kunnen
ondergaan waarbij het orgaan volledig wordt verwijderd.
Overgangscelcarcinoom
Kanker die ontstaat in de overgangscellen in het blaasslijmvlies, de urineleider* of het nierbekken*.
Overgangscellen zijn cellen die van vorm kunnen veranderen en uitrekken zonder te scheuren.
Overgangsepitheel
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 25
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Type weefsel dat bestaat uit verschillende lagen cellen. Deze cellen kunnen samentrekken en
uitzetten zodat de vorm van de oppervlaktecellen verandert volgens de uitzetting van het weefsel.
Patholoog
Een arts die gespecialiseerd is in de histopathologie*. Dit is de studie van afgestorven cellen en
weefsels doormiddel van een microscoop.
Plaveiselcelcarcinoom
Kanker die ontstaat in plaveiselcellen, dunne, platte cellen die lijken op visschubben. Plaveiselcellen
komen voor in de bovenste huidlaag, het slijmvlies* van holle organen, de luchtwegen en het
spijsverteringskanaal. Wordt ook epidermoïd carcinoom genoemd.
Prognose
Het waarschijnlijke resultaat of verloop van een ziekte; de kans op herstel of recidief*.
Progressie
In de geneeskunde, het verloop van een ziekte, zoals kanker, naarmate ze erger wordt of
uitzaait.
Prostaat
Een klier van het mannelijke voortplantingsstelsel*. De prostaat omgeeft de urethra* (het
urinekanaal) net onder de blaas en scheidt een vocht af dat een onderdeel vormt van het sperma.
Radiologisch onderzoek
Test die gebruik maakt van beeldvormingstechnologie (zoals radiografie, echografie*,
computertomografie* en nucleaire geneeskunde) om organen, structuren en weefsels in het lichaam
te visualiseren om ziekten te diagnosticeren en te behandelen.
Radiotherapie
Therapie waar bestraling wordt gebruikt voor de behandeling van kanker. De stralen worden zo
precies mogelijk op de tumor gericht
Recidief
Kanker of ziekte die terugkomt (herval), meestal na een periode waarin de kanker (nog) niet terug
kon worden opgespoord. De tumor kan terugkomen op dezelfde plaats als de oorspronkelijke
(primaire) tumor of op een andere plek in het lichaam. Wordt ook recidiverende kanker of ziekte
genoemd.
Risicofactor
Iets dat de kans op kanker verhoogt. Voorbeelden van risicofactoren van kanker zijn leeftijd, familiale
voorgeschiedenis van bepaalde kankers, gebruik van tabaksproducten, blootstelling aan de bestraling
of sommige chemische stoffen, sommige virale of bacteriële infecties en sommige genetische
veranderingen.
Slijmvlies
Het vochtige vlies dat de binnenkant van sommige organen en lichaamsholten bekleedt. De klieren in
het slijmvlies scheiden slijm af. Wordt ook mucosa genoemd.
(Bot)scintigrafie
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 26
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Een procedure waarbij opnamen (scans) worden gemaakt van structuren in het lichaam, inclusief
gebieden met kankercellen. Scintigrafie wordt gebruikt voor ziektediagnose, ‐stadiëring en ‐controle.
Een kleine hoeveelheid van een radioactieve stof (radionucleïde) wordt ingeslikt of geïnjecteerd in
een bloedvat. Verschillende radionucleïden komen via het bloed in verschillende organen terecht.
Een machine met een speciale camera beweegt over de persoon die op een tafel ligt en detecteert
het type straling die door de radionucleïden wordt afgegeven. Een computer vormt een beeld van de
gebieden waar de radionucleïde zich ophoopt. Deze gebieden kunnen kankercellen bevatten. Wordt
ook radionucleïdescannning genoemd.
Seksuele disfunctie
Onvermogen om volledig van geslachtsgemeenschap te genieten. Seksuele disfunctie omvat zeer
uiteenlopende problemen die alle stadia van de seksuele daad beïnvloeden: zin, opwinding, orgasme
en naspel.
Stoma
Een chirurgisch gecreëerde opening van een gebied in het lichaam naar buiten toe.
Taxaan
Een type geneesmiddel dat de celgroei blokkeert door de mitose (celdeling) te stoppen. Taxanen
interfereren met microtubuli (cellulaire structuren die de chromosomen helpen te bewegen tijdens
de mitose). Ze worden gebruikt voor de behandeling van kanker. Een taxaan is een type mitotische
remmer en een type antimicrotubulusmiddel.
Transurethrale resectie van een blaastumor (TURB)
Operatie uitgevoerd met een speciaal instrument, een cystoscoop* genoemd, dat via de urethra*
wordt ingebracht. Wordt gebruikt om de diagnose van blaaskanker te stellen en om ongewone
tumoren op het binnenoppervlak van de blaas te verwijderen, wanneer deze tumoren hol zijn (niet‐
invasief). Het tijdens de procedure verwijderde weefsel wordt naar een laboratorium gestuurd voor
onderzoek.
Tuberculose
Een ziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie die via de lucht van persoon tot persoon wordt
overgebracht. Tuberculose kan alle organen, maar meestal de longen, aantasten. Een persoon kan
jarenlang geen symptomen van tuberculose hebben, maar ze kunnen optreden wanneer de patiënt
een ernstige ziekte krijgt zoals diabetes*, AIDS of kanker. Tuberculose kan gewoonlijk met antibiotica
worden behandeld. Wordt ook tbc genoemd.
Ureteroscopie
Onderzoek van de binnenkant van de nier en de urineleider*, met behulp van een ureteroscoop. Een
ureteroscoop is een dun, buisachtig instrument dat uitgerust is met een lichtbron en een lens om te
kijken. Hij kan ook uitgerust zijn met een instrument om weefsel af te nemen om onder een
microscoop te onderzoeken op ziektesymptomen. De ureteroscoop wordt via de urethra* in de blaas,
de urineleider en het nierbekken* ingebracht (het deel van de nier dat de urine verzamelt, ophoudt
en afvoert).
Urethra
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 27
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

De urethra of plasbuis is het buisje waarlangs de urine van de blaas naar buiten wordt gevoerd. Bij
mannen voert de urethra* niet alleen de urine maar ook het sperma naar buiten.
Urineleiders
Buizen die de urine van de nieren naar de blaas brengen.
Urineomleiding
Een chirurgische procedure om een nieuw afvoerkanaal te creëren om de urine te evacueren. Dit kan
impliceren dat de urine met katheters* naar het colon wordt omgeleid om de blaas te legen of dat in
het abdomen een opening wordt gemaakt en de urine in een zakje buiten het lichaam wordt
verzameld.
Urinecytologie
Onderzoek uitgevoerd op cellen in de urine om ziekte op te sporen.
Urotheel
Het slijmvlies* dat de urinewegen, inclusief de nierbekken*, het centrale gedeelte van de nieren,
urineleiders*, blaas en urethra* bekleedt.
Vinblastine
Het werkzame bestanddeel van een geneesmiddel dat samen met andere geneesmiddelen wordt
gebruikt voor de behandeling van verschillende soorten kanker, inclusief gevorderd Hodgkin‐
lymfoom en gevorderde testiskiemcelkankers. Het wordt ook bestudeerd bij de behandeling van
andere soorten kanker. Vinblastine is een alkaloïde van de roze maagdenpalm, Vinca rosea Linn. Het
verhindert de celgroei door de celdeling te stoppen en kan kankercellen doden. Het is een vinca‐
alkaloïde en een mitoseremmer.
Vinflunine
Vinflunine behoort tot de groep van de antikankermiddelen die vinca‐alkaloïden worden genoemd.
De stof hecht zich aan een eiwit in cellen, tubuline genaamd, dat van belang is bij de vorming van het
inwendige “skelet” dat door cellen moet worden opgebouwd wanneer ze delen. oor zich aan
tubuline in kankercellen te hechten, stopt vinflunine de vorming van het skelet en voorkomt zo
deling en uitzaaiing van de kankercellen.
Visceraal
Met betrekking tot de ingewanden, de zachte inwendige organen, inclusief de longen, het hart en de
organen van het spijsverterings‐, uitscheidings‐, voortplantings‐* en bloedvatenstelsel.
Voortplantingsorganen/‐stelsel
Organen betrokken bij de voortplanting. Het vrouwelijke voortplantingsstelsel omvat de eierstokken,
de eileiders, de baarmoeder, de baarmoederhals en de vagina. Het mannelijke voortplantingsstelsel
omvat de prostaat*, de testikels en de penis.
X‐stralen
X‐straling is een vorm van straling die gebruikt wordt om beelden van de binnenkant van dingen te
maken. In geneeskunde worden x‐stralen gebruikt om naar de binnenkant van het lichaam te kijken.
Zaadblaasjes
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 28
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.

Een paar buisvormige klieren van ongeveer 5 cm, elk opgerold in een ampulvormige structuur. De
zaadblaasjes liggen boven de prostaat*. De zaadblaasjes liggen boven de prostaat. Ze produceren het
meeste zaadvocht.
Blaaskanker: gids voor patiënten ‐ – Gebaseerd op de ESMO‐richtlijnen – v.2012.1 Pagina 29
Dit document werd opgesteld door Reliable Cancer Therapies met de toestemming van ESMO.
De informatie in dit document vervangt geen medische consultatie. Het document is enkel bedoeld voor persoonlijk gebruik
en mag niet worden aangepast, gereproduceerd of verspreid zonder de schriftelijke toestemming van ESMO en Reliable
Cancer Therapies.