Werkwijzer Groepsgewijs werken met klanten voor ... - Divosa

Hoofdstuk 3
Groepsvorming
Een groep start als een verzameling van losse individuen die aarzelend probeert een groep
te vormen. Actieve deelname aan de groep is niet direct het geval, maar ontstaat vaak in
kleine, gedoseerde stappen volgens een bepaald patroon. Bij die stappen is soms hulp
nodig. Die komt van jou als begeleider.
Sociaal gedrag in groepen beter begrepen
Psycholoog Will Schutz heeft de theorie van de interpersoonlijke behoeftes ontwikkeld. Volgens hem zijn er drie
basisbehoeftes die bepalen hoe mensen zich in groepen opstellen. In elke groep streven mensen ernaar eerst
deze drie basisbehoeften te vervullen. Pas als deze vervuld zijn, voelt iemand zich zo op zijn gemak dat hij zijn
aandacht kan richten op andere zaken. Het gaat om:
1. Erkenning, erbij horen, deelname, contact met anderen (inclusie)
2. Invloed, leiderschap, verantwoordelijkheid en besluitvorming (controle)
3. Nabijheid, warmte, gevoeligheid en openheid in relatie met andere mensen (affectie)
De drie basisbehoeften zijn te koppelen aan de fasen van groepsvorming of -ontwikkeling. In de beginfase gaat
het vooral om de behoefte aan inclusie (Hoe verhoud ik mij tot deze groep? Wil ik in deze groep of niet?). De
groepsleden observeren daarvoor de gang van zaken en proberen zich in het gangbare patroon te voegen. In
de middenfase gaat het vooral om de controlebehoefte (Hoeveel invloed wil ik nemen of ondervinden van de
groep?). De groepsleden proberen mede richting te geven aan de groep. In de volwassen groepsfase gaat het om
de affectie (Hoe intiem verhoud ik mij tot de anderen nu de vragen rond groepslidmaatschap (inclusie) en macht
(controle) zijn opgelost?). De groepsleden proberen met een of enkele groepsleden een speciale, persoonlijke
relatie te ontwikkelen die het voor hen in de groep veiliger maakt. Bij inclusie gaat het om de vraag: binnen of buiten
(in of uit)? Bij controle gaat het om de vraag: boven of beneden? Bij affectie gaat het om de vraag: ver of dichtbij?
Hoewel iedere groep anders is, verloopt de ontwikkeling van de groep vaak volgens eenzelfde patroon. In de
wetenschappelijke literatuur worden verschillende fasen van groepsvorming onderscheiden die groepen doorlopen op
weg naar volwaardig functioneren 6 . In elke fase doe je als begeleider iets anders om het groepsproces naar de volgende
fase te helpen, om de verzameling losse individuen tot een groep te smeden. Het is dan ook belangrijk de fasen te
kunnen herkennen en te weten wat je in elke fase te doen staat.
Niet iedere groep komt even ver. Een langlopende groep met meerdere bijeenkomsten kan veel verder komen dan een
groep waaraan maar één workshop wordt gegeven. Houdt er ook rekening mee dat de fasen in de praktijk door elkaar
heen kunnen lopen. Deelnemers kunnen op verschillende momenten overgaan naar een volgende fase. Ook kunnen
groepen soms terugvallen naar een vorige fase. Toch is het zinvol om de verschillende fasen te onderscheiden; het helpt
de acties van de begeleider op de groep af te stemmen.
6 Zie o.a. Remmerswaal 2006, De Haas 2008.
13