Liever zwakke banden dan een sterk netwerk - Divosa

Liever zwakke banden
dan een sterk netwerk
JOS VAN DER LANS 20 APRIL 2012
Iedereen heeft het tegenwoordig over het
inschakelen van sociale netwerken. Jos van der Lans stofte een oud
artikel uit de sociologie af. En zie: hoe sterker het sociale netwerk, hoe
minder je eraan hebt voor bijvoorbeeld een baan. Het zijn juist de
kennissen op afstand waar je het van moet hebben.
Het zal niemand zijn ontgaan dat het begrip sociaal netwerk aan een opmars is
begonnen in de sociale dienstverlening. Het duikt op in WMO-nota’s, kantelingsoperaties
Welzijn Nieuwe Stijl, kortom, het zoemt rond. Meestal wordt het belang benadrukt in
relatie met de eigen-kracht-aanpak, waarbij het niet langer professionals zijn die de
sleutel in handen hebben om veranderingen te bewerkstelligen in levens van mensen,
maar het sociale netwerk. Mensen zijn, zo is de redenering, zo sterk als de kracht van
hun netwerk – dat is hun sociale kapitaal. De kunst van de moderne sociale professional
is dat hij/zij zich dienstbaar moet maken aan het ontwikkelen van deze eigen kracht van
dit netwerk.
Problemen als armoede, isolement, werkloosheid, opvoedingstekorten, schulden zijn in
deze redenering niet alleen het gevolg van een persoonlijk falen of tekortschietende
competenties, maar voor een niet onbelangrijk deel gevolg van onvoldoende sterke
netwerken. En wie mensen vooruit wil helpen (en dat is in alle vormen van sociale
dienstverlening toch de bedoeling) kan daarom beter in hun netwerken investeren. Beter
een nabij netwerk, zo is de gedachtegang, dan een passerende professional. Dus wordt
er gekeken welke mensen zich rondom iemand ophouden en of die zich mogelijk kunnen
aaneensluiten tot een gezond en krachtig netwerk. Is er nog een familielid, een goede
vriend, een broer of zus, iemand die zich echt om de persoon bekommert en die wat kan
betekenen?
Te veel van hetzelfde: aan zo’n netwerk heb je niet veel

Daar lijkt geen speld tussen te krijgen, maar is het zo eenvoudig? Het kan geen kwaad
om voor deze vraag de stof eens af te blazen van een inmiddels bijna dertig jaar oud,
maar nog steeds kraakhelder artikel van de Amerikaanse socioloog Mark S. Granovetter.
Hij publiceerde deze, inmiddels klassieke, tekst in 1973 inhet American Journal of
Sociology onder de titel ‘The Strength of Weak Ties’ (de kracht van zwakke
verbindingen) en werkte dat in 1974 uit in zijn studie Getting a Job.
Granovetter onderzocht de invloed van netwerken bij het vinden van een baan. Hij
ontdekte dat slechts zo’n 20 procent een baan vond via formele kanalen
(arbeidsbureaus, vacatures, werving- en selectiebureaus), en het merendeel, een kleine
80 procent, via informele netwerken aan een baan was gekomen. Van die groep werd
slechts 17 procent geholpen door een naaste relatie (een ‘sterke verbinding’, iemand die
ze minsten één keer per week zagen). Het overgrote deel was vooral geholpen door
mensen die ze juist niet zo goed kenden: 55 procent kreeg een baan via een bekende
die ze slechts af en toe ontmoetten (een ‘zwakke verbinding’, vaker dan één keer per
jaar maar minder dan een keer per maand ), en 28 procent door een relatie die ze zelden
ontmoetten, een keer per jaar of minder vaak, zeg maar een verre kennis. Kortom, niet
het sterke netwerk hielp mensen verder, maar hun zwakke verbindingen.
Om misverstanden te voorkomen: natuurlijk blijft het sterke sociale netwerk van groot
belang voor het persoonlijk-emotionele welbevinden, maar voor het effectief opereren in
de samenleving is het nabije netwerk juist van veel minder belang. Hoe sterker de band
tussen twee kennissen, zo luidt de wet van Gravonetter, hoe meer hun netwerk
samenvalt en hoe minder ze eigenlijk voor elkaar kunnen betekenen. Ze delen vooral
dezelfde informatie. Wijzer wordt je vooral van ‘bekenden’ die verder van je afstaan.
Granovetter vatte dat destijds samen als: The strenght of weak ties.
Moet je dan wel het nabije sociale netwerk van mensen versterken?
Op basis van deze constatering is de vraag gerechtvaardigd of het wel zo verstandig is
om ondersteuning van mensen in kwetsbare posities te richten op het versterken van het
nabije sociale netwerk. Het probleem van mensen in kwetsbare situaties is immers
helemaal niet dat ze een gebrek hebben aan sterke banden, maar juist een tekort
hebben aan zwakke banden. Hun netwerken zijn eigenlijk vooral veel van hetzelfde.
In het verleden werden zulke ‘zwakke’ verbindingen op een bijna natuurlijke wijze
georganiseerd in de grote verzuilde netwerken van kerk, parochie, vakbond, school,
partij, buurt en sportvereniging. Daarvoor in de plaats zijn hele nieuwe sociale
technologieën gekomen die ‘zwakke verbindingen’ organiseren. LinkedIn, Facebook,
Twitter en andere sociale media spelen daarin tegenwoordig een steeds crucialere rol.
De gedachte dat deze open source-netwerksamenleving segregatie tegengaat is echter
zeer bedrieglijk. In feite voltrekt zich, al zeker in de stedelijke omgevingen, het tegendeel.

Meer en meer sluiten groepen zich op in hun eigen circuits. Voor hoger opgeleiden is dat
nauwelijks problematisch, maar voor mensen met minder kansen en mogelijkheden wel.
En die mensen concentreren zich vooral in achterstandswijken. Een beroep op het eigen
netwerk biedt in deze contreien weinig soelaas, wat hier ontbreekt zijn juist voldoende
‘zwakke’ verbindingen, verbindingen die verder reiken (en kijken) dat de eigen kring.
Gemeenten mogen zich de wet van Granovetter aantrekken
De relevante vraag is vervolgens: kunnen we ‘zwakke’ verbindingen stimuleren? Het
antwoord is eigenlijk verrassend eenvoudig; het gebeurt al. Alleen zien we het belang
ervan onvoldoende, we kijken er niet naar indachtig de wet van Granovetter, maar we
zien het als sympathieke bezigheden, leuk vrijwilligerswerk of aardig bedoelde uitingen
van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Zo houden we het onbeduidend en
marginaal.
Maar ondertussen groeit het aantal mensen dat zich op individuele wijze verbindt met
mensen die een steun in de rug kunnen gebruiken. Het wemelt in ons land inmiddels van
de coaches, mentoren, maatjes, buddy’s. Er is een enorm reservoir ontstaan van burgers
die zich met veel betrokkenheid persoonlijk verbinden met mensen die in de schulden
zitten (budgetcoaches, witte-boorden-werknemers, die in het kader van maatschappelijk
verantwoord ondernemen vrijwilligerswerk doen) of zich als mentoren inlaten met
allochtone jongeren die door een VMBO-opleiding worden geloodst of als nietprofessional
ondersteuning bieden bij een gezin.
We tellen in ons land alles op, maar de kracht van deze inzet laten we niet tot de
statistieken toe. Naar schatting gaat het al om meer dan honderdduizend burgers die op
deze manier leveranciers zijn van ‘zwakke’ verbindingen. Zij gedragen zich niet als
hulpverleners, maar als betrokken kennissen en knopen daardoor werelden aan elkaar
die niet meer van nature verbonden worden, en daarmee leveren zij – op een bijna
terloopse manier – kunstmest voor de ontwikkeling van sociaal kapitaal. Zij doen iets
waar de professionals van de instituties allang niet meer toe in staat zijn: zij wijzen de
weg naar andere werkelijkheden en nieuwe mogelijkheden.
Zeker nu gemeenten zich opmaken om met de nieuwe Wet Werken naar Vermogen
bijstandsgerechtigden met stevige hand richting arbeidsmarkt of maatschappelijke
nuttige activiteiten te bewegen zou het in de stadhuizen geen kwaad kunnen als men
daar de wijze les van Granovetter nog eens goed tot zich laat doordringen. Want de
consulenten van de Diensten Werk en Inkomen kunnen natuurlijk hun strengste gezicht
tonen, hun bijstandstroepen onder toezicht van bonkige beveiligingsmannen streng
toespreken, tot trainingen en beroepstesten bewegen en tot actie verplichten (wat nu in
meerdere grote steden momenteel al aan de hand is), de kans dat dat tot aansprekende
successen zal leiden is gering. Tenzij je het op grote schaal optuigen van een nieuw
soort werkverschaffing als zo’n succes wil typeren. Een treurig vooruitzicht.

Granovetter zou het anders doen. Die zou het gesprek openen met het volgende
verzoek: zoekt u nu eerst een werkende bekende die niet tot uw directe sociale netwerk
behoort en die u wel wil helpen en maak samen een plan. Mocht u zo iemand niet vinden
dan bezorgen wij u een mentor.
Daarna praten we verder.
Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist. Zie: www,josvdlans.nl