RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

Naast hopbier wordt regelmatig gesproken over Hamburgs bier. Dat lokaal gebrouwen
hopbier niet synoniem was aan het Hamburgse bier, mag blijken uit een
stadsbode die uit Hamburg kwam met een brief over dit hopbier. De specialiteit van
dit bier blijkt uit een bijzondere vermelding uit 1393, toen de Deventer koopman
Hendrik van Leiden uit Lübeck Hamburger bier meenam. 8 In het tweede kwart van
de 15 de eeuw werd belasting geheven op geïmporteerd hopbier en in de stad gebrouwen
hopbier. Het gruitbier was toen op zijn retour, maar de inkomsten over
hopbier bleven lucratief. 9 Uit de historische bronnen is niet op te maken waar de
ingrediënten voor zowel gruitbier als hopbier vandaan kwamen. Zeker is dat een
deel werd geïmporteerd, maar hoe groot de productie van ingrediënten van het
omliggende gebied is, is niet duidelijk geworden. De herkomst van het bier in de
16 de en 17 de eeuw werd in de belastingregisters nader gespecificeerd. 10 Het voordeel
van hopbier ten opzichte van gruitbier was, behalve de fris bittere smaak van
de olie uit de hopbellen, de pasteuriserende werking waardoor bacteriën het bier
minder konden bederven en het langer houdbaar bleef (afb. 6.7, pag. 77). Hoe hoger
het alcoholpercentage, des te kleiner de kans dat het bier bedierf. 11 Daarnaast was
hopbier een minder zoete en lichtere biersoort dan het zware gruitbier. Dit maakte
het bier extra goed geschikt als vervanger voor het kwalitatief slechte drinkwater
in de stad.
6.4 De productie van meststoffen in de stad
Gedurende de gehele 13 de , 14 de en 15 de eeuw was om Deventer een proces van uitbreiding
van het landbouwareaal te zien. Dit hing primair samen met de langzame
bevolkingsgroei in de stad van 3000 tot meer dan 4000 inwoners en het bebouwen
van de laatste stukjes landbouwgrond binnen de stadsmuur. 12 Daarnaast hing de uitbreiding
van het areaal samen met een toegenomen consumptie van vlees. 13 De
inrichting van een vleesbank en de bouw van een vleeshal in de stad zijn hiervoor
duidelijke aanwijzingen. De toename in gewassen was zowel nodig voor de menselijke
consumptie, als voor de voeding van de veestapel in en buiten de stad. Essentieel
voor deze toename was bemesting van de buiten de stad gelegen akkers.
De zeer zandige landbouwgebieden om Deventer behoefden veel mest en humusrijke
grond om deze vruchtbaar te houden voor de steeds intensievere bebouwing.
De mest kwam voor een deel uit de potstallen van de boerderijen, maar was ook
afkomstig uit de stad. Door archeologisch onderzoek is inmiddels goed zicht verkregen
op het schoonhouden van stedelijke gebieden als de straten, stegen, en pleinen.
Het afvalstromenbeheer was op diverse manieren georganiseerd. 14 In veel straten
waren de bewoners zelf verantwoordelijk voor de afvoer naar centrale plaatsen
in de stad. Vanaf de 13 de eeuw nam De Brink, het grootste marktplein, de belangrijkste
rol in de afvoer van straatvuil en vuilnis in. De vroegste vermelding over het
wegvoeren van afval (drek) uit de stad Deventer dateert uit 1345. 15 Ook over de
rest van de 14 de eeuw zijn in de bronnen meerdere vermeldingen aangetroffen over
het verzamelen en afvoeren van de stadsdrek of ‘slijc’. In een tekst uit 1361 staat
beschreven hoe het ‘slijc’ van de straten met karren werd afgevoerd. 16 Uit andere
historische bronnen uit de 14 de eeuw blijkt, dat het vooral de belangrijke openbare
plaatsen waren die door de stad werden schoongehouden: het Raadhuis, het Wanthuis,
de Brink, tussen de Brinkpoorten, bij de muur van de Bisschopshof. 17
8
Benders, 2004, 267: ‘van Henric van Leyden van dien Hoenburgers (Hamburger) byer dat hi mede overbrachte van der reysen
dat hi tot Lubeke (Lübeck) van onser stad weghen gheweest hadde’.
9
Benders, 2004, 268.
10
Holthuis, 1993, 210 meldt: Eems-, Paderborns-, Bremer-, Engels-, Lübecker- en Jopen (Haarlems) bier. (Bisschopstol en Catentol).
11
Unger, 1992, 285.
12
Vermeulen, 2006A, 59 en Benders, 2004, 15-16.
13
Vleesconsumptie zie Spitzers, 2004, 116.
14
Windmüller, 2004, 33-36.
15
Van Doorninck, 1888, 260.
16
Van Doorninck, 1887, 64, 266, 556.
17
Van Doorninck, 1889, 133 en De Meijer, 1968, 115, 214, 269.
97