RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

60
Een versterking in de landweer
Rondom Deventer lag een uitgebreid systeem van landweren, dat in de 13 de of 14 de
eeuw was aangelegd. Het diende om het landelijk gebied te beschermen tegen verrassingsaanvallen
en plundertochten. Tegen goed voorbereide aanvallen bood het
onvoldoende weerstand. Het systeem bestond uit aarden wallen, palissaden, bossages,
sloten en greppels, met doorgangen op de plaats van de belangrijke routes.
Bij deze doorgangen waren versterkingen aangebracht, die regelmatig in de 14 de - en
15 de -eeuwse stadsrekeningen voorkomen. In tijden van gevaar werden de doorgangen
‘s nachts afgesloten en bewaakt door gewapende mannen. In de stadsrekeningen
wordt verder regelmatig gesproken over het schouwen van de grachten en wallen.
Er was meerdere malen sprake van het schouwen van grachten achter de Relo, die
naar een doorgang bij de boerderij Groot Baarlo liepen. 45 Hoewel de Rielerenk grotendeels
een bisschoppelijk goed was, lag het in de 14 de eeuw al wel binnen de
stadslandweer. Dit is niet zo verwonderlijk, omdat de bisschop immers nog steeds
de landsheer was en omdat de stad veel bezittingen had buiten de werkelijke stadsgronden.
Het onderhoud van de landweer was een taak van de bewoners van de
Rielerenk. In ruil hiervoor kwamen ze binnen de buitenste verdedigingsgordel van
een machtige stad te liggen.
De veronderstelde route van de landweer loopt echter verder naar het oosten om
de Rielerenk heen (afb. 5.20, pag. 74). Ze liep van het gasthuis St. Jurriën via de
Douvelderkolk, een natuurlijke hindernis, naar de boerderij Groot Baarlo. Een deel
van de landweer tussen de Douvelderkolk en Groot Baarlo is bewaard gebleven. Bij
Groot Baarlo kruiste de voorganger van de huidige Spanjaardsdijk de landweer en
was vermoedelijk een versterking aangelegd. Op de kadastrale kaart uit 1832 is
naast de boerderij Groot Baarlo een rond perceel met een diameter van 30 m te
zien om-geven door een 10 m brede gracht. Vermoedelijk was dit het restant van
een kleine versterking die de doorgang moest beschermen. Een dergelijke versterking
in de bisschoppelijke landweer is opgegraven aan de Schipbeek: De Swormertoren.
46 Van de boerderij Groot Baarlo liep de landweer waarschijnlijk achter
de stedelijke bezittingen aan de Zandwetering naar het noorden. Het hier behandelde
complex lag dus in het binnenland achter de verdedigingslijn en de bouw van
een versterking op deze locatie was dus weinig zinvol. Ook zijn er geen aanwijzingen
voor sloten, wallen en palissaden die aansluiten op deze versterking en hadden
de smalle grachten maar een zeer beperkte defensieve functie. Deze functie kan dan
ook met vrij veel zekerheid worden uitgesloten.
Een ontginningsbasis of verzamelplaats voor landbouwproducten
De weidegronden speelden een belangrijke rol in het middeleeuwse economische
systeem. Ze werden gebruikt om vee te weiden en als hooiland. Dit hooi werd
samen met het stro, afkomstig van de hoger gelegen akkers, gebruikt als wintervoer
voor het vee. Omdat de weidegronden zelf laag gelegen waren, konden de hooibergen
niet tussen de weilanden worden aangelegd, omdat zij daar mogelijk onder
water zouden komen te staan. De meeste boeren sloegen hun veevoer op het eigen
erf op. Ook het stadsbestuur en particuliere burgers bezaten echter grote weidegebieden.
Een deel van hun wintervoorraad werd binnen de stad opgeslagen, een
ander deel daarbuiten. Daarom werden op centrale plaatsen op de overgang van
hoog naar laag clusters hooibergen ingericht, waar deze voorraden werden opgeslagen.
Deventer kende aan de noordzijde van de stad een aantal van dergelijke
clusters hooibergen, die vermoedelijk al tot in de middeleeuwen teruggaan. Zo lagen
er hooibergen op de kruising van de Boxbergerweg en de Middenweg en de
45 CRD 1374, 130, CRD 1376, 347, CRD 1377, 161 en CRD 1379, 220.
46 Lubberding, 1996.