RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

More documents

Recommendations

Info

6 den opgelost. Dank gaat hier uit naar Michael van der Wees, Victor Klinkenberg en de Nederlandse Jeugdbond ter Bestudering van de Geschiedenis (NJBG), die als hulptroepen snel inzetbaar bleken. In alle veldfases ondersteunden de vrijwilligers van Archeologie Deventer: Rob Bloemen, Sander Clement, Susan Dalstra, Winnie von Ende, Henk Feil, Chrétienne Fitsch, Jolande Huisman, Carla Jong, Jeniffer Kamman, Erik Katgerman, Henriëtte Put, Nico Saak, Esther Schenkels, Dirk Schütten, Liz Taroenodikromo, Ellis van Wijk en Willem Heideman. Het historisch onderzoek in de Deventer archieven werd uitgevoerd door Dirk Schütten. Bij de identificatie en vergelijking van het opgegraven hopveld gaat dank uit naar Prof. Dr. Bjorn-Uwe Abels, Bayrisches Amt für Bodendenkmalpflege voor de archeologische informatie met betrekking tot de Beierse hopvelden, Magnus Wintergerst (Universiteit Bamberg, Duitsland) en Johan Anund (Riksantevarietamtet, Uppsala, Zweden) De discussies over de perifere boerderijen op de Oost-Nederlandse zandgronden werd aangescherpt door Michel Groothedde en Bert Fermin (gemeente Zutphen) en Bart Vermeulen. Luuk Keunen (Landbouwuniversiteit Wageningen) voorzag de eerste analyses van zinvol commentaar in het kader van het Oost-Nederlandproject van NWO (Bodemarchief in Beheer in Ontwikkeling). De rapportage kwam vanaf 2005 onder de voortvarende leiding van Bart Vermeulen, die samen met Emile Mittendorff, Dieuwertje Smal, Edith Haveman, Leon Scheffer en Hülya Özöçal het rapport wist te voltooien. Tenslotte rest dank voor Piet Floors die voor de logistieke zaken de stad met de Rielerenk verbond. Een laatste maar hoogste woord van dank gaat uit naar de oudste en trouwste vrijwilliger van Archeologie Deventer de ereburger Piet Nap. Door zijn geduld en wijsheid wist hij op zowel archeologisch als sociaal terrein tijdens het onderzoek en de uitwerking de schapen in een hok te houden. MICHIEL BARTELS GEMEENTELIJK ARCHEOLOOG
1. INLEIDING · MICHIEL BARTELS 1.1 De zes fases van het grondgebruik De bevolkingsaanwas in de middeleeuwen, de verstedelijking en de hiermee verbonden de voedselproductie, noopten de middeleeuwse bewoners van de Lage Landen om meer gronden voor landbouw te ontwikkelen. In het westen; Holland, Zeeland en Vlaanderen, werd dit gedaan door veengebieden droog te malen of binnenzeeën te omdijken en leeg te pompen. Dit heeft in het huidige landschap herkenbare polders en dijken opgeleverd. In Oost-Nederland, op de zandgronden, lag de zaak anders. Hier was eveneens veel water aanwezig, verstopt in grote moerassen, zompige heidevelden en ondergelopen bouwgronden. Deze werden afgewisseld door het ‘zandeilandenrijk’, de holocene en pleistocene zandkoppen die uit deze nattigheid staken. Hierop werd door de prehistorische mens al gewoond. In de prehistorie, de inheems Romeinse tijd en deels in de vroege middeleeuwen, werden de zandgronden licht geploegd en bemest voor betere resultaten, de eerste fase van het agrarisch landgebruik. De hoeveelheid landbouwgrond bleek echter volstrekt onvoldoende toen de steden en zeker Deventer in de middeleeuwen begonnen te groeien. Tot de 13 de eeuw kon nog in de behoefte aan landbouwproducten voor de stad worden voorzien door binnen en direct buiten de middeleeuwse nederzetting tuingronden, akkers en weiden te creëren, de tweede fase van uitbreiding van het landbouwareaal. 1 Daarna nam de ruimtebehoefte van de stad steeds grotere vormen aan. Nieuwe landbouwgebieden werden in gebruik genomen voor de stedelijke landbouwproductie. Gebieden in de Voorstad, rond de Molenbelt en de Rielerweg, werden steeds intensiever benut. 2 Deze derde fase in de benutting van de extensieve landbouwgebieden; de ontwikkeling naar steeds intensiever bebouwde gronden kon alleen bereikt worden door de toename van de hoeveelheid meststof. Hiervoor werd naast de gebruikelijke bio-organische meststof van de boerderij en de akkers nu ook stedelijk vuil gebruikt. De incorporatie van deze, relatief dicht bij de stad gelegen hoge gronden, bleek echter niet voldoende om te voorzien in de stedelijke consumptiebehoefte. Ook de zeer ongunstige gebieden, zoals de gronden van Relo (later Rielerenk), waar zandverstuivingen en grote zompigheid elkaar afwisselden, bleken als vierde keus bruikbaar. Een meer dan 30 ha groot gebied, nu Brinkgreve, Rielerenk West, Rielerenk Oost en de gronden tussen de Bolkesteinlaan en het latere Overijssels Kanaal, werd in deze vierde fase van de uitbreiding van het landbouwgronden geschikt geacht voor cultivatie. Dit kon alleen bereikt worden door grote gecoördineerde inspanningen vanuit de kapitaalkrachtige stad Deventer. Het aanvankelijk marginale landbouwgebied werd vanaf de 15 de eeuw geëgaliseerd, bemest en opgenomen in de stedelijke landbouweconomie. Deze langzame ‘inpoldering’ was qua inspanningen overeenkomstig met een Hollandse of Zeeuwse polder. Kenmerkend voor Oost-Nederland ging de ontwikkeling echter langzaam maar onafgebroken verder tot een goede landbouwgrond was bereikt. Duidelijk zichtbare landschapselementen zoals dijken en polders waren er niet maar de hoeveelheid landbouwgrond nam toe en de boeren boerden steeds beter op hun bestaande akkers. De vijfde fase van het landgebruik trad aan het eind van de 19 de eeuw in. De natuurlijke mest en de stadsdrek werden vervangen door kunstmest. De handarbeid 1 Binnen de nederzetting: Vermeulen, 2006A, 33-51: de 9-10 de -eeuwse boerderij en 9 de -13 de -eeuwse tuinbouwgronden en akkers aan de Bagijnenstraat. Mittendorff & Vermeulen, 2004: de grootschalige ophogingen en tuinen/akkers aan de Bruynssteeg uit de periode 1050-1300. Vlak buiten de nederzetting: de Driebergenbuurt en de Vaaltakkers als extensief landbouwgebied, uit opgravingen Driebergenbuurt (Klinkenbeltsweg, Moerakkerstraat): Haveman, 2005, 7-9; Vermeulen, 2006B, 8-9. 2 Hermsen, 2005, 21-24. 1. INLEIDING 7
Page 1 and 2: BOEREN VOOR DE STAD archeologisch,
Page 3 and 4: INHOUD DANKWOORD 1 INLEIDING MICHIE
Page 5: DANKWOORD Het onderzoek op de Riele
Page 9 and 10: Afb. 1.3 De aanleg van een proefsle
Page 11 and 12: 8 Spek et al., 2004, 177-209. 9 Hei
Page 14 and 15: 2 VRAAGSTELLING, METHODIEK EN WERKV
Page 16 and 17: 16 Waarden (IKAW). 5 Uit de directe
Page 18 and 19: 18 Afb. 2.4 Overzicht van alle in 2
Page 20 and 21: 20 Vindplaats 2: Losse sporen uit d
Page 22 and 23: 22 Vindplaats 9: Een kuil uit de mi
Page 24 and 25: 3 LANDSCHAP EN BODEM 24 3 LANDSCHAP
Page 26 and 27: 26 ooit bos, al zal het een natter
Page 28 and 29: 4 DE PREHISTORIE VAN DE RIELERENK 2
Page 30 and 31: 30 Twee aangetroffen stukken vuurst
Page 32 and 33: 32 schijnlijk ongeveer de zuidgrens
Page 34 and 35: 34 Afb. 4.6 Reconstructie van een v
Page 36 and 37: 36 kleine afmetingen -de grootste v
Page 39 and 40: Afb. 4.11, pag. 38 Fragmenten van n
Page 41 and 42: 5 DE RIELERENK IN DE MIDDELEEUWEN E
Page 43 and 44: 2 CRD 1392, 430/431: De Meijer, 196
Page 45 and 46: Afb. 5.4 Deventer en omgeving op de
Page 47 and 48: Afb. 5.6 Luchtfoto genomen door de
Page 49 and 50: 13 Huibers, 2004. 14 Bieleman, 1992
Page 51 and 52: 20 S 50-060. 21 Mittendorff, 2005.
Page 53 and 54: Afb. 5.13 Sporen uit de nieuwe tijd
Page 55: Afb. 5.14b De plattegrond van de sc
Page 58 and 59:
58 pingsdorf, daterend uit de 10 de
Page 60 and 61:
60 Een versterking in de landweer R
Page 62 and 63:
62 Afb. 5.22 Het erf Warmboldink ti
Page 64 and 65:
64 Afb. 5.24 De laatmiddeleeuwse sp
Page 66 and 67:
66 Afb. 3.1 Bodemprofiel door het e
Page 68 and 69:
68 Afb. 4.1 De lichtgrijze verkleur
Page 70 and 71:
70 Afb. 5.9 Het grondgebruik op de
Page 72 and 73:
72 Afb. 5.16 De sporen behorende bi
Page 74 and 75:
74 Afb. 5.20 Gereconstrueerd verloo
Page 76 and 77:
76 Afb. 5.32 De hopplantage uit de
Page 78 and 79:
78 Afb. 6.5 Reconstructie van de op
Page 80 and 81:
80 Het kadastrale kaartblad waarop
Page 82 and 83:
82 deleeuwse huis te vinden, werden
Page 84 and 85:
84 tussen verschillende grote recen
Page 86 and 87:
86 fundering van een klein bakstene
Page 88 and 89:
88 De sporen werden vergeleken met
Page 90 and 91:
90 Gebouwstructuren In de zuidwesth
Page 92 and 93:
92 Rundergraf tussen de palenrijen
Page 94 and 95:
94 veronderstelde goot palenrijen a
Page 96 and 97:
96 6.3 Consumptie en smaak Was Deve
Page 98 and 99:
98 Archeologisch onderzoek op de Br
Page 100 and 101:
100 de beerputten waarschijnlijk ge
Page 102 and 103:
102 6.6 De hopplantage op de Rieler
Page 104 and 105:
104 plantage minimaal 75 jaar en ma
Page 106 and 107:
106 van innovatie of schaalvergroti
Page 108 and 109:
108 ken, bierstellingen (?), 20 las
Page 110 and 111:
110 grote aantallen brouwerijen bin
Page 112 and 113:
112 historische bronnen zijn in gro
Page 114 and 115:
114 7.3 De prehistorie: Aan de peri
Page 116 and 117:
116 Hieruit werd weer bier gebrouwe
Page 118 and 119:
118 Deventer. -Bartels, M.H. & B. V
Page 120 and 121:
120 -Hermsen, I., 2003. Wonen en gr
Page 122 and 123:
122 -Scholte Lubberink, H.B.G., 200
Page 124 and 125:
METAALCATALOGUS 124 METAALVONDSTEN
Page 126 and 127:
126 Textielloden Textielloden besta
Page 128 and 129:
128 13 1. textiellood 2. Deventer,
Page 130 and 131:
130 aan de voorzijde de opschriften
Page 132 and 133:
132 3. Kledingaccessoires en sierad
Page 134 and 135:
134 36 1. gesp 2. Deventer, Rielere
Page 136 and 137:
136 Kledingsluitingen Kledinghaakje
Page 138 and 139:
138 51 1. beslagstuk 2. Deventer, R
Page 140 and 141:
140 Ring De ring is gemaakt van get
Page 142 and 143:
142 5. Meubilair Meubelbeslag Tot m
Page 144 and 145:
144 72 1. tapkraan 2. Deventer, Rie
Page 146 and 147:
146 Messenonderlegger Dit kruisvorm
Page 148 and 149:
148 Pijpereutelaar Pijpereutelaars
Page 150 and 151:
150 10. Munten, muntgewichten en re
Page 152 and 153:
152 90 1. braemse 2. Deventer, Riel
Page 154 and 155:
154 102 1. muntgewicht 2. Deventer,
Page 156 and 157:
156 11. Diversen Gewichten Gewichte
Page 158 and 159:
158 111 1. pelgrimsinsigne 2. Deven
Page 160 and 161:
LITERATUURLIJST BEHORENDE BIJ DE ME
Page 162 and 163:
RAPPORTAGES ARCHEOLOGIE DEVENTER 16
show all

RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?