RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

2
CRD 1392, 430/431: De Meijer, 1968.
3
Nalis, 2003 (afb. 4).
4
Hogenstijn, 2005, 95.
lijke grond gaat, terwijl Erve Mensink in de 14 de eeuw bisschoppelijk eigendom was. 2
Ook rond 1500 waren Mensink, Warmboldink en Werninck nog eigendom van de
bisschop. In de rekeningen van het bisdom zijn verschillende pachtbetalingen van
deze erven terug te vinden.
In 1528 ging de politieke macht in het Oversticht van de bisschop over naar de
Spaanse koning Karel de Vijfde. Hij werd de nieuwe landsheer en daarmee ook de
heerser in het schoutambt Colmschate. In 1568 begon De Opstand tegen de Spaanse
overheersing, beter bekend als de Tachtigjarige Oorlog, die tot 1648 zou duren.
De onafhankelijkheidsstrijd van de Nederlanden kostte het Spaanse koningshuis
veel geld. Dit geldgebrek had grote gevolgen voor de juridische status van de Rielerenk.
De in 1555 aan de macht gekomen Philips, zoon van Karel de Vijfde, verpandde
in 1576 de bisschopshof aan de Nieuwe Markt en de Hof van Colmschate met bijbehorende
landerijen aan de stad, in ruil voor een geldlening.
Deventer ondervond ook de nadelen van het oorlogsgeweld tijdens de belegeringen
van de stad door Staatse troepen in 1578 en 1591. Vooral het eerste beleg duurde
lang en rond de stad werd een stelsel van schansen, linies en legerkampen aangelegd.
Ook de bewoners van de boerderijen op de Rielerenk zullen de gevolgen
van het beleg hebben gevoeld. Niet alleen waren ze afgesloten van de stad, ook
zullen de foeragerende belegeraars bij tijd en wijle voor onrust hebben gezorgd.
Op een schilderij en verschillende tekeningen van het beleg in 1578 zijn echter geen
legerkampen te zien op de plaats van de Rielerenk. Mogelijk lag deze locatie te ver
van de stad. 3 Wel werden in de esdeklaag grote hoeveelheden loden pistool- en
musketkogels aangetroffen. Mogelijk zijn deze ter plaatse verschoten bij schermutselingen,
de jacht of schietoefeningen. Andere kogels zijn vermoedelijk met stadsafval
op de Rielerenk terecht gekomen.
In 1568 werd de stad Deventer zodoende de feitelijke bestuurder van de Rielerenk.
Naast de pachtinkomsten ging ook het privilege om recht te mogen spreken in stedelijke
handen over. De stad nam direct de touwtjes stevig in handen door een
eigen rentmeester aan te stellen. Het stond het stadsbestuur vrij de pachtinkomsten
aan te wenden voor allerlei doeleinden. Vooral de veelal noodlijdende gasthuizen
in de stad werden met de inkomsten ondersteund. In dit licht moet waarschijnlijk
ook het afdragen van Saetgewas aan het Rijke Fratershuis in 1594-1595
door Erve Mensink worden gezien. Het Rijke Fraterhuis lag op het huidige Lamme
van Dieseplein in Deventer.
Na de Vrede van Münster in 1648 kreeg de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
pas echt de gelegenheid om zich te ontwikkelen. Dat ging op veel plaatsen
gepaard met een behoefte aan meer landbouwgrond en een betere organisatie van
de productie. In het Gewest Holland werden bijvoorbeeld nieuwe polders drooggelegd.
Ook in het Gewest Overijssel werden nieuwe gebieden ontgonnen. Deventer
werd, evenals andere steden, omgebouwd tot vestingstad.
De Rielerenk bleef een rol spelen in de stedelijke voedselvoorziening. In het inmiddels
protestantse Deventer werden de (katholieke) kerkelijke goederen en bezittingen
verbeurd of verkocht. Zo kwamen de stad en de protestantse stedelijke elite
in het bezit van veel grond. De magistraat, het stedelijke bestuur, verwierf daarmee
indirect nog meer invloed. 4 Hun beleggingen in grond en daarmee niet alleen
belastinginkomsten van de pachtboeren, maar ook de landbouwproducten, leverden
in goede tijden dubbele winsten op. Deze rijke burgers woonden niet op de erven
43