RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

3 LANDSCHAP EN BODEM
24
3 LANDSCHAP EN BODEM 1 · THEO SPEK & BERT GROENEWOUDT
3.1 Invloed van ijs, wind en water
De Rielerenk ligt in het zuidelijke Jonge Dekzandlandschap van Salland. 2 Tijdens een
periode van ijstijden: het Pleistoceen, een geologische periode tussen 2,5 miljoen en
iets meer dan 10.000 jaar geleden, is de basis van het huidige landschap gelegd op
een miljoenen jaren oud fundament van vast gesteente en andere geologische afzettingen.
3 Het landschap van de Rielerenk is opgebouwd uit zand op een dieper
aanwezig pakket pleistocene rivierafzettingen. Het zand bestaat uit twee pakketten
met zandafzettingen die behoren tot de Formatie van Twente.
Het onderste en oudere van deze twee zandpakketten is gevormd tijdens de middenfase
van de Weichselien-ijstijd, tussen 55.000 en 13.000 jaar geleden. In deze
laatste ijstijd was Nederland niet bedekt met landijs. Dat was gedurende het Weichselien
niet verder gekomen dan ongeveer ter hoogte van Hamburg. In de middenfase
van deze ijstijd kende Nederland afwisselend een poolwoestijn- of een toendraklimaat
en bijbehorende landschapstypen. Onder deze omstandigheden ontstond
een afzetting, bestaand uit sterk lemig en grindhoudend zand. De afzetting is fluvioperiglaciaal,
dat wil zeggen ontstaan door de werking van smeltwater, dat in de
zomers over het gebied stroomde en de sedimenten meedroeg en afzette. Omdat
de afzetting weinig reliëf bezat, wordt aangenomen dat deze na depositie door
erosie weer werd afgevlakt. Op een paar plekken in de noordwestelijke hoek van
het onderzoeksgebied zijn geulen ingesneden in het zandpakket door snelstromend
smeltwater, dat ook concentraties grind achterliet.
Tijdens de laatste fase van het Weichselien, ongeveer 13.000 tot ruim 10.000 jaar
geleden, is een pakket zogenaamd Jong Dekzand ontstaan op de door smeltwater
gevormde zandafzetting. Deze afzetting is eolisch, dat wil zeggen gevormd door de
werking van wind, die zand meevoerde en elders deponeerde. Het zand van deze
afzetting is leemarm tot zwak-lemig. Het resultaat van deze depositie door de wind
was een sterk golvend zandpakket met zich duidelijk aftekenende hogere en lagere
delen. Het is dit Jonge Dekzand dat het natuurlijke landschap zijn definitieve vorm
en het oorspronkelijke reliëf gaf, waar mensen vervolgens door bewoning en agrarisch
gebruik hun invloed tot in de huidige tijd op zouden gaan uitoefenen.
Omdat de onderste van de twee zandpakketten sterk lemig was, kon regenwater
moeilijk door de bodem sijpelen. Het regenwater vloeide daarom door het bovenste
veel minder lemige zandpakket naar de laagste delen. Het liep zijwaarts over de
onderliggende slecht doorlaatbare lemige zandlaag weg. In de laagste delen bleef het
lang genoeg staan om beperkte veenvorming op gang te brengen. Op vijf plekken in
het onderzoeksgebied zijn veenlagen of moerige gronden aangetroffen. Minstens
twee van deze plekken waren zeker tot in de 20 ste eeuw open water, wat door
buurtbewoners werd bevestigd. In de periode na 1945 zijn deze twee vennetjes
gebruikt als vuilstort en aan het einde van de 20 ste eeuw dichtgeschoven. Dat is vermoedelijk
in de periode 1965-1980 gebeurd. Streepjescodes en ingrediëntenlijst
ontbreken op de plastic verpakkingen die in de vulling van de vennetjes werden
aangetroffen.
Hoewel de IJssel tegenwoordig slechts een paar kilometer ten westen van de Rielerenk
stroomt en de Douweler Kolk, een afgesneden meander van de middeleeuwse
IJssel, maar een paar honderd meter ten oosten van het onderzoeksgebied
ligt, heeft de rivier geen echte invloed uitgeoefend op de vorming van het huidige
1
Deze tekst is een bewerking door de redactie van het bodemkundig rapport opgesteld door Theo Spek en Bert
Groenewoudt naar aanleiding van het veldwerk in de zomer van 2002: Spek & Groenewoudt, 2002.
2
Spek, Zeiler & Raap, 1996, 9-45.
3
Rappol, 1993, 17-100.