RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

6.10 Productieafval, veevoer en mest
Afb. 6.13
Schematische weergave van de Deventer hop-bier cyclus.
Leidde het afval van de ambachtelijke brouwindustrie in Deventer tot milieutechnische
problemen? De brouwerijen produceerden behalve bier ook bierborstel, een
afvalproduct van het brouwproces bestaande uit vliesjes van de gerstemout na de
fermentatie. De borstel werd opgevangen door de vloeistof uit de werkkuip weg te
laten lopen en de borstel uit te zeven. In de werkkuip waarin de gerstemout zat,
bevond zich onderin een geperforeerde losse houten bodem met daarop een laag
stro. Deze ‘gatenplancke’ werd in 1414 ook in het Deventer gruithuis gebruikt. 72 De
bierborstel werd veelal vermengd met hooi of kuilgras en in de winter als krachtvoer
aan varkens, koeien en stieren gevoerd. Tegenwoordig dient bierborstel nog
steeds als krachtvoer voor de veestapel. 73 Van de vaste stof die in het proces te
pas kwam, bleef 26% over als bierborstel, 2,5% als biergist en 2,5% als afvalbier dat
niet voor de consumptie geschikt was. Uit de boedelinventarissen van de Deventer
brouwers werd als duidelijk, dat in of zeer nabij de brouwerij door de brouwer
varkens werden gehouden. Tot in de 18 de eeuw was het houden van varkens in de
stad een groot probleem. 74 De bierproductie in de stad leidde tot het creatief
omgaan met afval. Net zoals vele Deventer huishoudens hadden ook de brouwers
eigen vee achter of onder het huis en in de stadsweiden. Dit vee werd vermoedelijk
gevoerd met krachtvoer in de vorm van bierborstel. Bierproductie werd een garantie
voor het succesvol vetmesten van vee of een verzekering dat de veestapel de
winter doorkwam. Mogelijk leverden de brouwers hun bierborstel ook aan de Deventer
stadsboeren: de ‘wortelboeren’.
6.11 De Deventer hop-bier cyclus
Het aantal brouwerijen, hun bedrijfsomvang en bierproductie in het laatmiddeleeuwse
Deventer zijn historisch gezien nog niet voldoende onderzocht. Uit de
72 Doorman, 1955, 57. Dit stro heet kuipstro. In plaats van stro werden ook boekweitdoppen of zemelen gebruikt.
73 Na het uitbreken van de gekke koeienziekte en de grootschalige varkenspest in Noordwest-Europa in 2002, zijn veevoerbedrijven
net als in de middeleeuwen weer overgegaan tot het gebruik van bierborstel als veilig krachtvoer en wordt dit
betrokken bij de brouwerijen.
74 In de ordonnantie 15-11-1771 door burgemeesters, schepenen en raden der stad Deventer werd vermeld dat ‘varkens
alleen in achterstraten en alleen met toestemming van de heren reynmakers’ mochten worden gehouden.
111