RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

110
grote aantallen brouwerijen binnen hun stadsmuren. Haarlem had in de 15 de eeuw 50
brouwerijen, Amersfoort had rond 1400, 350 brouwerijen en Gouda had in 1480,
350 brouwerijen met een gezamenlijke productie 44 miljoen liter. 64 Tussen de 15 de
en 17 de eeuw veranderde de capaciteit van de stedelijke brouwerijen in de Lage
Landen. De capaciteit per brouwerij steeg, het aantal brouwerijen daalde, de brouwketels
werden steeds groter en het aantal ‘brouwen’ per week steeg. 65 In de 14 de
eeuw, toen de brouwerij nog sterk een huisnijverheid was, nam het hele gezin deel
aan het brouwproces. Vrouwen deden veelal het zware werk als het roeren van de
brouwsels en kinderen zorgden voor het vuur. In de 16 de eeuw kregen de vrouwen
in de brouwerij meer de administratieve taken, maar bezaten ook eigen brouwhuizen
als zelfstandige brouwers. Ook namen zij regelmatig de brouwerij over als
hun echtgenoot, de brouwer, was overleden. De 17 de -eeuwse gilderegels maakten
het voor vrouwen echter steeds moeilijker om in het brouwwezen actief te blijven.
66 De huisnijverheid had zich in de Lage Landen, en ook in Deventer geëvolueerd
tot een vroege industrie. Van importgebied werden de Lage Landen exporteur
van hopbier naar Vlaanderen en Brabant. Overijssel en ook Deventer werden
voorzien door Hollands bier. 67
6.9 Veranderende smaak, veranderende materiële cultuur?
Archeologisch gezien is een verandering van de drinkcultuur in de 14 de eeuw
nauwelijks aan te tonen. Het grootste deel van het drinkgerei bestond in de 12 de -
14 de eeuw uit hout en ontbreekt, een uitzondering daargelaten, in het vondstenspectrum.
De vele protosteengoed, bijna-steengoed en steengoed kannen zijn voor
het drinken van bier gebruikt. Een toe- of afname van het gebruik van deze kannen
is nog niet onderzocht. De hoeveelheid importkeramiek en specifiek de hoeveelheid
bierkannen was tot de 18 de eeuw zeer groot. Incidenteel zijn hele handelspartijen
van protosteengoed kannen aangetroffen. Een vondst van 52 protosteengoed kannen
en drie bekers van protosteengoed, samen met 46 grote aardewerken kookpotten,
duidde erop dat ten tijde van de stadsbrand van 1235 in sommige huizen grote
hoeveelheden keramiek aanwezig waren. 68 Of het hier, in één van de rijkere tufsteen
huizen aan de Polstraat, om een normale huishoudelijke hoeveelheid, een handelspartij
of een kroeginventaris ging, werd niet duidelijk. In de boedelinventarissen
werden kannen van keramiek niet specifiek genoemd, in tegenstelling tot tinnen
kannen, die al in de vroegste 15 de -eeuwse boedels voorkomen. De Deventernaar
Rynkens ter Lynde bezat in 1455 15 quartekannen, 7 mengelkannen en 1 pintkan.
Goudsmid Kersteken bezat in 1476 2 takekannen, 12 quartekannen, 7 mengelkannen,
2 pintkannen en 6 halve pintkannen. 69 De hoeveelheid glaswerk om wijn, laat
staan bier te drinken, is in de 13 de -15 de eeuw zeer gering. De in Deventer in de
bodem teruggevonden glazen zijn veelal bedoeld voor het drinken van wijn. Op basis
van de hoeveelheid tinnen voorwerpen mag het bezit van vaatwerk om bier te
drinken in de bovenste lagen van de bevolking dan zeker ook groot worden genoemd.
Historisch werd bevestigd, dat in de 14 de en 15 de eeuw in rijkere huishoudens
meer hopbier dan wijn werd gekocht en gedronken. 70 Bier bleek in de 14 de -
15 de eeuw gewaardeerd te worden door alle lagen van de bevolking. Mensen dronken
bier thuis of in de tapperij. Ook hier was de verandering van gruit naar hopbier
historisch waar te nemen. Tijdens de Sint Jansmarkt van 1380 mochten alleen Deventer
tappers Hamburgs bier op de jaarmarkt tappen, tappers uit andere steden
werden geweerd. In de periode 1383-95 werd specifieke belasting op het tappen van
‘Hamburger bier’ geheven, wat aanduidt dat binnen of buiten de stad gebrouwen
hopbier, belastingmatig interessant genoeg was voor de lokale overheid. 71
64 Unger, 1992, 292.
65 Unger, 1992, 310.
66 Unger, 2001, 159-161.
67 Unger, 2001, 57.
68 Bartels, 1994, 139, 146.
69 Dubbe, 2005, 8.
70 Unger, 1992, 286.
71 Benders, 2004, 266-267.