RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

goede oogst was altijd te gelde te maken. Daardoor konden, zowel in goede als in
slechte jaren, met kleine akkers grote bedragen worden verdiend en was voor een
kleine boeren familie het telen van hop aantrekkelijk.
Binnen de opgraving ontbraken de resten van wortelstokken van de hop. Ook de
heuveltjes van de hopstoelen zijn niet teruggevonden. Deze zijn vermoedelijk verploegd
en het uitgebreide wortelstelsel is volledig vergaan. Een concrete bewijsvoering
zou kunnen worden verkregen uit pollenonderzoek. Dergelijk onderzoek is
echter bij een hopplantage zinloos. Voor de effectieve teelt van hop is het een voorwaarde,
dat er tot in verre omtrek geen mannelijke planten staan. Deze produceren
juist het stuifmeel, dat in de bodem bewaard zou kunnen blijven voor onderzoek. 44
6.7 Hopplantages in de archeologie
Het aantal parallellen van vergelijkbare archeologische fenomenen in middeleeuwse
of postmiddeleeuwse toestand is zowel in Nederland als binnen Europa vrij beperkt.
In Nederland is de vooralsnog enige vergelijkbare situatie aangetroffen in
Schijndel. Hier werden in een 150 m lange en 5 m brede sleuf onder een dunne laag
bovengrond twee 18 en 28 m lange rijen paalgaten aangetroffen. De paalgaten waren
rechthoekig, soms tot 1 m diep, en bezaten een zandige en venige vulling. Onderin
sommige kuilen werden nog houtresten gevonden. Ook hier waren scherven en
andere archeologica afwezig. In de 18 de eeuw werden de percelen kadastraal aangeduid
als Hopakker. De vroegste bronnen over de hopteelt in Schijndel dateren uit
1420. Hoewel het onderzoek nog niet is afgrond, zouden de kuilen een indicatie
kunnen zijn voor laatmiddeleeuwse of vroeg moderne hopteelt. 45 Gezien de omvang
en de beperkte onderlinge afstand, zou het kunnen gaan om uitgegraven wortelstokken
van de hop.
In Eggolsheim, in Oberfranken ten noorden van Beieren, werd een 19 de -eeuwse hopplantage
opgegraven. Deze was door een grafveld uit de vroege middeleeuwen aangelegd.
De sporen bestonden uit een lange rij paalkuilen. Bij navraag wist de grondbezitter
te vertellen, dat de kuilen door zijn vader waren gegraven om staken in te
plaatsen voor de teelt van hop. 46
Ten noorden van Uppsala (Zweden) nabij het dorp Tierp werd in 1993 en 1994 een
onderzoek gedaan naar een middeleeuws grafveld. Hier werden 182 paalgaten gevonden
uit de 15 de eeuw en een deel van de 16 de eeuw. Hoewel slechts in één geval
een duidelijke rij paalgaten viel te herkennen en verder twee duidelijk begrensde
palenzwermen aanwezig waren, bleek het hier werkelijk om een hopplantage te
gaan. De kuilen vertegenwoordigden de gaten voor de hopstaken. Uit historische
bronnen blijkt het dorp Tierp in de 15 de en 16 de eeuw de grootste hopproducent
van het gebied rond Uppsala te zijn. 47 Ook in de rest van midden en zuidelijk Zweden
werd in deze tijd grootschalig hop verbouwd. Namen als de wijk en het park
Humlegarden in Stockholm herinneren hier nog aan.
Opmerkelijk genoeg zijn in de huidige centra van hopteelt, het West-Vlaamse en
het aangrenzende Noord-Franse heuvelland, geen laatmiddeleeuwse hopvelden
gevonden. 48 De hopteelt daar gaat echter tot op de dag van vandaag door.
6.8 Ruimtelijke neerslag van het brouwproces in de stad
De toename van de bierconsumptie leidde op het platteland tot aanwijsbare veranderingen.
Of in de middeleeuwse binnenstad dergelijke vernieuwingen in de vorm
44
Mondelinge mededeling door Henk van Haaster, BIAX Consult Zaandam.
45
Berkvens, 2004, 5-6.
46
Abels, 1983.
47
Frölund & Larsson, 1997, 72-73, 111.
48
Mondelinge mededeling Marc Dewilde, IAP Ieper, België.
105