RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

More documents

Recommendations

Info

104 plantage minimaal 75 jaar en maximaal 100 jaar in gebruik geweest. Hierbij moet worden aangetekend, dat door ziekte de hele plantage of grote stukken daarvan verloren konden gaan en opnieuw moest worden opgezet. Afb. 6.8 Schematische tekening van een door spandraden ondersteund grid van hopstaken uit een 19 de eeuwse handleiding voor het verbouwen van hop. Voor het groeien van hop was, behalve voldoende zonlicht en goede zorg, ruime bemesting nodig. Vóór de invoering van de kunstmest werden hiervoor stalmest, stadsbeer, as en kalk toegepast. Voor een teelt van één hectare rogge of tarwe waren gemiddeld 34 karrenvrachten beer per hectare per jaar nodig. 38 Per hectare kon in de tijd vóór de introductie van de kunstmest 500 kg gedroogde hop worden geoogst. 39 Volgens een agrarisch 'handboek' uit 1825 zou per Gelderse morgen (= 3180 m 2 = 0,31 ha) 1200 pond hop geoogst kunnen worden. Het opgegraven deel van de plantage zou zodoende onder normale omstandigheden 400 ponden, dat wil zeggen 200 kilo, gedroogde hopbellen opleveren. 40 Na de oogst werden de hopbellen meestal gedroogd. Dit kon in de zon of op zolders gebeuren, maar ook speciale hopdrogerijen met ovens werden hiervoor gebruikt. 41 De hopteelt op de Noord-Nederlandse en vermoedelijk ook op de Oost-Nederlandse zandgronden was uiterst arbeidsintensief. De boeren of pachters werden vaak gevormd door kleine gezinsbedrijven, die een grote hoeveelheid hop op een klein oppervlakte poogden te kweken. 42 De drukste tijd was tijdens de pluk. Daarnaast brachten vooral het opbinden en het bemesten van de planten veel werk met zich mee. Het wieden tussen de planten was eveneens tijdrovend, omdat tussen de rijen vaak nog groente werd gekweekt. Om de hopplantages heen ligt vaak een meidoornhaag. De hopplantages lagen veelal binnen de stedelijke landweer. 43 Dit was ook op de Rielerenk het geval (zie afb. 5.20, pag. 74). De pachters van de hopplantage op de Rielerenk leverden hun hop vermoedelijk aan de bisschoppelijke verpachters van het perceel of aan de stad Deventer, om aan de Polstraat bij de hopmeesters te belanden. Het telen van hop was weliswaar arbeidsintensief, maar een 38 Lindemans, 1952, 60-62. 39 Spek, 2004, 534 en Roessingh & Schaars, 1996, 179-184. 40 Roessingh & Schaars, 1996, 179-184. 41 Een dergelijke hopdrogerij afkomstig uit West-Vlaanderen staat opgesteld in het Vlaams Openluchtmuseum te Bokrijk, België. 42 Spek, 2004, 533. 43 Aumann, 1998, 27-28 en afbeelding 16.
goede oogst was altijd te gelde te maken. Daardoor konden, zowel in goede als in slechte jaren, met kleine akkers grote bedragen worden verdiend en was voor een kleine boeren familie het telen van hop aantrekkelijk. Binnen de opgraving ontbraken de resten van wortelstokken van de hop. Ook de heuveltjes van de hopstoelen zijn niet teruggevonden. Deze zijn vermoedelijk verploegd en het uitgebreide wortelstelsel is volledig vergaan. Een concrete bewijsvoering zou kunnen worden verkregen uit pollenonderzoek. Dergelijk onderzoek is echter bij een hopplantage zinloos. Voor de effectieve teelt van hop is het een voorwaarde, dat er tot in verre omtrek geen mannelijke planten staan. Deze produceren juist het stuifmeel, dat in de bodem bewaard zou kunnen blijven voor onderzoek. 44 6.7 Hopplantages in de archeologie Het aantal parallellen van vergelijkbare archeologische fenomenen in middeleeuwse of postmiddeleeuwse toestand is zowel in Nederland als binnen Europa vrij beperkt. In Nederland is de vooralsnog enige vergelijkbare situatie aangetroffen in Schijndel. Hier werden in een 150 m lange en 5 m brede sleuf onder een dunne laag bovengrond twee 18 en 28 m lange rijen paalgaten aangetroffen. De paalgaten waren rechthoekig, soms tot 1 m diep, en bezaten een zandige en venige vulling. Onderin sommige kuilen werden nog houtresten gevonden. Ook hier waren scherven en andere archeologica afwezig. In de 18 de eeuw werden de percelen kadastraal aangeduid als Hopakker. De vroegste bronnen over de hopteelt in Schijndel dateren uit 1420. Hoewel het onderzoek nog niet is afgrond, zouden de kuilen een indicatie kunnen zijn voor laatmiddeleeuwse of vroeg moderne hopteelt. 45 Gezien de omvang en de beperkte onderlinge afstand, zou het kunnen gaan om uitgegraven wortelstokken van de hop. In Eggolsheim, in Oberfranken ten noorden van Beieren, werd een 19 de -eeuwse hopplantage opgegraven. Deze was door een grafveld uit de vroege middeleeuwen aangelegd. De sporen bestonden uit een lange rij paalkuilen. Bij navraag wist de grondbezitter te vertellen, dat de kuilen door zijn vader waren gegraven om staken in te plaatsen voor de teelt van hop. 46 Ten noorden van Uppsala (Zweden) nabij het dorp Tierp werd in 1993 en 1994 een onderzoek gedaan naar een middeleeuws grafveld. Hier werden 182 paalgaten gevonden uit de 15 de eeuw en een deel van de 16 de eeuw. Hoewel slechts in één geval een duidelijke rij paalgaten viel te herkennen en verder twee duidelijk begrensde palenzwermen aanwezig waren, bleek het hier werkelijk om een hopplantage te gaan. De kuilen vertegenwoordigden de gaten voor de hopstaken. Uit historische bronnen blijkt het dorp Tierp in de 15 de en 16 de eeuw de grootste hopproducent van het gebied rond Uppsala te zijn. 47 Ook in de rest van midden en zuidelijk Zweden werd in deze tijd grootschalig hop verbouwd. Namen als de wijk en het park Humlegarden in Stockholm herinneren hier nog aan. Opmerkelijk genoeg zijn in de huidige centra van hopteelt, het West-Vlaamse en het aangrenzende Noord-Franse heuvelland, geen laatmiddeleeuwse hopvelden gevonden. 48 De hopteelt daar gaat echter tot op de dag van vandaag door. 6.8 Ruimtelijke neerslag van het brouwproces in de stad De toename van de bierconsumptie leidde op het platteland tot aanwijsbare veranderingen. Of in de middeleeuwse binnenstad dergelijke vernieuwingen in de vorm 44 Mondelinge mededeling door Henk van Haaster, BIAX Consult Zaandam. 45 Berkvens, 2004, 5-6. 46 Abels, 1983. 47 Frölund & Larsson, 1997, 72-73, 111. 48 Mondelinge mededeling Marc Dewilde, IAP Ieper, België. 105
Page 1 and 2:
BOEREN VOOR DE STAD archeologisch,
Page 3 and 4:
INHOUD DANKWOORD 1 INLEIDING MICHIE
Page 5 and 6:
DANKWOORD Het onderzoek op de Riele
Page 7 and 8:
1. INLEIDING · MICHIEL BARTELS 1.1
Page 9 and 10:
Afb. 1.3 De aanleg van een proefsle
Page 11 and 12:
8 Spek et al., 2004, 177-209. 9 Hei
Page 14 and 15:
2 VRAAGSTELLING, METHODIEK EN WERKV
Page 16 and 17:
16 Waarden (IKAW). 5 Uit de directe
Page 18 and 19:
18 Afb. 2.4 Overzicht van alle in 2
Page 20 and 21:
20 Vindplaats 2: Losse sporen uit d
Page 22 and 23:
22 Vindplaats 9: Een kuil uit de mi
Page 24 and 25:
3 LANDSCHAP EN BODEM 24 3 LANDSCHAP
Page 26 and 27:
26 ooit bos, al zal het een natter
Page 28 and 29:
4 DE PREHISTORIE VAN DE RIELERENK 2
Page 30 and 31:
30 Twee aangetroffen stukken vuurst
Page 32 and 33:
32 schijnlijk ongeveer de zuidgrens
Page 34 and 35:
34 Afb. 4.6 Reconstructie van een v
Page 36 and 37:
36 kleine afmetingen -de grootste v
Page 39 and 40:
Afb. 4.11, pag. 38 Fragmenten van n
Page 41 and 42:
5 DE RIELERENK IN DE MIDDELEEUWEN E
Page 43 and 44:
2 CRD 1392, 430/431: De Meijer, 196
Page 45 and 46:
Afb. 5.4 Deventer en omgeving op de
Page 47 and 48:
Afb. 5.6 Luchtfoto genomen door de
Page 49 and 50:
13 Huibers, 2004. 14 Bieleman, 1992
Page 51 and 52:
20 S 50-060. 21 Mittendorff, 2005.
Page 53 and 54: Afb. 5.13 Sporen uit de nieuwe tijd
Page 55: Afb. 5.14b De plattegrond van de sc
Page 58 and 59: 58 pingsdorf, daterend uit de 10 de
Page 60 and 61: 60 Een versterking in de landweer R
Page 62 and 63: 62 Afb. 5.22 Het erf Warmboldink ti
Page 64 and 65: 64 Afb. 5.24 De laatmiddeleeuwse sp
Page 66 and 67: 66 Afb. 3.1 Bodemprofiel door het e
Page 68 and 69: 68 Afb. 4.1 De lichtgrijze verkleur
Page 70 and 71: 70 Afb. 5.9 Het grondgebruik op de
Page 72 and 73: 72 Afb. 5.16 De sporen behorende bi
Page 74 and 75: 74 Afb. 5.20 Gereconstrueerd verloo
Page 76 and 77: 76 Afb. 5.32 De hopplantage uit de
Page 78 and 79: 78 Afb. 6.5 Reconstructie van de op
Page 80 and 81: 80 Het kadastrale kaartblad waarop
Page 82 and 83: 82 deleeuwse huis te vinden, werden
Page 84 and 85: 84 tussen verschillende grote recen
Page 86 and 87: 86 fundering van een klein bakstene
Page 88 and 89: 88 De sporen werden vergeleken met
Page 90 and 91: 90 Gebouwstructuren In de zuidwesth
Page 92 and 93: 92 Rundergraf tussen de palenrijen
Page 94 and 95: 94 veronderstelde goot palenrijen a
Page 96 and 97: 96 6.3 Consumptie en smaak Was Deve
Page 98 and 99: 98 Archeologisch onderzoek op de Br
Page 100 and 101: 100 de beerputten waarschijnlijk ge
Page 102 and 103: 102 6.6 De hopplantage op de Rieler
Page 106 and 107: 106 van innovatie of schaalvergroti
Page 108 and 109: 108 ken, bierstellingen (?), 20 las
Page 110 and 111: 110 grote aantallen brouwerijen bin
Page 112 and 113: 112 historische bronnen zijn in gro
Page 114 and 115: 114 7.3 De prehistorie: Aan de peri
Page 116 and 117: 116 Hieruit werd weer bier gebrouwe
Page 118 and 119: 118 Deventer. -Bartels, M.H. & B. V
Page 120 and 121: 120 -Hermsen, I., 2003. Wonen en gr
Page 122 and 123: 122 -Scholte Lubberink, H.B.G., 200
Page 124 and 125: METAALCATALOGUS 124 METAALVONDSTEN
Page 126 and 127: 126 Textielloden Textielloden besta
Page 128 and 129: 128 13 1. textiellood 2. Deventer,
Page 130 and 131: 130 aan de voorzijde de opschriften
Page 132 and 133: 132 3. Kledingaccessoires en sierad
Page 134 and 135: 134 36 1. gesp 2. Deventer, Rielere
Page 136 and 137: 136 Kledingsluitingen Kledinghaakje
Page 138 and 139: 138 51 1. beslagstuk 2. Deventer, R
Page 140 and 141: 140 Ring De ring is gemaakt van get
Page 142 and 143: 142 5. Meubilair Meubelbeslag Tot m
Page 144 and 145: 144 72 1. tapkraan 2. Deventer, Rie
Page 146 and 147: 146 Messenonderlegger Dit kruisvorm
Page 148 and 149: 148 Pijpereutelaar Pijpereutelaars
Page 150 and 151: 150 10. Munten, muntgewichten en re
Page 152 and 153: 152 90 1. braemse 2. Deventer, Riel
Page 154 and 155:
154 102 1. muntgewicht 2. Deventer,
Page 156 and 157:
156 11. Diversen Gewichten Gewichte
Page 158 and 159:
158 111 1. pelgrimsinsigne 2. Deven
Page 160 and 161:
LITERATUURLIJST BEHORENDE BIJ DE ME
Page 162 and 163:
RAPPORTAGES ARCHEOLOGIE DEVENTER 16
show all

RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?