RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

More documents

Recommendations

Info

102 6.6 De hopplantage op de Rielerenk Het archeologisch onderzoek op de Rielerenk kon een antwoord geven op de vragen of de toenemende vraag naar landbouwproducten voor het voeden van de stedelijke bevolking leidde dit tot een schaalvergroting in de landbouw. Welke landbouwproducten waren hier aan te tonen en welke agrarische verandering waren hiervoor nodig? Wat was hiervan dan de ruimtelijke neerslag? Bij het verwijderen van het esdek op de Rielerenk-Oost werd, naast de resten van kavelsloten en bijgebouwen van boerderijen de hoofdstuk 5 bescheven hopplantage aangetroffen. De datering van de paalgaten moet gezien de vondsten van onder andere grijsbakkend aardewerk en enig ratingen-breitscheid keramiek in de periode 1350-1450 worden geplaatst. 30 Hop wordt toegepast in de bierproductie als smaakmaker en conserveringsmiddel. Hop is een klimplant uit de hennepfamilie die wel tot negen meter hoog kan groeien (afb. 6.6). Deze plant komt natuurlijk voor in heel Europa en wordt vanaf de 9 de eeuw in het brouwsel voor bier toegepast. 31 De soort is tweehuizig, dat wil zeggen dat er mannelijke en vrouwelijke planten zijn. Hop is een meerjarige plant, die in de winter overleeft als wortelstok. Na de winter begint de wortelstok uit te lopen en groeit dan snel. Om een hopplant te telen worden stekken geplant, waaruit de wortelstok ontstaat. Pas na drie jaar wordt de plant productief. Eenmaal productief kan een hopplant wel vijftien tot twintig jaar opbrengst leveren. Het verbouwen van hop vergt dan ook een duidelijke planning over meerdere jaren. Als de jonge hoploten uitlopen, moeten ze iets hebben om tegen op te groeien, anders blijven ze klein en leveren slechte oogsten. 32 Hop wordt geteeld om de bloemen van de vrouwelijke planten, de hopbellen, te oogsten. Deze hopbellen bevatten etherische oliën die een bittere smaak aan het bier geven en een conserverende werking hebben. Daarnaast werkt hopextract als een kalmeringsmiddel en is maagversterkend. 33 De rijpe hopbellen bevatten zoveel van deze stoffen dat mensen, die vroeger met de hand de bellen plukten, de ‘hopplukkersziekte’ konden krijgen. Deze ‘ziekte’ ging gepaard met verschijnselen als huidirritatie, ademhalingsklachten en hoofdpijn. De hopbellen zijn het grootst en het krachtigst als ze niet bevrucht zijn. Daarom worden rondom hopplantages alle mannelijke planten tot op vele kilometers afstand verwijderd. Op een hopplantage staan de hopstaken op een systematische manier opgesteld. Zowel rechte rijen van parallel gestelde palen als haakse hoeken komen voor. Ook diagonaal verspringende rijen worden toegepast. De palen zelf bezitten twee functies. De eerste functie is het ophouden van de spandraadconstructie op de palen voor de stijgdraden die naar de grond zijn gespannen. De stijgdraden kunnen in een hoogbouwcultuur 7 tot 8 m hoog worden, in een laagbouw cultuur 2,5 tot 3 m. Het is niet duidelijk welke wijze op de Rielerenk is toegepast. Rekening houdend met de beperkte technische mogelijkheden en de geringe diepte van de palen was in ieder geval een hoogte van 3 m technisch haalbaar. Door het toenemende gewicht en de windvang van de planten worden deze lijnen zwaar op de proef gesteld. In de moderne tijd zijn deze spandraden vervaardigd uit ijzerdraad en later staalkabel. De stijgdraden zijn tegenwoordig ook van staaldraad of kunststof. In de middeleeuwen waren vermoedelijk alle delen van de draadconstructie van vlastouw. Aan het eind van de palenrijen stonden enigszins diagonaal ingegraven palen, die de trekkracht van de spandraden moesten afvangen. Deze palen waren met touw, draad of kabel 30 Van Lohuizen, 1999, 164. 31 Van Haaster, 1997, 73-74. 32 Voor een uitgebreide beschrijving van de hopteelt voor de grootschalige mechanisatie maar na de invoering van de kunstmest, zie Fruwirth, 1888. 33 Spek, 2004, 533.
Afb. 6.6 Hopplantage nabij Wolnzach, Hallertau in het Duitse Beieren. geschoord in de grond. 34 Bij een vlak terrein is de meest logische wijze om de rijen recht aan te leggen, bij geaccidenteerd terrein worden de rijen op de zon met de meest gunstige ligging op de heuvels geplant. Het onderzochte deel van de hopplantage was ongeveer 0,2 ha groot. De afstand tussen de rijen was groot genoeg om tussen door te lopen en te werken. De paalkuilen leken diep genoeg om de hoge hopstaken voldoende stabiliteit te bieden. De oriëntering van de westnoordwest oostzuidoost lopende rijen zorgde voor een maximale hoeveelheid zonlicht. De palen werden veelal uit elzenhout gemaakt, omdat deze houtsoort in de natte gebieden om de hopvelden heen veel voorkwam. Deze houtsoort kwam vaak van een ‘elshof’, ook in de buurt van Deventer een regelmatig voorkomend toponiem. 35 In Drenthe werden hopstaken in grote hoeveelheden ingekocht. In 1480 was er in het dorp Winde een conflict over een partij van maarliefst 1200 hopstaken. 36 Tussen de palen konden 12 tot 16 wortelstokken (hopstoelen) per afstand worden geplant, dat betekent dat elke paal ongeveer 7 wortelstokken vertegenwoordigde. 37 Omdat het niet duidelijk is hoelang de plantage in gebruik is geweest, valt ook moeilijk vast te stellen hoeveel fases van hopteelt het gevonden patroon vertegenwoordigd. De staken zijn met zekerheid enige malen verplaatst. De onderlinge afstand tussen de paalkuilen bedroeg tussen de 1,5- 2,5 m, met een gemiddelde van 2 m. Hoe de beste plantage kan worden gebouwd, hangt echter sterk van de toegepaste soort hop af. Er bestaan en bestonden verschillende soorten die op verschillende tijdstippen bloeien en uitlopen. Ook laag groeiende soorten (tot 6-8 m) en hoog groeiende soorten (tot 8-12 m) komen voor. Door gebrek aan daterend materiaal en de verschillende dieptes van de kuilen valt dit niet te achterhalen. De wortelstokken van de hop blijven gemiddeld 15-20 jaar productief. Indien de staken vijf maal zijn verplaatst en vijf keer nieuwe wortelstokken zijn gezet, is de hop- 34 Fruwirth,1888, 108-120. 35 Tussen Wijhe en Raalte, 20 km ten noorden van Deventer, ligt nog steeds een buurschap Elshof. 36 Spek, 2004, 53-535. De hoeveelheden hopstaken die worden toegepast per dorp of in een aantal velden is vrij hoog. 37 Fruwirth, 1888, 105. 103
Page 1 and 2:
BOEREN VOOR DE STAD archeologisch,
Page 3 and 4:
INHOUD DANKWOORD 1 INLEIDING MICHIE
Page 5 and 6:
DANKWOORD Het onderzoek op de Riele
Page 7 and 8:
1. INLEIDING · MICHIEL BARTELS 1.1
Page 9 and 10:
Afb. 1.3 De aanleg van een proefsle
Page 11 and 12:
8 Spek et al., 2004, 177-209. 9 Hei
Page 14 and 15:
2 VRAAGSTELLING, METHODIEK EN WERKV
Page 16 and 17:
16 Waarden (IKAW). 5 Uit de directe
Page 18 and 19:
18 Afb. 2.4 Overzicht van alle in 2
Page 20 and 21:
20 Vindplaats 2: Losse sporen uit d
Page 22 and 23:
22 Vindplaats 9: Een kuil uit de mi
Page 24 and 25:
3 LANDSCHAP EN BODEM 24 3 LANDSCHAP
Page 26 and 27:
26 ooit bos, al zal het een natter
Page 28 and 29:
4 DE PREHISTORIE VAN DE RIELERENK 2
Page 30 and 31:
30 Twee aangetroffen stukken vuurst
Page 32 and 33:
32 schijnlijk ongeveer de zuidgrens
Page 34 and 35:
34 Afb. 4.6 Reconstructie van een v
Page 36 and 37:
36 kleine afmetingen -de grootste v
Page 39 and 40:
Afb. 4.11, pag. 38 Fragmenten van n
Page 41 and 42:
5 DE RIELERENK IN DE MIDDELEEUWEN E
Page 43 and 44:
2 CRD 1392, 430/431: De Meijer, 196
Page 45 and 46:
Afb. 5.4 Deventer en omgeving op de
Page 47 and 48:
Afb. 5.6 Luchtfoto genomen door de
Page 49 and 50:
13 Huibers, 2004. 14 Bieleman, 1992
Page 51 and 52: 20 S 50-060. 21 Mittendorff, 2005.
Page 53 and 54: Afb. 5.13 Sporen uit de nieuwe tijd
Page 55: Afb. 5.14b De plattegrond van de sc
Page 58 and 59: 58 pingsdorf, daterend uit de 10 de
Page 60 and 61: 60 Een versterking in de landweer R
Page 62 and 63: 62 Afb. 5.22 Het erf Warmboldink ti
Page 64 and 65: 64 Afb. 5.24 De laatmiddeleeuwse sp
Page 66 and 67: 66 Afb. 3.1 Bodemprofiel door het e
Page 68 and 69: 68 Afb. 4.1 De lichtgrijze verkleur
Page 70 and 71: 70 Afb. 5.9 Het grondgebruik op de
Page 72 and 73: 72 Afb. 5.16 De sporen behorende bi
Page 74 and 75: 74 Afb. 5.20 Gereconstrueerd verloo
Page 76 and 77: 76 Afb. 5.32 De hopplantage uit de
Page 78 and 79: 78 Afb. 6.5 Reconstructie van de op
Page 80 and 81: 80 Het kadastrale kaartblad waarop
Page 82 and 83: 82 deleeuwse huis te vinden, werden
Page 84 and 85: 84 tussen verschillende grote recen
Page 86 and 87: 86 fundering van een klein bakstene
Page 88 and 89: 88 De sporen werden vergeleken met
Page 90 and 91: 90 Gebouwstructuren In de zuidwesth
Page 92 and 93: 92 Rundergraf tussen de palenrijen
Page 94 and 95: 94 veronderstelde goot palenrijen a
Page 96 and 97: 96 6.3 Consumptie en smaak Was Deve
Page 98 and 99: 98 Archeologisch onderzoek op de Br
Page 100 and 101: 100 de beerputten waarschijnlijk ge
Page 104 and 105: 104 plantage minimaal 75 jaar en ma
Page 106 and 107: 106 van innovatie of schaalvergroti
Page 108 and 109: 108 ken, bierstellingen (?), 20 las
Page 110 and 111: 110 grote aantallen brouwerijen bin
Page 112 and 113: 112 historische bronnen zijn in gro
Page 114 and 115: 114 7.3 De prehistorie: Aan de peri
Page 116 and 117: 116 Hieruit werd weer bier gebrouwe
Page 118 and 119: 118 Deventer. -Bartels, M.H. & B. V
Page 120 and 121: 120 -Hermsen, I., 2003. Wonen en gr
Page 122 and 123: 122 -Scholte Lubberink, H.B.G., 200
Page 124 and 125: METAALCATALOGUS 124 METAALVONDSTEN
Page 126 and 127: 126 Textielloden Textielloden besta
Page 128 and 129: 128 13 1. textiellood 2. Deventer,
Page 130 and 131: 130 aan de voorzijde de opschriften
Page 132 and 133: 132 3. Kledingaccessoires en sierad
Page 134 and 135: 134 36 1. gesp 2. Deventer, Rielere
Page 136 and 137: 136 Kledingsluitingen Kledinghaakje
Page 138 and 139: 138 51 1. beslagstuk 2. Deventer, R
Page 140 and 141: 140 Ring De ring is gemaakt van get
Page 142 and 143: 142 5. Meubilair Meubelbeslag Tot m
Page 144 and 145: 144 72 1. tapkraan 2. Deventer, Rie
Page 146 and 147: 146 Messenonderlegger Dit kruisvorm
Page 148 and 149: 148 Pijpereutelaar Pijpereutelaars
Page 150 and 151: 150 10. Munten, muntgewichten en re
Page 152 and 153:
152 90 1. braemse 2. Deventer, Riel
Page 154 and 155:
154 102 1. muntgewicht 2. Deventer,
Page 156 and 157:
156 11. Diversen Gewichten Gewichte
Page 158 and 159:
158 111 1. pelgrimsinsigne 2. Deven
Page 160 and 161:
LITERATUURLIJST BEHORENDE BIJ DE ME
Page 162 and 163:
RAPPORTAGES ARCHEOLOGIE DEVENTER 16
show all

RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?