RAD 21: Vermeulen B. & M. H. Bartels, 2007. Boeren voor de stad ...

102
6.6 De hopplantage op de Rielerenk
Het archeologisch onderzoek op de Rielerenk kon een antwoord geven op de vragen
of de toenemende vraag naar landbouwproducten voor het voeden van de stedelijke
bevolking leidde dit tot een schaalvergroting in de landbouw. Welke landbouwproducten
waren hier aan te tonen en welke agrarische verandering waren
hiervoor nodig? Wat was hiervan dan de ruimtelijke neerslag?
Bij het verwijderen van het esdek op de Rielerenk-Oost werd, naast de resten van
kavelsloten en bijgebouwen van boerderijen de hoofdstuk 5 bescheven hopplantage
aangetroffen. De datering van de paalgaten moet gezien de vondsten van onder
andere grijsbakkend aardewerk en enig ratingen-breitscheid keramiek in de periode
1350-1450 worden geplaatst. 30
Hop wordt toegepast in de bierproductie als smaakmaker en conserveringsmiddel.
Hop is een klimplant uit de hennepfamilie die wel tot negen meter hoog kan groeien
(afb. 6.6). Deze plant komt natuurlijk voor in heel Europa en wordt vanaf de 9 de
eeuw in het brouwsel voor bier toegepast. 31 De soort is tweehuizig, dat wil zeggen
dat er mannelijke en vrouwelijke planten zijn. Hop is een meerjarige plant, die in de
winter overleeft als wortelstok. Na de winter begint de wortelstok uit te lopen en
groeit dan snel. Om een hopplant te telen worden stekken geplant, waaruit de wortelstok
ontstaat. Pas na drie jaar wordt de plant productief. Eenmaal productief kan
een hopplant wel vijftien tot twintig jaar opbrengst leveren. Het verbouwen van hop
vergt dan ook een duidelijke planning over meerdere jaren. Als de jonge hoploten
uitlopen, moeten ze iets hebben om tegen op te groeien, anders blijven ze klein en
leveren slechte oogsten. 32
Hop wordt geteeld om de bloemen van de vrouwelijke planten, de hopbellen, te
oogsten. Deze hopbellen bevatten etherische oliën die een bittere smaak aan het
bier geven en een conserverende werking hebben. Daarnaast werkt hopextract als
een kalmeringsmiddel en is maagversterkend. 33 De rijpe hopbellen bevatten zoveel
van deze stoffen dat mensen, die vroeger met de hand de bellen plukten, de ‘hopplukkersziekte’
konden krijgen. Deze ‘ziekte’ ging gepaard met verschijnselen als
huidirritatie, ademhalingsklachten en hoofdpijn. De hopbellen zijn het grootst en
het krachtigst als ze niet bevrucht zijn. Daarom worden rondom hopplantages alle
mannelijke planten tot op vele kilometers afstand verwijderd.
Op een hopplantage staan de hopstaken op een systematische manier opgesteld.
Zowel rechte rijen van parallel gestelde palen als haakse hoeken komen voor. Ook
diagonaal verspringende rijen worden toegepast. De palen zelf bezitten twee functies.
De eerste functie is het ophouden van de spandraadconstructie op de palen
voor de stijgdraden die naar de grond zijn gespannen. De stijgdraden kunnen in een
hoogbouwcultuur 7 tot 8 m hoog worden, in een laagbouw cultuur 2,5 tot 3 m. Het
is niet duidelijk welke wijze op de Rielerenk is toegepast. Rekening houdend met de
beperkte technische mogelijkheden en de geringe diepte van de palen was in ieder
geval een hoogte van 3 m technisch haalbaar. Door het toenemende gewicht en de
windvang van de planten worden deze lijnen zwaar op de proef gesteld. In de moderne
tijd zijn deze spandraden vervaardigd uit ijzerdraad en later staalkabel. De
stijgdraden zijn tegenwoordig ook van staaldraad of kunststof. In de middeleeuwen
waren vermoedelijk alle delen van de draadconstructie van vlastouw. Aan het eind
van de palenrijen stonden enigszins diagonaal ingegraven palen, die de trekkracht
van de spandraden moesten afvangen. Deze palen waren met touw, draad of kabel
30
Van Lohuizen, 1999, 164.
31
Van Haaster, 1997, 73-74.
32
Voor een uitgebreide beschrijving van de hopteelt voor de grootschalige mechanisatie maar na de invoering van de kunstmest,
zie Fruwirth, 1888.
33
Spek, 2004, 533.