Programmaboekje : MusikFabrik - deSingel

MusikFabrik . Stefan Asbury
Saunders, Oehring, Kyburz
vrijdag 11 januari 2002

Ongehoord . Seizoen 2001-2002
Prometheus Ensemble . Collegium Vocale
Daniel Reuss
Schönberg, Kurtág, Gubaidulina
vrijdag 14 september 2001
Champ d’Action . Slagwerkgroep Den Haag
James Wood
Cage, Xenakis
woensdag 10 oktober 2001
Ensemble Modern . Baseler Madrigalisten
Matthias Pintscher
Pintscher, Widmann, Karassikov
maandag 26 november 2001
Schönberg Ensemble . Oliver Knussen
Henze
donderdag 6 december 2001
Beethoven Academie . Alexander Polianichko
Vainberg, Sjostakovitsj
woensdag 19 december 2001
MusikFabrik . Stefan Asbury
Saunders, Oehring, Kyburz
vrijdag 11 januari 2002
Ictus Ensemble . Georges-Elie Octors
Ligeti, Chin, Schöllhorn, Harvey
vrijdag 1 februari 2002
Koninklijk Filharmonisch Orkest van Vlaanderen
Olari Elts
Webern, Neuwirth, Britten, Adès
vrijdag 8 februari 2002
Spiegel Strijkkwartet . Teodoro Anzellotti
Pintscher, Vermeersch, Sciarrino
woensdag 20 maart 2002

een concert in de reeks Ongehoord
In het kader van de uitwisseling Vlaanderen/Nordrhein-Westfalen
inleiding door Mark Delaere . 19.15 uur . Foyer
begin concert 20.00 uur
pauze omstreeks 20.45 uur
einde concert omstreeks 21.30 uur
tekst programmaboekje Mark Delaere
coördinatie programmaboekje deSingel
druk programmaboekje Tegendruk
gelieve uw GSM uit te schakelen!
MusikFabrik
Stefan Asbury muzikale leiding
Salome Kammer zang
Rebecca Saunders
dichroic seventeen (Belgische creatie) 17’
Helmut Oehring
Live (Belgische creatie) 20’
18 Songs naar een gedicht van Anne Sexton
pauze
Helmut Kyburz
Parts 21’

Inspiratiebronnen in de hedendaagse muziek
Na een lange periode waarin ambachtelijkheid en conformiteit
de esthetische norm bepaalden, ging in de negentiende
eeuw plots het concept inspiratie de artistieke debatten
overheersen. Inspiratie is tegelijkertijd subjectief en transcendent.
Ze is aanleiding en rechtvaardiging voor de originaliteitzucht
van de romantische kunstenaar, maar suggereert
ook een band met de metafysische dimensie. Novalis
bestempelde de artiest als spreekbuis van de wereldziel, en
Schopenhauer toonde haarfijn aan dat muziek hiervoor het
meest geschikte medium was. Deze sterk geïdealiseerde
voorstelling van het artistieke scheppingsproces deed reeds
rond 1900 de wenkbrauwen fronsen. Als antidotum ontstond
bijvoorbeeld de welbekende, aan Camille Saint-Saëns
toegeschreven uitspraak: componeren bestaat voor vijf procent
uit inspiratie en voor vijfennegentig procent uit transpiratie.
Toch hoeft een hedendaags componist niet onmiddellijk van
regressief gedrag beschuldigd te worden wanneer hij of zij
de bronnen van zijn of haar inspiratie ter sprake brengt.
Iedereen wordt dagelijks overstelpt met duizenden, vaak
zeer vluchtige indrukken. Een kunstenaar onderzoekt die
indrukken bewust of onbewust op hun bruikbaarheid voor
zijn artistiek verhaal. Ook al is componeren een bijzonder
arbeidsintensief kneden van klankmateriaal tot het gewenste
resultaat, toch speelt vandaag evengoed als in het verleden
de ontvankelijkheid voor en verwerking van buitenmuzikale
invloeden een belangrijke rol. Dit concert met werk
van Kyburz, Saunders en Oehring toont bijna exemplarisch
aan dat de diversiteit van de hedendaagse muziek grotendeels
berust op de verscheidenheid (en legitimiteit) van de
inspiratiebronnen.
Terwijl Kyburz en Oehring op dit vlak diametraal tegenover
elkaar staan, neemt Saunders een middenpositie in. Op het
gevaar af deze componisten een etiket op te kleven dat
naderhand omwille van de sterkte van de lijm nog moeilijk
te verwijderen valt, zou ik hun inspiratie respectievelijk
muzikaal (Kyburz), visueel (Saunders) en dramatisch-theatraal
(Oehring) durven noemen. Kyburz denkt in klanken, en
bedient zich van de computer om compositorische scenario ’s
te ontwerpen en op hun esthetische efficiëntie te testen. Hij
laat zich daarbij inspireren door geformaliseerde processen
en modellen uit de exacte wetenschappen. Dat belet Kyburz
echter niet om klanken op zodanige wijze te selecteren en
te verwerken, dat een zuiver muzikale zin ontstaat. Met de
technologische middelen van deze tijd houdt Kyburz een
pleidooi voor de autonomie van het muzikale kunstwerk.
Saunders laat zich daarentegen vaak leiden door visuele
indrukken. Zij ziet stilte als een witte wand waartegen de
klanken zich als beelden aftekenen. Het verbaast dan ook
niet dat kleuren als katalysator werken voor Saunders’ muzikale
verbeelding (zie ook titels of ondertitels als Into the
blue, The underside of green, Vermilion, Cinnabar (een synoniem
voor vermiljoenrood), enzovoort). Twee kanttekeningen
kunnen daarbij geplaatst worden. Eén: in tegenstelling
tot Messiaen die klanken associeerde met welbepaalde kleuren
(synesthesie), is de associatie bij Saunders veel minder
concreet. Twee: in tegenstelling tot de Franse spectralisten
(Murail, Dufourt, Saariaho) die een harmonisch systeem
afleidden uit klankkleur, is de associatie bij Saunders veel
minder abstract. Visuele indrukken zijn voor deze componiste
een vertrekpunt, maar het doel blijft even goed de creatie
van een artistiek waardevolle muzikale partituur. Dat is

Rebecca Saunders © Hanns Joosten
bij Oehring weer even anders. Oehring wil niets nieuws creëren
(Fantasie is iets voor bengels), maar indrukken allerhande
verzamelen en als aspecten van de werkelijkheid documenteren.
Esthetische of zelfs maar compositietechnische
consistentie wordt niet nagestreefd. Met zijn collages, samplings
en snapshots wil hij absoluut geen muzikaal kunstwerk
creëren. Zijn muziek functioneert niet als dusdanig, maar als
afbeelding van een (lelijke) werkelijkheid, als verklanking
van het Verhaal van het Leven.

Rebecca Saunders
dichroic seventeen (1998) voor elektrische gitaar, accordeon,
piano, percussie, cello en twee contrabassen
De titel refereert aan de eigenschap van bepaalde kristallen
om licht in twee richtingen in verschillende kleuren te breken.
Te oordelen aan de bezetting van dit werk met haar
dominantie van lage instrumenten, is er veel schaduw aanwezig
in het kleurenspectrum van deze compositie. De sonoriteiten
van de elektrische gitaar en de accordeon tekenen
zich daar des te duidelijker op af, en de piano overbrugt letterlijk
en figuurlijk de contrasten in register (laag en hoog)
en sonoriteit (donker en licht). Saunders’ muziek is op haar
best wanneer ze deze kleuren vermengt, langzaam in elkaar
laat overvloeien en zo een andere lichtintensiteit tot stand
brengt. Dit kan met relatief eenvoudige muzikale middelen:
toevoeging of verwijdering van instrumenten (klankkleuren)
bij een aangehouden akkoord en klanksterkte modulatie.
Het begrip intensiteit slaat in de muziek op klanksterkte, in
de visuele kunsten op lichtsterkte en het is precies deze
wisselwerking die Saunders fascineert. In dichroic seventeen
wordt eenzelfde muzikaal object (eenzelfde lichtstraal) vanuit
verschillende hoeken belicht (in verschillende kleuren
gebroken).
Helmut Oehring
Live (1997) voor stem, viool, cello, prepared piano, keyboard
samples en live electronics
Live maakt deel uit van de cyclus Androgyn, die Oehring
samen met zijn muzikale en levenspartner Iris ter Schiphorst
tot stand brengt. De achttien teksten van de Amerikaanse
dichteres Anne Sexton sluiten zeer nauw aan bij Oehrings
esthetische leefwereld. Het zijn psychogrammen die emotionele
kwetsuren, obsessies, onderdrukte gevoelens, hoop,
frustraties, leven en dood registreren. Oehrings muziek wil
de rauwheid en chaos van het echte leven uitbeelden. Een
artikel over deze componist in het laatste nummer van het
tijdschrift MusikTexte draagt niet toevallig de titel Doku-
Drama versus Kunst. Oehring is absoluut niet geïnteresseerd
in het scheppen van kunst. Hij verzamelt documentaire
snapshots, en ordent die in een dramatisch vertoog.

Live
Live or die, but don’t poison everything…
Well, death’s been here
for a long time –
it has a hell of a lot
to do with hell
and suspicion of the eye
and the religious objects
and how I mourned them
when they were made obscene
by me dwarf-heart’s doodle.
The chief ingredient
is mutilation.
And mud, day after day,
mud like a ritual,
and the baby on the platter,
cooked but still human,
cooked also with little maggots,
sewn into it maybe by somebody’s mother,
the damn bitch!
Even so,
I kept right on going on,
a sort of human statement,
lugging myself as if
I were a sawed-off body
in the trunk, the steamer trunk.
This became a perjury of the soul.
It became an outright lie
and even though I dressed the body
it was still naked, still killed.
It was caught
in the first place at birth,
like a fish.
But I played it, dressed it up,
dressed it up like somebody’s doll.
Is life something you play?
And all the time wanting to get rid of it?
And further, everyone yelling at you
to shut op. And no wonder!
People don’t like to be told
that you’re sick
and then be forced
to watch
you
come
down with the hammer.
Today life opened inside me like an egg
and there inside
after considerable digging
I found the answer.
What a bargain!
There was the sun,
her yolk moving leverishly,
tumbling her prize –
and you realize that she does this daily!
I’d known she was a purifier

ut I hadn’t thought
she was solid,
hadn’t known she was an answer.
God! It’s a dream,
lovers sprouting in the yard
like celery stalks
and better,
a husband straight as a redwood,
two daughters, two sea urchins,
picking roses off my hackles.
If I’m on fire they dance around it,
and cook marchmallows.
And if I’m ice
they simply skate on me
in little ballet costumes.
Here,
all along,
thinking I was a killer,
anointing myself daily
with my little poisons.
But no.
I’m an empress.
I wear an apron.
My typewriter writes.
It didn’t break the way it warned.
Even crazy, I’m as nice
as a chocolate bar.
Even with the witches’ gymnastics
they trust my incalculable city,
my corruptible bed.
O dearest three,
I make a soft reply.
The witch comes on
and you paint her pink.
I come with kisses in my hood
and the sun, the smart one,
rolling in my arms.
So I say Live
and turn my shadow three times round
to feed our puppies as they come,
the eight Dalmations we didn’t drown,
despite the warnings: The abort! The destroy!
Despite the pails of water that wailed
to drown them, to pull them down like stones,
they came, each one headfirst,
blowing bubbles the color of catract-blue
and fumbling for the tiny tits.
Just last week, eight Dalmatians,
_ of a lb., lined up like cord wood
each
like a
birch tree.
I promise to love more if they come,
because in spite of cruelty
and the stuffed railroads cars for the oven,
I am not what I expected. Not an Eichmann.
The poison just didn’t take.
So I won’t hang around in my hospital shift,
repeating The Black Mass and all of it.
I say Live because of the sun,
the dream, the excitable gift.
Anne Sexton
February the last, 1966

Hanspeter Kyburz
Parts (1994-95) voor ensemble
Een werk dat de relatie van onderdelen tot een geheel thematiseert,
gaat onvermijdelijk ook over causaliteit, toeval en
de wisselende verhouding daartussen. De computer is een
geschikt werktuig om deze relaties te exploreren. Kyburz
schrijft hierover: “Ik dialogeer met de computer. Ik vertaal
mijn muzikale fantasie in computerinstructies en luister naar
het resultaat. Zo ga ik na of het resultaat beantwoordt aan
wat ik me in mijn verbeelding had voorgesteld. Soms ben ik
ontgoocheld door het feit dat ik slechts een klein stukje van
mijn esthetische wensen rationeel kon vatten in computerinstructies,
die lang niet tot het gewenste resultaat leiden.
Anderzijds verbaast de computer me soms ook. Onverwachte
gevolgen van complexe processen stimuleren mijn verbeelding
in dat geval. Het is dus een echte dialoog: ik kan
mezelf corrigeren, en ik hou ervan verrast te worden door
de computer”.
Parts heeft als ondertitel concerto voor ensemble. Verhoudingen
van de verschillende instrumenten en groepen tot
elkaar en van de verschillende fases tot het overkoepelend
geheel staan centraal in dit werk. Kleine oorzaken kunnen
ook hier grote gevolgen hebben. Dat de vleugelslag van een
vlinder aan de andere kant van de aardbol een orkaan kan
veroorzaken, is één van Kyburz’ meest geliefde metaforen
wanneer hij over eigen werk spreekt.
MusikFabrik
MusikFabrik is een internationaal bezet solistenensemble met een zelfstandige
structuur. MusikFabrik legt zich uitsluitend toe op de uitvoering van
hedendaagse muziek. Zo staan op het repertoire naast klassieken van de
moderne ensemble- en kamermuziek, ook speciaal voor het ensemble
geschreven werken. Met dit repertoire is MusikFabrik op talloze festivals en
concerten te horen. Een van de thema’s die MusikFabrik nauw aan het hart
ligt is het gebruik van nieuwe communicatievormen en het experimenteren
met nieuwe mogelijkheden tijdens een live-performance. Interdisciplinaire
projecten in combinatie met live-electronics, dans, muziektheater en installaties
behoren verder tot het profiel van de groep. Het ensemble heeft geen
vaste dirigent maar werkt steeds projectmatig samen met verschillende kunstenaars
en dirigenten zoals Stefan Asbury, James Avery, Earle Brown, Peter
Eötvös, Vinko Globokar, Heinz Holliger, Nicolaus A. Huber, Mauricio Kagel,
Helmut Lachenmann, Diego Masson, Jonathan Nott, Peter Rundel, Oswald
Sallaberger, Karlheinz Stockhausen, Charles Wuorinen, Lothar Zagrosek en
Hans Zender. Sinds zijn oprichting in 1990 wordt MusikFabrik gesteund door
het Land Nordrhein-Westfalen en de stad Düsseldorf.
Stefan Asbury
Dirigent Stefan Asbury studeerde aan de Oxford University en aan het Royal
College of Music. Compositie volgde hij onder meer bij Oliver Knussen. In
1990 ging hij naar het Tanglewood Music Centre om er zijn dirigentenstudies
verder te zetten. Later in dat jaar dirigeerde hij met Sir Roger Norrington,
Seiji Ozawa en Leonhard Bernstein. Sinds 1995 is hij vast lid van het
Tanglewood Music Center, recent werd hij benoemd tot Associate Director
of New Music Activities. In het voorbije seizoen dirigeerde hij het Deutsches
Symphonie Orchester Berlijn in muziek van Ysang Yun, resideerde hij met het
Ensemble Modern in de Cité de la Musique van Parijs, gaf hij een concert met
muziek van Pierre Boulez in het Licoln Center met het ensemble Sospeso. Stefan
Asbury kent een groeiend succes met zijn uitvoering van muziektheater of
opera. Zo dirigeerde hij in Lyon Prokofievs Love of three oranges, Freeze van
Rob Zuidam tijdens de Münchener Biennale. In 1994-95 maakte hij zijn
debuut bij Opera North met Gloria van HK Gruber. Later dit jaar stond hij
voor het VRO met Bernsteins Trouble in Tahaiti. In Rotterdam en Port 2001
(beide cultuurhoofdsteden) bracht hij de première van Antonio Chagas Rosa
en Gerrit Komrijs opera Melodias Estranhas. Hij maakte reeds verscheidene
cd’s: Rebecca Saunders met MusikFabrik, Ysang Yun met het Deutsches Symphonie
Orchester Berlijn, Carter met Ensemble Sospeso. Zijn recente cd met
muziek van Jonathan Harvey en het Ensemble InterContemporain kreeg een
Choc van de Monde de la Musique.
Salome Kammer
De mezzosopraan en celliste Salome Kammer studeerde van 1997 tot 1984
muziek met als hoofdvak cello, onder andere bij Maria Kliegel en Janos Starker.
In 1983 werd ze als actrice bij de Städtische Bühne van Heidelberg geëngageerd.
Ze bleef er vijf jaar en vertolkte zowel rollen in het spreek- en

jeugdtheater als in musicals en operettes. In 1988 verhuisde ze naar München
om als celliste Clarissa mee te werken aan het filmepos Die Zweite Heimat
van Edgar Reitz. In 1990 kreeg ze haar eerste opdracht in Pierrot Lunaire
van Arnold Schönberg. Daarop volgde ze zangonderricht bij Mark Fox.
Sindsdien is ze voornamelijk als zangeres op concerten met hedendaagse
muziek te horen. Ze bracht premières van werk van Helmut Oehring, Wolfgang
Rihm, Isabel Mundry, Bernhard Lang en Luca Lombardi. In 2001 was
ze te horen in Effi Briest de nieuwe muziektheaterproductie van Iris ter Schiphorst
en Helmut Oehring aan de opera van Bonn, een liederavond met
muziek van onder andere Bernstein, I hate music, but I like to sing en in Das
Mädchen mit den Schwefelhölzern van Helmut Lachenmann in Parijs en
Stuttgart.
Musikfabrik
Helen Bledsoe fluit
Peter Veale hobo
John Corbett klarinet, basklarinet
Patrick Hagen b-klarinet, basklarinet en sopraansaxofoon
Frank Lloyd, Jan Klaus hoorn
Marco Blaauw, Bob Koertshuis trompet
Bruce Collings, Andreas Roth trombone
Ulrich Löffler prepared piano, sampler
Seth Josel gitaar, elektrische gitaar
Maria Cleary harp
Sven Hermann accordeon
Thomas Oesterdiekhoff percussie (Saunders + Kyburz)
Dirk Rothbrust percussie (Saunders + Kyburz)
Achim Seyler percussie
Daniel Rowland viool 1 (Kyburz + Oehring)
Tomoko Kiba viool 2 (Kyburz)
Axel Porath altviool
Dirk Wietheger cello
Michael Tiepold, Eberhard Maldfeld contrabas
Melvyn Poore live-electronics, klankregie