Witboek 'Let's get real, schoon genoeg van de ... - De Perslijst

let’s
get
real
schoon genoeg van de schijnwereld
in de schoonmaaksector

Inhoudsopgave
Inleiding
Deel 1
de schoonmaakbubbel
toen en nu
philips
chaos bij ministerie van
sociale zaken
de ontwikkeling bij
schoonmaakbedrijven
vakmanschap en
kwaliteit onder druk
successen
6
4
7
10
8
11
12
12
12
14
15
16
16
17
17
18
21
19
22
24
25
27
28
29
29
30
31
33
35
34
36
36
37
ministerie van mooie praatjes en vieze luchtjes
kenmerken schoonmaaksector
verantwoordelijkopdrachtgeverschap
de code verantwoord marktgedrag
boze vakbond: schoonmakers in de kou
remuneration costs of individual members
of the board of management
minister laat schoonmakers onverantwoord
hard werken
staken voor iets doodnormaals
maatregelen
omzetontwikkeling
klappen voor schoonmakers
afstand
prijs- en werkdruk
werkdruk, ziekteverzuim en wachtdagen
opleiding
i basisopleiding schoonmaak
ii nederlandse taal
geen kruimels, maar een redelijke boterham!
i bruto loonontwikkeling
ii koopkracht
topinkomens
onzekerheid
ns-nedtrain / het onze lieve vrouwen
gasthuis / asielzoekerscentrum ter apel /
uwv heerlen / vrije universiteit amsterdam /
in holland / hogeschool rotterdam / ret
gemeentelijke dienst rotterdam / europoort /
duo en belastingdienst in groningen / high
tech campus / schiphol
hago next
conclusie
Deel 2
Deel 3
de waarde van
schoonmaak
38
recente onderzoeken
39
39
39
ontwikkeling schoonmaakkosten
belevingskwaliteit schoonmaak
40 zichtbaarheid
40 hoe schoon is het nu werkelijk?
41 hygiëne verpleeghuizen bedroevend
de valuegame, de waarde 43
42
van schoonmaak
methodiek van de valuegame
resultaten
44
44
44
schiphol
onderzoek van asq
44 erasmus mc
45 kantoren: achmea & knmi
45 conclusie
46 40 dagen & 40 nachten staken
de gouden standaard 50
51
52
we eisen vakmanschap!
we willen erbij horen!
53 we eisen respect!
55 organogram vakbond van schoonmakers
56 parlement van schoonmakers
58 colofon
58 president khadija tahiri-hyati

Ministerie van mooie praatjes en vieze luchtjes
4 5

6
Inleiding
De Schoonmaakbubbel
Schoonmakers weten wat een bubbel is. Zeepbellen zien ze elke dag. Maar
de schoonmaakbranche zit zelf ook in een zeepbel. De opdrachtgevers
en de schoonmaakbazen hebben de laatste jaren samen een bubbel gecreëerd
waarin het onmogelijke mogelijk lijkt. Hetzelfde werk, dezelfde
kwaliteit, in steeds minder uren, voor steeds minder geld. Zo hebben ze
een schijnwereld gecreëerd. Gebaseerd op de fabel dat je door ‘slim’ en
‘efficiënt’ werken steeds meer schone toiletten kunt krijgen voor dezelfde
euro. De opdrachtgevers willen voor een dubbeltje op de eerste rang zitten,
de schoonmaakbazen durven geen nee te verkopen, en de schoonmakers,
die het eigenlijke werk doen, mogen proberen de illusie waar te maken.
Gevolg: steeds minder kwaliteit, steeds hogere werkdruk. Geen reiskostenvergoeding,
geen vakopleiding, geen taallessen, geen respect. Eén jaar
‘inleerperiode’ voor 85% van het loon, oftewel voor 9 euro bruto per uur.
Plus een goede kans dat je daarna kan ophoepelen. Kruimels in plaats van
een echte boterham.
Philips, bijvoorbeeld, bezuinigt 1,3 miljoen euro per jaar op ruim 200
schoonmakers. Dat moet wel, zeggen ze, want het is ‘crisis’. Maar de Raad
van Bestuur strijkt datzelfde jaar 3 miljoen euro aan bonussen op. De
schoonmaker mag een plakje beleg inleveren, de directeur laat een zwembad
in z’n tuin bouwen. Daarover gaat dit Witboek: over de schijnwereld
van de schoonmaakbranche. Een schijnwereld die betaald wordt door de
schoonmakers. Een schijnwereld, waar wij schoongenoeg van hebben.
Een bubbel, die wij gaan doorprikken.
Niet door alleen ‘nee’ te roepen, maar met een alternatief. Wij laten zien
hoe het óók kan: volgens de Gouden Standaard. Zo scheiden we het kaf
van het koren, de weigeraars en de welwillenden. En kiezen we, samen
met opdrachtgevers en schoonmaakbazen, voor een contract waarbij ieder
het zijne krijgt. De opdrachtgever een schoon gebouw (en dito geweten), de
baas zijn rendement en de schoonmaker een fatsoenlijke boterham. Dáár
gaat het om. Wij vragen niet veel. Geen kruimels, maar een echte boterham.
Genoeg tijd om ons werk te kunnen doen. Een gebaar van waardering,
een beetje respect.
Stop de schoonmaak-bubbel. Let’s get real.
Kenmerken schoonmaaksector (gegevens per 1 juli 2011)
marktomvang 2009 } 4 miljard euro
aantal schoonmaakbedrijven met personeel } 3.645 (waarvan 85 > 100 werknemers)
aantal schoonmakers } circa 140.000
geslacht } 65% vrouw / 35% man
Leeftijd } 12% < 22 jaar | 49% 22-40 jaar | 39% > 40 jaar
omvang dienstverband } 20% voltijd | 80% deeltijd
circa 67% minder dan 25 uur
gemiddelde omvang 2 }
35% minder dan 12 uur
22½ uur
minimumloon } €8,72
uurloon tijdens inleerperiode (> 22 jaar) } €9,00 (= 103% minimumloon)
uurloon na de inleerperiode } €10,28 (= 118% minimumloon)
uurloon ervaren schoonmaker (> 7 jaar) } €10,59 (= 121% minimumloon)
1
2
1
bron: cbs statline, bidbook osb, veneca en de nederlandse beveiligingsbranche, november 2011, cao 2010-2011 en de
nederlandse facility management markt 2010, fmn en twijnstra en gudde
op basis van verslagen bedrijfspensioenfonds voor de schoonmaak- en glazenwassersbranche
7

Deel 1
Toen en Nu
De schoonmakersstaking van 2010 stelde voor de eerste keer opdrachtgevers
zoals Schiphol, de ns en grote zorginstellingen medeverantwoordelijk
voor de neergaande prijsspiraal in de schoonmaaksector. De belangrijkste
opdrachtgevers bleken voortdurend voor korte contracten met
een zo laag mogelijke prijs te kiezen. Door de extreme concurrentie was
daarvoor alle ruimte: schoonmaakbedrijven boden hun diensten aan voor
onmogelijk goedkope prijzen. De schoonmaak-bubbel werd opgeblazen.
En de positie van schoonmakers werd volledig uit het oog verloren. In
2010 stapte voor het eerst een grote groep schoonmakers uit de onzichtbaarheid.
De staking werd gewonnen. “Dit was pas het begin” spraken de
schoonmakers medio 2010.
Maar… hoe staan we er eind 2011 eigenlijk voor?
Dit witboek toont feiten en cijfers, noemt namen en rugnummers en
biedt alternatieven. Het witboek is onderverdeeld in drie delen. Het
eerste deel toont de stand van zaken. In het tweede deel wordt de waardering
van schoonmaak als dienst onder de loep genomen. En in het derde
deel wordt het redelijke alternatief voor de huidige schijnwereld gepresenteerd.
Het zou geen witboek van de Vakbond van Schoonmakers zijn
als de gezichten en de verhalen van de schoonmakers niet de rode draad
zouden vormen.
3
Voormalig NS-directeur Personeel Kees Blokland:
“Hoewel in het kamp van de ‘tegenpartij’ voelde Kees
Blokland al gauw sympathie voor de schoonmakers.
“Ik was gechoqueerd”, erkent hij, “toen duidelijk werd
dat in mijn eigen organisatie sommige zaken niet goed
zaten. Ik schaamde me kapot te zien dat op Amsterdam
cs schoonmakers gebruik moesten maken van een
lekkende, muffe, afgebladderde verblijfsruimte. Zonder
stromend water, verwarming, toilet of koffieautomaat.
Ik vond het mensonterend. Alsof ze een tweederangs
positie hebben binnen NS en een nette kantine niet waard
zijn” Kees Blokland is na zijn pensionering onder andere
actief als voorzitter van de commissie Code Verantwoordelijk
Marktgedrag in de schoonmaaksector.
8 9
3 pien heuts, tegenmacht, in opdracht van fnv bondgenoten, maart 2011, p. 105

Verantwoordelijk Opdrachtgeverschap De Code Verantwoordelijk Marktgedrag
De succesvolle schoonmakersstaking
heeft de sector met de neus op de feiten
gedrukt. Nederland heeft kennis gemaakt
met georganiseerde en zelfbewuste
schoonmakers. Afkomstig uit het hele
land én de hele wereld. De schijnwereld
is echter nog niet ten einde. Opdrachtgevers
zoals de Technische Universiteit
in Eindhoven (tu/e), Rijksuniversiteit
Groningen (rug), meerdere ministeries
en Philips bezuinigen onevenredig veel
op hun schoonmaakcontracten. tu/e
heeft naar schatting 20% bezuinigd op
het nieuwe schoonmaakcontract met
Gom dat 1 januari 2012 van start gaat.
Kwaliteitseisen en schoonmaakfrequentie
zijn min of meer hetzelfde als in het
vorige contract. De rug heeft onlangs
een aanbesteding voor het aankomende
schoonmaakcontract gepubliceerd met
als belangrijkste criterium: de laagste
prijs. Aanbestedingen met de laagste
prijs als voornaamste criterium leiden
in een prijsvechtersmarkt als de schoonmaak
per definitie tot chaos, ongezonde
werkdruk en slechte kwaliteit.
Schoonmaakbedrijf csu heeft in een
officiële brief aan de rug gemeld geen
aanbieding te doen, omdat gunning op
laagste prijs in strijd is met de Code Verantwoordelijk
Marktgedrag en de voortdurende
prijsdruk in stand houdt. De
Codecommissie heeft de rug gevraagd
de aanbesteding in te trekken. Op 8 december
2011 heeft de rug besloten de
aanbesteding inderdaad terug te trekken.
Het is nog onzeker hoe de nieuwe
aanbesteding eruit zal zien.
Nog tijdens de acties in 2010 werd afgesproken
om een code voor goed opdrachtgeverschap
af te spreken. De uiteindelijke
afspraken werden gemaakt
door vertegenwoordigers van de opdrachtgevers,
schoonmaakbedrijven,
makelaars, vakbonden en de Rijksoverheid.
De Code Verantwoordelijk Marktgedrag
was geboren.
4
Op 21 juni 2011 is
de Code door onder andere Minister van
Sociale Zaken Henk Kamp ondertekend.
Sindsdien komen er maandelijks ondertekenaars
bij. Saillant detail: Minister
Henk Kamp kreeg een half jaar na de
ondertekening van de Code een staking
voor zijn kiezen van 50 dagen…. van zijn
eigen schoonmakers….. Reden: een onevenredig
grote bezuiniging van ruim
25% op de schoonmaak.
De Code bevat weinig harde afspraken en
kan juridisch niet worden afgedwongen.
4
zie: www.codeverantwoordelijkmarktgedrag.nl
Het belangrijkste is dat opdrachtgevers
medeverantwoordelijkheid erkennen
voor hun schoonmakers. Eén van de weinige
harde afspraken luidt: communiceren
met de schoonmakers. Die eenvoudige
afspraak werd tot dusverre niet of
nauwelijks nagekomen. Schoonmaakbedrijven
en opdrachtgevers informeerden
hun schoonmakers niet voorafgaande
aan de aanbesteding en evenmin voorafgaande
aan de daadwerkelijke contractwissel.
Een voorbeeld van goed opdrachtgeverschap
is de Hay group. De Hay Group is
begin 2011 overgestapt naar Hago Next.
Hidde te Loo, manager Facilities bij
Hay gaf aan: “We bleven bij het vorige
schoonmaakbedrijf, omdat er niet werd
gestolen. Nu hebben we gekozen voor
een schoonmaakbedrijf dat kwaliteit levert
en transparant is.”
10 11

Philips
boze vakbond: directie van philips
laat schoonmakers in de kou staan 5
EINDHOVEN - De Philipsdirectie laat de
schoonmakers van de High Tech Campus
volledig in de kou staan. Die conclusie
trekt Ron Meyer van FNV Bondgenoten.
Meyer is boos dat Philips een
toegezegd gesprek over de problemen
met het schoonmaken van de Campus
heeft afgezegd. ,,Philips ontloopt zijn
verantwoordelijkheid.” Aanvankelijk
zou Philips aan tafel gaan met de bond.
Nadat de schoonmakers een petitie
aanboden, zegde het bedrijf toe wel te
willen praten over de problemen bij
het schoonmaakwerk. Die zijn ontstaan
door forse bezuinigingen op dat werk.
Op die belofte komt Philips nu terug.
Remuneration costs of individual members of the board of management
g.j. kleisterlee
p-j sivignon
g.h.a. dutiné
r.s. provoost
a.ragnetti
s.h. rusckowski
5
6
salaris bonus
€1,100,000
€711,250
€643,250
€646,250
€429,583
€646,250
€4,177,083
bron: eindhovens dagblad 29 oktober 2011 / hans vermeeren
bron: philips jaarverslag 2010
Het heeft wel het schoonmaakbedrijf dat
de werkzaamheden uitvoert gemaand de
problemen snel en afdoende op te lossen.
€962,720
€459,480
€410,250
€416,814
€416,814
€416,814
€3,082,892
6
Philips bezuinigt 18% op de schoonmaak
van haar gebouwen. Die bezuiniging
bedraagt naar verluidt circa 1,3 miljoen
euro. Problemen voor de schoonmakers
op het gebied van pauzes, werkdruk, vervanging
bij ziekte en de stijl van leidinggeven
zijn hiervan een direct gevolg. De
schoonmakers op de High Tech Campus
hebben Philips hier op aangesproken en
in september 2011 een petitie aangeboden.
Philips weigerde de petitie van de
groep in eerste instantie aan te nemen
en wees vervolgens naar contractpartner
Johnson Controls (jci) die het probleem
maar moest oplossen. Johnson
is de intermediair tussen Philips en het
schoonmaakbedrijf. Philips wees alle
verantwoordelijkheid van de hand: “Wij
vertrouwen erop dat jci haar (contractuele)
verantwoordelijkheid neemt en dat
problemen spoedig tot het verleden zullen
behoren. Wij achten een vervolggesprek
met de betrokken schoonmakers
daarom niet nodig, mede gezien het feit
dat Philips geen directe partij is bij de
door de schoonmakers ervaren problemen.”,
zo staat te lezen in een e-mail van
17 oktober 2011.
In 2010 behaalde het bedrijf nog een nettowinst
van 1,452 miljard euro. Een jaarlijkse
uitgave aan schoonmaak van naar
schatting 7 à 8 miljoen euro valt daarbij
in het niet. De Raad van Bestuur heeft
bovendien in 2010 gezamenlijk 3 miljoen
euro aan variabele beloning ontvangen.
De zes mensen in de Raad van Bestuur
ontvangen dus bijna 2 à 2,5 keer zoveel
aan bonussen dan de totale bezuiniging
op het werk van meer dan 200 schoonmakers.
12 13
7
philips kan stoppen met de gloeilamp, de lp, de walkman. ze kunnen zelfs stoppen met psv. maar ze kunnen niet
stoppen met ons. let’s make things better! draai de 18% bezuiniging op schoonmaak terug!
7

Chaos bij Ministerie van Sociale Zaken
Minister Kamp ondertekende als eerste
de Code Verantwoordelijk Marktgedrag.
Hij riep het Nederlandse bedrijfsleven
op om de negatieve prijsspiraal in de
schoonmaaksector te doorbreken. Opmerkelijk
was daarom dat nota bene zijn
eigen schoonmakers van de ministeries
van Sociale Zaken en Buitenlandse Zaken
in Den Haag op 7 oktober 2011 hun
werk neerlegden. Hun staking zou uiteindelijk
maar liefst 50 dagen duren. Na
de gunning van het grote schoonmaakcontract
waar beide ministeries deel van
uitmaken, bleek het aantal schoonmaakuren
te zijn verminderd met ruim 25%,
terwijl het schoon te maken oppervlak
slechts 7% kleiner bleek. Hogere werkdruk,
stress en onrust waren het gevolg.
Het schoonmaakbedrijf Basita geeft in
een brief van 19 oktober 2011 impliciet
toe dat er te laag is ingeschreven: ”Ook
hebben wij gesproken over de mogelijkheid
van ophoging van het aantal in te
zetten uren op weekbasis. Dit ging over
de doorbetaalde koffiepauzes en het toevoegen
van stofzuigertaken bij szw. Na
dit juridisch uitgezocht te hebben (door
de opdrachtgever), blijkt dit niet tot de
mogelijkheden te horen, omdat dit in
strijd is met de regels aangaande Europese
Aanbestedingen.” Alleen het feit al dat
de opdrachtgever juridisch heeft laten
uitzoeken of toename van het aantal uren
mogelijk is, geeft aan dat zij meer uren
wenselijk of zelfs noodzakelijk vonden.
Opvallend is dat begin december is besloten
om de stofzuigertaken bij Buitenlandse
Zaken te laten vervallen. Deze
8 bron: telegraaf 1 november 2011 / wouter van bergen
taken zullen door een andere partij worden
overgenomen. Het is zeer de vraag
of een dergelijke vermindering van taken
niet in strijd is met de Europese
Aanbestedingsrichtlijnen.
Tot nu toe is nog niets bekend geworden
over de inzet van 5% medewerkers met
een achterstand tot de arbeidsmarkt. Dit
was een belangrijk kwalitatief gunningscriterium
in deze aanbesteding. Wordt
de 5% wel ingezet?
minister laat schoonmakers
onverantwoord hard werken 8
AMSTERDAM - De werkdruk van de
schoonmakers op de ministeries van
Sociale Zaken en Buitenlandse Zaken
lijkt fors toegenomen, sinds de aanbesteding
van een schoonmaakcontract
aan het bedrijf Basita. Dat is de indruk
van vertegenwoordigers van werkgevers
en intermediairs in de comissie
die toeziet op de naleving van de ‘code
verantwoordelijk marktgedrag’ voor de
schoonmakersbranche. Schoonmakers
in de gebouwen zijn al sinds 7 oktober
in staking.
De ‘comissie goed opdrachtgeverschap’
boog zich maandagavond op verzoek
van minister Kamp over het conflict,
waarin de schoonmakers en fnv Bondgenoten
de minister als opdrachtgever
verwijten te weinig rekening te hebben
gehouden met de werkdruk voor
de schoonmakers. Hoewel nog geen
onafhankelijk onderzoek is verricht,
denken experts in de commissie dat de
werkdruk voor de schoonmakers onder
het nieuwe contract fors is toegenomen.
Volgens Rob Westerlaken van werkgeversorganisatie
Vebego is de schoon te
maken oppervlakte per schoonmaker
gestegen van 400 tot 500 naar circa 600
vierkante meter per uur. Volgens Westerlaken
is 400 tot 500 vierkante meter
per uur voor kantoren gebruikelijk.
„En dat is al hard werken.”
Ook André de Reus, namens de
vereniging Makelaars Schoonmaakdiensten
in de commissie, noemt het
‘waarschijnlijk’ dat de werkdruk is opgelopen.
„Als schoonmakers spontaan
en zonder tussenkomst van de vakbond
in staking gaan, dan is er wel wat aan
de hand. Ik denk dat ze tussen de 15 en
20% harder moeten werken. Dat is niet
meer realistisch, aangezien er al heel
hard gewerkt werd.”
De zaak is extra pijnlijk voor de
minister, aangezien hij zelf de eerste
ondertekenaar was van de code verantwoord
marktgedrag. Daarin is onder
andere vastgelegd dat opdrachtgevers
rekening moeten houden met het welzijn
van de schoonmakers bij de uitbesteding
van het werk.
Volgens De Reus is de kans groot dat
de commissie volgende week zal adviseren
onafhankelijk opnderzoek te laten
doen naar de werkdruk. Als blijkt dat
de werkdruk is gestegen , dan leidt dat
er mogelijk toe dat het contract moet
worden opengebroken of zelfs opnieuw
aanbesteed.
Het ministerie van Sociale Zaken meent
dat het bij de aanbesteding zich netjes
aan de code heeft gehouden. „Dit is
primair een zaak tussen werkgever en
werknemer”, zegt een woordvoerder.
Volgens Ron Meyer, bestuurder bij fnv
Bondgenoten, maakt de overheid zich
er zo te makkelijk van af en had zij met
de schoonmakers , die vandaag in Den
Haag demonstreren, zelf moeten praten
over de werkomstandigheden. „Dat is
een van de weinige harde dingen die in
de code staan.”
14 15

De Immigratie en Naturalisatiedienst
(ind, het ministerie van Binnenlandse
Zaken en Koninkrijksrelaties) denkt
heel anders over juridische mogelijkheden
van Europese aanbestedingen. De
schoonmakers van het asielzoekerscentrum
in Ter Apel, onderdeel van de ind,
hebben door acties tegen een te hotge
werkdruk bijna 20% extra uren gekregen
voor hun werk.
Dat zelfs de Minister van Sociale Zaken
niet in staat bleek te voorkomen dat er
op zijn eigen ministerie een probleem
ontstond naar aanleiding van de aanbesteding
van de schoonmaakwerkzaamheden
is veelzeggend.
Binnen een half jaar zijn er meer opmerkelijke
voorbeelden waar te nemen.
De ontwikkeling bij schoonmaakbedrijven
De tien grootste schoonmaakbedrijven
in Nederland zijn iss, Asito. csu, Hago,
gom, Dolmans, ew, Hectas, Succes en de
vls. Deze bedrijven nemen een steeds
groter gedeelte van de markt voor hun
rekening. Uit het jaarlijks onderzoek
9
van Service Management naar ontwikkelingen
in de schoonmaaksector, gebaseerd
op gegevens die door schoonmaakbedrijven
zelf worden aangeleverd, blijkt
ook het toenemend aandeel van de grote
bedrijven. Met name de grootste vijf
schoonmaakbedrijven spelen een steeds
belangrijkere rol. Service Management
spreekt over een ’verdringingsmarkt’.
< omzet >
2009
2010
2009
2010
2009
2010
Omzetontwikkeling
Het Centraal Bureau voor Statistiek verzamelt
cijfers uit de schoonmaaksector
en publiceert deze elk kwartaal. Nadat de
eerste twee kwartalen van 2011 een kleine
omzetstijging lieten zien, bleek dat
de omzet in het derde kwartaal van 2011
licht is afgenomen in vergelijking met
de omzet in hetzelfde kwartaal in 2010.
Zo heeft het knmi, onderdeel van het
Ministerie van Infrastructuur en Mi-
De grote schoonmaakbedrijven lieten in
Staken voor iets ‘doodnormaals’
Op 25 november kwam een einde aan
de staking op de ministeries van Henk
Kamp en Uri Rosenthal. Schoonmaker
Najib: “We hebben een simpele, maar belangrijke
afspraak gemaakt. Daaruit zal
blijken dat wat ze hier willen niet kan.”
Najib is niet onverdeeld blij met de overwinning:
“Na 50 dagen roepen, is onze
stem doorgedrongen. Je moet wel beseffen
dat wat we hebben afgesproken, voor
veel Nederlanders ‘doodnormaal’ is. Allieu
en daarmee van de Rijksoverheid,
in september 2011 een aanbesteding gepubliceerd
waarbij het onderdeel prijs
voor 80% meetelt. Dit terwijl in de Code
is opgenomen: “bij het vaststellen van
de wegingfactoren voor de gunning de
‘wegingfactor prijs’ in een evenwichtige
en passende verhouding te brengen tot de
wegingfactoren die aan andere eisen gehangen
worden.” Een verhouding van
80% prijs en 20% kwaliteit is een discutabele
interpretatie van een evenwichtige
en passende verhouding.
5 Grootste schoonmaakbedrijven
800
700
600
2010 over het algemeen een licht positieve
omzetontwikkeling zien, met name
door overnames (csu) en door de succesvolle
inzet van Hago op de thuiszorgmarkt.
werknemers omzet
18000
1600
14000
leen moesten wij er 50 hele zware dagen
voor staken. Maar wij schoonmakers laten
niet met ons sollen. Dat lesje hebben
we Kamp en de zijnen nu hopelijk wel
geleerd.”
Code of geen Code. De praktijk toont
vele voorbeelden van opdrachtgevers die
nog steeds voor een dubbeltje op de eerste
rang willen zitten. En zelfs als ze dat
niet per se willen, leidt de schijnwereld
500
400
12000
10000
8000
16
Maatregelen
Met de ministeries is afgesproken dat
een onafhankelijke werkdrukmeting
plaats zal vinden. Als uit die werkdrukmeting
blijkt dat er een probleem is,
zullen de ministeries, in overleg met het
in de schoonmaaksector tot onmogelijke
schoonmaakafspraken.
Als de opdrachtgevers nog niet wezenlijk
veranderd zijn, hoe zit het met de
schoonmaakbedrijven en de omstandigheden
van de schoonmakers?
300
200
100
6000
4000
2000 17
schoonmaakbedrijf Basita en de schoon-
0
0
makers, maatregelen moeten nemen.
Dan moet er werk af of moeten er uren
bij.”
ISS ASITO CSU HAGO GOM
9 roel ter steeg en bas trommelen, het marktoverzicht schoonmaakbranche 2010, service management, maart 2011
2009
2010
2009
2010
< aantal werknemers >

Uit de gegevens van het cbs en de jaarverslagen
van grote schoonmaakbedrijven
blijkt dat de resultaten in 2010
iets zijn gedaald. Volgens de abn amro
schommelt het bedrijfsresultaat als percentage
van de omzet voor schoonmakers
al jaren tussen de 4% en 6%. 10
Prijsverlagingen worden grotendeels afgewenteld
op het personeel door het ver-
KLAPPEN VOOR SCHOONMAKERS
AMSTERDAM - Nu het vet op de botten is
verdwenen vallen veel schoonmaakbedrijven,
beveiligers en cateraars om. De
eerste acht maanden van dit jaar legden
106 bedrijven in de facilitaire dienstverlening
het loodje.
Dat is 76% meer dan in dezelfde periode
een jaar eerder, blijkt uit cijfers die faillissementsdossier.nl
heeft gepubliceerd.
Het beeld wijkt volgens de dataleverancier
duidelijk af van het normale
patroon. Alleen al in augustus gingen 24
bedrijven bankroet.
De slachtoffers zijn kleinere spelers, zoals
Cleaning Service Amersfoort en kmd
Bedrijfsdiensten uit Den Haag. ‘Het lijkt
erop dat zij hun reserves al in 2009 en
2010 hebben opgebruikt’, zegt Wim Ledder,
voorzitter van beroepsvereniging
Facility Management Nederland (fmn).
Deze facilitaire dienstverleners zijn niet
meer in staat om bezuinigingen door
overheid en bedrijven op te vangen.
Ook het teruglopende kantoor- en
bedrijfsoppervlak speelt de sector parten.
De economische tegenwind zorgt
volgens Ledder voor een kettingreactie
10
11
abn amro, sectormonitor zakelijke dienstverlening, november 2011
bron: het financieel dagblad, 8 september 2011 / richard smit
hogen van de werkdruk. In combinatie
met korte contracten met opdracht-
gevers beperken prijsverlagingen de
investeringen in innovatie en de ontwikkeling
van de schoonmakers. De grote be-
drijven richten zich in toenemende mate
op de meer winstgevende en meer stabiele
segmenten. Voor kleinere bedrijven zal
het lastiger zijn de marges te handhaven.
in de neerwaartse prijsspiraal.
‘Die prijsdalingen begonnen al vijf tot
zes jaar geleden, toen grotere bedrijven
bij de afdeling inkoop aandrongen
op prijsverlagingen. Dat leidde in de
schoonmaaksector nog tot stakingen.’
Facilitaire bedrijven zijn sindsdien meer
diensten gaan aanbieden, van schoonmaak
en catering tot beveiliging en
receptiediensten, maar al die activiteiten
staan onder druk.
Grotere bedrijven ervaren ook zwaar
weer, als dus Albron-directeur Teun
Verheij. ‘Ook wij worden geconfronteerd
met bezuinigingen bij onze klanten en
toenemende druk op de markt. In alle
branches is sprake van krimp en margedruk.
Een onderwijsinstelling wendt
haar budget liever aan voor onderwijs
dan voor subsidie op een lekker broodje.’
De prijsdruk is het hoogst in de schoonmaak,
zegt Anabel Elices Sanchez van de
Britse Compass Group. De pijn daarvan
zal volledig te voelen zijn bij nieuwe
aanbestedingen. Veel contracten hebben
een looptijd van een jaar of vier.
11
Vakmanschap en Kwaliteit onder druk
Schoonmakers voelen zich verantwoordelijk
voor hun vak. Maar worden ze wel
in staat gesteld om dat vak naar behoren
te kunnen uitoefenen?
Onmisbare voorwaarden voor vakmanschap
en kwaliteit zijn: een gezonde
werkdruk, een vakopleiding, een fat-
soenlijk salaris en voldoende zekerheid.
In de schoonmaaksector staan deze
voorwaarden permanent onder druk.
Die druk wordt met name veroorzaakt
door een doorgeslagen drang naar kostenbesparing,
een extreme concurrentie
en de toegenomen afstand tussen de opdrachtgever
en de schoonmaker.
Khadija Tahiri, voorvrouw in het BovenIJ-ziekenhuis
en de gekozen president van de Vakbond van Schoonmakers:
“Vrijwel overal in de schoonmaak werken minder
mensen dan enkele jaren geleden. Dit betekent dat
de overgebleven schoonmakers harder moesten werken.
En zelfs dan is er niet genoeg tijd. Ik ken veel mensen die
in hun vrije tijd doorwerken. Ze schamen zich dat het
werk niet af is, terwijl zij daar zelf niks aan kunnen doen.
Wij vragen niet veel. We willen genoeg tijd om onze
18 19
treinen, scholen, kantoren en ziekenhuizen goed te kunnen
schoonmaken. Dat verwachten mensen van ons.”

12
Jaap Peters: “In Zembla zie je de schaamte van
de schoonmakers. Over het feit dat ze de werkzaamheden
door ondermeer de verlaagde ureninzet niet goed
kunnen uitvoeren. Schaamte komt van binnen uit en
feitelijk is het een zeer positief signaal. In die zin dat
schaamte gepaard gaat met vakmanschap.” Hetgeen
ook impliceert dat vele schoonmakers hun beroep,
en terecht, als een volwassen vak beschouwen.”
12 jaap peters, schoonmaak herrijst uit de chaos, clean total, 22 september 2010
13
Afstand
De afstand tussen opdrachtgever en
schoonmaker op de werkvloer is groot.
Te groot. Tussen opdrachtgever en
schoonmakers zitten drie en soms meer
schakels. In een Bidbook 13 dat eind oktober
2011 verscheen, hekelen zelfs de
werkgevers in de schoonmaaksector, catering
en de beveilingsbranche die vervreemding.
“Door schaalvergroting, rationalisering
en uitbesteding van het inkoopproces
zijn opdrachtgevers deels vervreemd
van de dienst die ze inkopen. In zeker
30% van de aanbestedingen wordt bijvoorbeeld
een intermediair ingehuurd
om de aanbesteding van a tot z te regelen.
Vraag en aanbod worden zo het vacuüm
ingezogen door eenzijdige focus
op kosten. (De intermediair moet immers
zijn eigen kosten plus een opslag
terugverdienen.) Opdrachtgevers lopen
bidbook van osb, veneca en de nederlandse veiligheidsbranche, oktober 2011
zo de kans op een kwalitatief hoogwaardige
en innovatieve dienstverlening mis.
Met het frequent inhuren van intermediairs
boet de inkoper in aan kennis en
ervaring met een bepaalde dienst, en
daarmee ook aan betrokkenheid bij de
dienstverlener, zijn of haar medewerkers
en de kwaliteit van de dienst. Herstel van
het persoonlijk contact tussen opdrachtgever
en opdrachtnemer zorgt voor een
hogere kwaliteit van de inkoop.”
20 21

Prijs- en Werkdruk
De schoonmaakmarkt blijft een verdringingsmarkt
met een voortdurende prijzenoorlog.
Ook ing 14 merkt op dat de
prijsdruk nog steeds doorgaat. Volgens
ing wordt dit veroorzaakt doordat organisaties
hun bezuinigingsdoelstellingen
deels in de schoonmaaksector proberen
te realiseren.
In diverse jaarverslagen wordt aandacht
besteed aan de negatieve effecten van
de prijsdruk. Van iss is de tekst uit een
email toegevoegd.
HAGO - “Schoonmaakactiviteiten gaan
gebukt onder moeilijke marktomstandigheden.
In vrijwel alle schoonmaakmarkten
is geen of een zeer beperkte
groei waarneembaar, met als gevolg onverminderd
zware concurrentie en inherent
daaraan hoge prijs- en werkdruk.”
CSU - “De margedruk bleef onveranderd
hoog. In een toenemende aantal tenders
naar Europees model lijkt prijs het belangrijkste
concurrentiemiddel te zijn.
De economische omstandigheden versterken
dat fenomeen en zullen ook de
schoonmaakdivisies de komende jaren
beïnvloeden. Ook de besparingen binnen
de overheidsuitgaven zorgen naar
verwachting voor een geringe groei gedurende
meerdere jaren voor een laatcyclische
dienst als schoonmaak.”
“We zijn er zo in geslaagd om vele opdrachtgevers
te behouden, zij het vaak
tegen mindere financiële condities.”
FACILICOM - “Naast een teruggang in
vierkante meters, zien we ook een
verdergaande bezuinigingstrend bij her-
14
inschrijvingen en contractonderhandelingen.
Opdrachtgevers blijven de prijs
als belangrijkste selectiecriterium hanteren.
Leveranciers die hun volume willen
handhaven, gaan daar vaak in mee.”
ASITO - “Daarnaast is sprake van een
structureel prijsdrukkend effect doordat
veel projecten worden gegund via aanbestedingen
op Europese of mondiale
schaal. Dat zorgt voor margedruk en een
verschraling van de kwaliteitperceptie.”
MANAGER ISS - Over schoonmaak bij uwv
(bron: e-mail juni 2011): “Kwalitatief ziet
het er niet verkeerd uit (zeker gezien de
beperkte tijd die de dames hebben. Aandachtspunten
zijn: vlekken vloerbedekking,
schrobben sanitairvloeren, vlekken
op kozijnen deuren/separatieglas en
vlekken op scheidingswanden. Hier kan
echter geen tijd worden besteed, omdat
ze belachelijk weinig tijd hebben voor
hun taak (het beruchte spanningsveld
tussen sales en operatie).”
Wat betekent die hoge werkdruk nu voor
schoonmakers in de praktijk? Ter illustratie
zijn op de volgende pagina Kapi
Lijfrock en Sonja Fakiera aan het woord.
Kapi is voorman in de treinschoonmaak
in Eindhoven en in dienst van schoonmaakbedrijf
Coppejans. Sonja werkt in
het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis in
Amsterdam en is medewerkster van hso
(iss).
Kapi maakt melding van een veiligheidsincident
als gevolg van te hoge werkdruk:
“In een normale situatie werken
we met minimaal zeven mensen om een
dubbeldekker schoon te maken. Op de
bewuste zaterdag van het veiligheidsincident
begonnen we met drie schoonmakers.
Als voorman moet ik naast schoonmaakwerkzaamheden
ook aanwijzingen
geven en ik heb als gevolg van de hoge
werkdruk een waterslang laten liggen
in de trein, zonder schadelijke gevolgen
overigens. Vervolgens kreeg ik in de
daarop volgende week een aangetekende
waarschuwingsbrief van Coppejans. Dit
terwijl we in een eerder conflict hadden
afgesproken dat er eerst een gesprek met
hoor- en wederhoor zou plaatsvinden.
Dit was de eerste keer in zeven jaar dat ik
een dergelijke fout maak en dan wordt er
op zo’n respectloze wijze met mij omgegaan.
Ik was heel erg boos. We doen wat
we kunnen met veel te weinig mensen.”
Strategisch adviesbureau Alpheios BV
(onderdeel van Vebego) kwam 11 november
2011 met de resultaten van een
onderzoek onder 142 organisaties. 15 Ook
uit dit onderzoek komt naar voren dat
de werkdruk toeneemt evenals de druk
op de kosten. Zo staat in het rapport: “De
deelnemers gaven in meerderheid aan
te verwachten dat in 2012 de druk op de
kosten en m² -prestatie verder toeneemt,
zonder dat daar extra investeringen of
mensen tegenover staan.” Uit de resultaten
blijkt eveneens dat facilitair managers
zeer positief zijn over de inzet van
15
Citaat uit de brief van Coppejans van 17
oktober 2011: “Indien u wederom een
veiligheidsovertreding begaat dan mag u
van Nedtrain het terrein niet meer betreden
en mag u ook geen werkzaamheden
voor Nedtrain meer uitvoeren. Indien er
hier sprake van is dan heeft Coppejans
elders geen vervangende werkzaamheden
beschikbaar voor u.”
Sonja “Sinds 1 april 2011 moeten wij twee
afdelingen schoonmaken in plaats van
één. Dit betekent het schoonmaken van
33 kamers in 3,5 uur, dat is 6,5 minuut per
kamer inclusief badkamer. De objectleiding
dreigde met waarschuwingsbrieven
als de normen niet werden gehaald.
Het gevolg was stress en een veel hogere
werkdruk. De schoonmakers legden zich
niet neer bij de ernstige verhoging van
de werkdruk. Het ziekenhuis heeft de
bezuiniging teruggedraaid na succesvolle
acties van de schoonmakers.”
hun schoonmakers, maar niet over de
geleverde technische- en belevingskwaliteit.
Alpheios noemt dit: “De spagaat
die ontstaat door kosten- en prestatiedruk.”
Voor 2010 verwacht bijna 60%
van de ondervraagden meer kwaliteit te
moeten leveren, zonder hiervoor extra
middelen of mensen te kunnen inzetten.
78% verwacht geen investering in extra
mensen en 86% geen investering in extra
materialen.
22 23
het kwartaalbericht zakelijke dienstverlening van ing van november 2011
Respondenten komen uit alle sectoren: met name zorg (50%), overheid, retail en kantoren

Werkdruk, ziekteverzuim en wachtdagen
Het hoge ziekteverzuim is een gevolg
van zwaar werk, hoge werkdruk en slechte
arbeidsomstandigheden. Werkgevers
hebben geprobeerd om het verzuim terug
te dringen door invoering van wachtdagen.
16 Daardoor krijgen schoonmakers
jonger dan 50 jaar de eerste 2 dagen van
hun ziekte geen of minder loon. Cijfers
van het cbs laten juist een duidelijke
toename van het ziekteverzuim zien. In
de periode 2004 tot en met de eerste zes
maanden van 2011 is het ziekteverzuim
gestegen van 4,8 tot ongeveer 5,7%.
16
zeker waarschijnlijk waarschijnlijk niet zeker niet
er wordt bezuinigd op het budget de m²-prestatienorm zal omhoog gaan
Belangrijke conclusies uit het rapport zijn:
46% verwacht bezuinigingen op het budget
37% verwacht dat de prestatie per m² omhoog moet
Concreet, fulltime schoonmakers kunnen
als gevolg van ziekte maximaal 24
uur salaris mislopen, circa 250 euro
bruto op jaarbasis. Een parttime schoonmaker
die 5 dagen 2,5 uur per dag werkt,
moet ongeveer 150 euro bruto missen
bij ziekte. Forse bedragen voor werknemers
in de laagste inkomensgroepen.
De gevolgen zijn desastreus: er is op veel
werkplekken een cultuur ontstaan van
het opnemen van verlofdagen bij ziekte
om verzekerd te zijn van inkomen. Ook
zijn er mensen die ziek aan het werk
in de cao 2010-2011 staat in artikel 31 lid 5: “werknemers jonger dan vijftig jaar krijgen de eerste twee dagen van
arbeidsongeschiktheid het dagloon niet betaald met een maximum van 4 uur per dag en ten hoogste drie keer
per jaar.”
gaan om vervolgens voor langere tijd ‘uit
te vallen’.
fnv Bondgenoten is van mening dat
wachtdagen niet effectief zijn: 17 “Wachtdagen
gaan niet alleen ten koste van het
inkomen van werknemers, maar kunnen
er bovendien toe leiden dat werkgevers
minder belang zien in het voeren van
een goed preventie- en verzuimbeleid.
De effectiviteit is daarnaast ook nog eens
zeer twijfelachtig. Prikkels gericht op
kortdurend verzuim leiden vaak wel tot
een tijdelijke vermindering van het kortdurend
verzuim, maar ook tot een stijging
van het langdurig verzuim. Ook kan
het leiden tot een irreëel verzuimcijfer.
Mensen nemen sneller een verlofdag op
in plaats van zich ziek te melden.”
In het witboek “Schoongenoeg” van eind
2009 werd melding gemaakt van de vele
overtredingen in de sector. Uit berichten
van de Arbeidsinspectie en uit de controles
van de abab 18 blijkt dat de situatie
niet of nauwelijks is veranderd. De
Arbeidsinspectie beschouwt de schoonmaaksector
nog steeds als een risicosector.
De eerste steekproeven van de abab
wijzen dat er nog steeds sprake is van
bijna 1 fout per loonstrook.
Het aantal vragen over werk en inkomen
dat is binnengekomen bij fnv Bondgenoten
is in de periode 2009-2011 met ongeveer
12% op jaarbasis gestegen.
Opleidingen
Werknemers zien vaak de noodzaak wel
van opleidingen. Zij werken immers
vaak keihard om de opleidingen van
hun eigen kinderen te kunnen betalen.
Al blijkt het in de praktijk moeilijk te
zijn om een opleiding te combineren
met een baan en de privésituatie.
In de jaarverslagen van alle grote
schoonmaakbedrijven is volop aandacht
voor de noodzaak van voldoende
opleiding. Zo staat in het jaarverslag
2010 van iss: “De in de nieuwe schoonmaak
cao gemaakte afspraken inzake
basisopleiding cao-personeel zijn door
de divisie iss Cleaning Services vertaald
in de doelstelling het komend
jaar ten minste 1.000 medewerkers op
te leiden.”
In praktisch alle Europese aanbestedingen
19 worden bovendien eisen gesteld
aan opleidingen en de beheersing
van het Nederlands.
Kortom, werkgevers, schoonmakers en
opdrachtgevers lijken het met elkaar
eens te zijn.
Ondanks alle goede bedoelingen en
mooie woorden gaat het in de praktijk
mis zowel bij de taalcursussen als voor
de basisopleiding schoonmaak.
24 25
17 cao handboek 2011, fnv bondgenoten
18 de abab controleert in opdracht van de sector-organisatie ras de administratieve naleving van de cao
19 waarschijnlijk is dit in niet-europese aanbestedingen ook het geval, maar hiervan zijn niet of nauwelijks gegevens
beschikbaar

Brahim Benabdellah is treinschoonmaker én kantorenschoonmaker.
Hij heeft in Marokko een technische
bachelor gehaald. “Ik weet dat mijn Nederlands nog
niet goed genoeg is. Daar probeer ik aan te werken,
maar dat is zwaar naast mijn ploegendiensten.” Vorig
jaar kwam zijn vrouw over uit Marokko en haar inburgeringscursus
is eigenlijk te duur. “Maar ik ga er extra
voor werken”, zegt hij vastbesloten. “Het is belangrijk
dat zij Nederlands leert. Ik wil niet dat zij in dezelfde
20
situatie verzeild raakt als ik.”
20 bron: de volkskrant, 20 september 2011
I Basisopleiding Schoonmaak
Op basis van cijfers van het Bedrijfstakpensioenfonds
voor het Schoonmaak- en
Glazenwassersbedrijf is een schatting
van tussen de 35.000 en 40.000 nieuwe
schoonmakers per jaar namelijk gerechtvaardigd.
21 Nieuwe schoonmakers moeten
volgens de cao een opleidings- en
examenaanbod krijgen. Er gelden examennormen,
maar schoonmaakbedrijven
mogen zelf bepalen hoe er opgeleid
wordt. De opleiding via de opleidingsinstituten
duurt ongeveer 5 dagdelen.
Er kan bovendien opgeleid worden óp
de werkvloer. Uit de kwartaalrapportages
opleidingen in de schoonmaak 22
blijkt dat in de eerste negen maanden
van 2011 in totaal 2.264 schoonmakers
het examen basisopleiding gedaan hebben.
Voor heel 2011 zullen dit ongeveer
3.000 schoonmakers zijn, dat is nog
geen 8% van de mensen die jaarlijks in
de schoonmaaksector beginnen. In ruil
voor de opleidingsafspraak werd afgesproken
dat schoonmakers in het eerste
jaar 85% van het normale uurloon verdienen.
Dat is met 9 euro bruto per uur
21
22
23
24
25
26
iets meer (3%) dan het minimumloon.
Schrikbarend ‘resultaat’ in 2011: ruim
32.000
23
nieuwe schoonmakers krijgen
wél minder loon, maar doen geen examen
in het inleerjaar.
De ras rapporteert eveneens het aantal
gevolgde opleidingen per schoonmaak-
24
bedrijf. Opvallend in de rapportage
over 2011 is dat er bijna geen werknemers
van Gom en met name van csu examen
hebben gedaan. Bij csu is dit percentage
nihil, uitgaande van 2 examens afgezet
tegen een nieuwe instroom, op grond
van een voorzichtige schatting,
25
van zo’n
3.000 nieuwe schoonmakers. Bij Gom
Schoonhouden is het percentage iets
meer dan 1% van de alweer voorzichtige
schatting van een nieuwe instroom van
2.000 schoonmakers.
Bij zowel hago als iss is dit percentage
een kleine 18 %, terwijl vrijwel alle
nieuwe schoonmakers bij een veel kleiner
schoonmaakbedrijf als de Gascogne
Groep,
26
examen hebben gedaan.
dit cijfer is exclusief herintreders en betreft werknemers met een dienstverband langer dan zes maanden. dit is dus
exclusief vakantiekrachten. in de cao is namelijk opgenomen dat werknemers binnen drie maanden een instructie
moeten hebben gevolgd en uiterlijk drie maanden later een aanbod voor het doen van een examen moeten hebben
gekregen.
cijfers afkomstig van de ras
26 27
er zijn minimaal 35.000 nieuwe instromers volgens de cijfers van het bedrijfstak pensioenfonds, naar schatting
doen 3.000 schoonmakers examen in 2011, dat is 8%. dat betekent dat 92% van de 35.000 geen examen doet in 2011. geen
examen betekent hoogstwaarschijnlijk vrijwel altijd het achterwege blijven van enig opleidingsaanbod.
dit is een totaalcijfer en niet specifiek voor alleen de basisopleidingen.
schatting is gebaseerd op aantal schoonmaakmedewerkers per bedrijf in 2010 (roel ter steeg en bas trommelen, het
marktoverzicht schoonmaakbranche 2010, service management, maart 2011) en het gemiddelde percentage nieuwe
instroom van ruim 25%. de 25% nieuwe instroom is een branchegemiddelde. uiteraard kan dit percentage per bedrijf
afwijken.
gascognegroep: 121 werknemers in 2010

II Nederlandse Taal
In de cao 2010-2011 staan afspraken over
het volgen van een opleiding Nederlands
en de basisopleiding Schoonmaak.
Werknemers die een traject Nederlandse
taal volgen, krijgen na het behalen van
het examen bruto 750 euro uitgekeerd.
Volgens de osb zijn er eind oktober 2011
792 schoonmakers aangemeld 27 voor een
cursus Nederlands. Op basis van cijfers
van de ras tot en met september 2011
hebben in totaal 47 schoonmakers het
taaltraject afgerond.
Hoewel niet exact bekend is, hoeveel
schoonmakers onvoldoende of geen
Nederlands spreken en daarmee in aanmerking
komen voor een taaltraject, is
de doelgroep vele malen groter. Volgens
de ras ligt het lage aantal cursisten onder
de schoonmakers onder andere aan
de leidinggevenden. Zij hebben te weinig
informatie en kunnen hun personeel
onvoldoende motiveren. Bovendien
blijkt het volgen van een cursus voor
schoonmakers moeilijk te zijn door hun
vaak wisselende en abnormale werktijden.
Een bijkomend probleem is dat bij
het afsluiten van de cao werkgevers- en
werknemersorganisaties ervan uit zijn
gegaan dat de overheid de taaltrajecten
financiert. In de loop van 2011 heeft de
ras echter een terugtrekkende beweging
van de Rijksoverheid geconstateerd.
Doordat de bron van de financiering bij
de Rijksoverheid ‘opdroogt’, stellen gemeenten
minder geld ter beschikking
voor taal- en inburgeringstrajecten.
Hoewel de overheid eisen stelt aan
taalvaardigheid als onderdeel van bij-
27
28
‘aangemeld’ betekent nadrukkelijk niet dat er al gestart is met een opleiding
de osb heeft haar zorgen geuit in een brief d.d. 2 november jl. aan minister donner
voorbeeld de inburgeringsplicht,
wordt de financiering steeds lastiger.
Dit zal de deelname aan taaltrajecten
beperken, want zowel de financiering
van de opleiding als een
opleiding dicht bij de woonplaats is
erg belangrijk voor schoonmakers.
Gezien het belang van goede communicatie,
zullen werkgevers zelf meer initiatieven
moeten nemen om er voor te
zorgen dat hun werknemers de Nederlandse
taal voldoende machtig zijn. De
osb heeft haar zorgen geuit 28 over de bezuinigingen
en spreekt over stoppen van
de taaltrajecten.
Persbericht op osb-site d.d. 3 november
2011, osb-voorzitter Hans Simons: “We
spreken in ons land op allerlei manieren
over inburgering en integratie. Iedereen
vindt het een belangrijk onderwerp. Het
taaltraject in onze branche is een schitterend
voorbeeld van hoe een private sector
aan de slag gaat met overheidsbeleid.
Heel jammer dat door bezuinigingen dit
project dreigt te stoppen.”
Veel opdrachtgevers eisen dat een
schoonmaker binnen één jaar een opleiding
moeten hebben gevolgd. In het
contract van de ministeries wordt zelfs
vermeld dat schoonmakers binnen drie
maanden de Nederlandse taal machtig
moeten zijn. Op basis van bovengenoemde
aantallen kan de conclusie niet
anders zijn dat eisen van opdrachtgevers
vaak niet zullen worden nagekomen en
schoonmakers onvoldoende worden
opgeleid. Er is sprake van een papieren
werkelijkheid. Volgens het Financieele
Dagblad van 5 augustus 2011 is dit inderdaad
het geval: “Het komt echter te vaak
voor dat facilitaire professionals minder
gekwalificeerd blijken te zijn dan contractueel
is afgesproken en opleidings-
en werkervaringsniveau van deze medewerkers
fors lager liggen. Sommige
functies worden zelfs structureel door
lagere functionarissen ingevuld.”
Geen kruimels, maar een redelijke boterham
Het verschil in inkomen tussen arm en
rijk wordt steeds groter. Mensen met een
hoog salaris krijgen er ieder jaar meer
euro’s bij dan mensen met een laag salaris.
Hogere salarissen gaan er procentueel
ook meer op vooruit dan mensen
met een minimumloon.
I Bruto loonontwikkeling
Uit de grafiek op de volgende pagina (cijfers
cpb en Ministerie van Sociale Zaken)
wordt duidelijk dat het reële brutominimumloon
sinds 1979 bijna 20% is gedaald,
terwijl een gemiddeld reëel bruto
loon ongeveer gelijk is gebleven. Het
verschil met de reële loonruimte is nog
veel groter. 29 De loonruimte geeft aan
hoeveel lonen zouden kunnen stijgen als
29
we rekening houden met de ontwikkeling
van bijvoorbeeld de arbeidsproductiviteit.
In de afgelopen 30 jaar is het gat
tussen het reële bruto minimumloon en
de reële loonruimte opgelopen tot ongeveer
55%. Het verschil tussen de reële
loonruimte en de cao-lonen is ongeveer
gestegen tot 40%.
Reëel betekent dat is gecorrigeerd voor
inflatie.
De ontwikkeling van het minimumloon
en de cao lonen gaat over een brutoloon
ontwikkeling. Uit bijgaande grafiek
blijkt dat mensen sinds 1980 reëel bruto
inkomen hebben ingeleverd en het gat
met de beschikbare loonruimte enorm
is gestegen.
28 29
loonruimte wordt door fnv bondgenoten vastgesteld als arbeidsproductiviteit plus prijs toegevoegde waarde

Bruto loonontwikkeling
150
140
130
120
110
100
II Koopkracht
Nog belangrijker dan de reële brutoloonontwikkelingen
is wat je kunt kopen met
je nettoloon. De dynamische koopkrachtontwikkeling.
30 Onder andere doordat
achtereenvolgende kabinetten de belasting
op arbeid verminderden, ging
de koopkracht vooruit. 31 Maar de verschillen
werden groter. In een periode
30
31
90
80
70
1979
1981
1983
1985
cao-lonen
minimumloon
loonruimte
1987
1989
1991
1993
van tien jaar is een werknemer met een
laag inkomen van 20.000 euro er 2.800
euro op vooruit gegaan. In diezelfde periode
is een iemand met een hoog inkomen
van 80.000 euro er 15.200 euro op
vooruit gegaan. Dat is meer dan vijf keer
zoveel.
cbs: de dynamische koopkracht kan door allerlei oorzaken veranderen. het inkomen verandert bijvoorbeeld
door een algemene of periodieke loonsverhoging, promotie, het aanvaarden van (ander) werk en pensionering.
ook wijzigingen in de huishoudenssamenstelling (een kind gaat het huis uit, partners gaan uit elkaar, enz.) leiden
tot een inkomensverandering. in de dynamische koopkrachtontwikkeling zijn al deze veranderingen meegenomen.
de periode van 10 jaar is hier: 2000-2010.
ook het gestegen opleidingsniveau, de toename van het aantal oudere werknemers en het aantal gepensioneerden
spelen hierbij een rol
1993
Topinkomens
Onderstaande grafiek 32 laat de verhouding
zien tussen de ontwikkeling van
de topinkomens (gebaseerd op het jaarlijkse
onderzoek in de Volkskrant) en de
ontwikkeling van het minimuminkomen
en de gemiddelde voltijdslonen. De
verhouding met de gemiddelde lonen
(voor fulltimers) is al veel hoger dan de
factor 20 die de fnv bonden medio 2011
Verhouding topsalarissen, gemiddeld voltijdloon en minimumloon
90,0
75,0
60,0
45,0
30,0
15,0
0,0
32
verhouding top 100 / gem. voltijdwerknemers
verhouding top 100 / minimumloon
Een nieuwe schoonmaker ontvangt 9,00
euro bruto per uur in het eerste jaar. Iemand
die momenteel een jaar of langer
actief is ontvangt 10,28 euro bruto per
uur.
hebben geïntroduceerd. De factor 20 betekent
dat de top van een onderneming
maximaal 20 keer zoveel mag verdienen
als de laagst verdienende werknemer.
Weliswaar zijn in het onderzoek berekeningen
binnen één onderneming
gemaakt, maar de boodschap blijft hetzelfde.
In 2010 verdiende de top 100 bestuurders
meer dan 30 keer zoveel.
De verhouding met de topbeloningen
is helemaal zoek. In 2010 verdiende de
gemiddelde top 100 bestuurder bijna 70
keer zoveel als een schoonmaker in de
inleerperiode en bijna 60 keer zoveel als
een schoonmaker met meer dan zeven
jaar ervaring.
30 31
cao-lonen: cbs, sem 2000/4 (66); sem 2001/4 (42); statistisch jaarboek 1997 en jaarlijks onderzoek van de volkskrant
(www.topsalaris.nl; volkskrant 9/7/94, 26/7/97 en 7/8/99). het volkskrantonderzoek is bewerkt door paul de beer,
bijzonder hoogleraar arbeidsverhoudingen (henri polak-leerstoel) aan de universiteit van amsterdam.

33
Christine Monk: “Hoewel het om een paar dubbeltjes
per uur gaat, is het een verbetering. Er zijn gewoon
te veel schoonmakers die in armoede leven en zich geen
basisbehoeften als een pc voor de kinderen of een mobiele
telefoon kunnen permitteren. Als je keihard werkt voor
deze samenleving, heb je ook het recht mee te doen.”
33 pien heuts, tegenmacht, in opdracht van fnv bondgenoten, maart 2011, p.25
Loongegevens (per 1 juli 2011)
minimumloon } € 8,72
uurloon tijdens inleerperiode (> 22 jaar) } € 9,00 (= 103% minimumloon)
uurloon na de inleerperiode } € 10,28 (= 118% minimumloon)
uurloon ervaren schoonmaker (> 8 jaar) } € 10,59 (= 121% minimumloon)
Onzekerheid
De forse jaarlijkse instroom van zo’n
35.000 à 40.000 nieuwe schoonmakers,
dit is ruim 25% van het totale werknemersbestand
in de sector 34 pakt financieel
gunstig uit voor schoonmaakbedrijven.
In het eerste jaar verdienen deze
schoonmakers 15% minder dan hun collega’s
en zijn daarmee veel goedkoper.
Die afspraak levert een perverse prikkel
op om mensen langdurig in tijdelijke contracten
gevangen te houden.
34
35
Aanbestedingen en contractwisselingen
leiden in veel gevallen tot problemen.
Het rapport ‘Transparantie en vertrouwen’
vermeldt dat het gemiddelde contract
tussen opdrachtgever en schoonmaakbedrijf
een duur van drie jaar of
korter heeft. 35 Het nieuwe schoonmaakbedrijf
heeft bijna per definitie minder
uren beschikbaar. Schoonmakers laten
steeds nadrukkelijker horen dat zij niet
langer de speelbal willen zijn van opdrachtgevers
die steeds meer bezuinigen
en werkgevers die hier noodgedwongen
aan tegemoet komen.
32 33
de totale in- en doorstroom in bedrijven is veel groter. schattingen variëren tussen de 40 en zelfs 50%. dat dit
percentage zoveel hoger is dan de eerder genoemde 25% nieuwe instroom is het gevolg van de contractwisselingen
waardoor schoonmakers vaak van werkgever wisselen.
transparantie en vertrouwen, door significant b.v., in opdracht van osb, oktober 2006

Successen
Verbeteringen komen in de schoonmaaksector
niet vanzelf. Ze komen van
de mensen die het werk doen. Als de schoonmakers
bereid zijn de schoonmaak-bubbel
door te prikken, is vooruitgang mogelijk.
Op pagina 33 en 34 enkele voorbeelden
van de successen.
Bert Kuiper, treinschoonmaker uit Groningen: “De
kracht van onze vakbond is dat wij altijd voor, achter en
naast elkaar staan. Dat is het vuur van de Vakbond
van Schoonmakers.”
*
* nog geen twee maanden ruimden groep 1a naar 1. Schoonmakers heb-
34 ben actie gevoerd en de 5% kunnen 35
*
*
NS-NEDTRAIN inmiddels is de organisatiegraad
op bijna alle locaties met
treinschoonmakers 60% of meer.
Een sterke vakbond betekent dat ns-
Nedtrain in de afgelopen twee jaar
een aantal eisen heeft ingewilligd.
Nog niet overal, maar de tendens is
positief. Zo hebben schoonmaker op
de stations in Amsterdam en Eindhoven
meer respect en een goede opkomst-
en kantineruimte afgedwongen
en worden ook bijvoorbeeld de
schoonmakers in Groningen serieus
betrokken bij overleg. ns-Nedtrain
als grootste opdrachtgever is wakker
geschud. De werkdruk is echter nog
steeds hoog. De nieuwe aanbesteding
van ns-Nedtrain in de komende tijd
(met 150 miljoen voor 5 jaar de grootste
schoonmaakorder ooit) 36 zal aantonen
hoe serieus de veranderingsgezindheid
daadwerkelijk is.
HET ONZE LIEVE VROUWEN GASTHUIS
in Amsterdam: vanaf 1 maart 2011
was een bezuiniging van 10% doorgevoerd
op het schoonmaakcontract.
De schoonmakers legden zich niet
neer bij de ernstige verhoging van de
werkdruk. Het ziekenhuis heeft de
bezuiniging teruggedraaid na acties
van de schoonmakers. Tijdens de acties
ontvingen de schoonmakers veel
steun van bezoekers en patiënten.
ASIELZOEKERSCENTRUM TER APEL in
enkele schoonmakers het veld en de
overige collega’s kregen er taken bij,
zonder extra tijd. Toen hun
36 bron: financieele dagblad, 25 oktober 2011, jan verbeek
*
*
*
*
leidinggevende het voor de schoonmakers
opnam, werd ze door de facilitair
manager van de opdrachtgever
weggestuurd. Na acties, krijgen de
schoonmakers er 25 uur per week bij.
Dit is bijna 20%. Voor de voorvrouw
wordt een acceptabele andere locatie
gezocht.
UWV HEERLEN schoonmakers plegen
voortdurend succesvol verzet tegen
veel te zware werkprogramma’s. Een
verhoging van de werkdruk door extra
taken werd kortgeleden voorkomen.
VRIJE UNIVERSITEIT AMSTERDAM de
laatste contractwisseling is goed gegaan,
mede als gevolg van betrokkenheid
van sterke schoonmakers.
IN HOLLAND na een contractwisseling
is actie gevoerd voor een werknemer
in één hogere loongroep die
niet hoefde te worden overgenomen
door het nieuwe schoonmaakbedrijf.
Actie heeft ertoe geleid dat de
schoonmaker kan blijven en dat de
klant het verschil betaalt.
HOGESCHOOL ROTTERDAM de beslissing
van de Hogeschool Rotterdam
om alle 87 schoonmakers mee
te nemen naar het nieuwe contract
met gom, is afgedwongen door de
schoonmakers zelf. Studenten en docenten
steunden hen massaal.
RET in een brief werd aangegeven dat
men 5% moest inleveren, van loon-
behouden. Ook is een voorman die
niet voldeed, vervangen door een andere
leidinggevende.

*
*
*
GEMEENTELIJKE DIENST ROTTERDAM /
EUROPOORT schoonmakers hebben
er voor gezorgd dat een slecht functionerende
leidinggevende een cursus
coachend leiding geven moest gaan
volgen. Ook hebben schoonmakers
geweigerd om tijdens de vakantieperiode
extra werkzaamheden op zich
te nemen, omdat de werkdruk al heel
hoog was.
DUO EN BELASTINGDIENST IN GRONIN-
GEN de belastingdienst en duo verhuisden
begin 2011 naar een nieuw
pand. De schoonmakers mochten
niet mee, want de contractwisselingsclausule
geldt niet bij verhuizing naar
een nieuwe locatie. 35 Schoonmakers
dreigden als oud vuil op straat gezet
te worden. De schoonmakers hebben
ruim 10 weken actie gevoerd en
ontvingen veel steunbetuigingen van
hun ‘collega’-werknemers bij duo en
de Belastingdienst en hun vakbondscollega’s
van de treinschoonmaak in
Groningen en Onnen. Uiteindelijk
zijn de schoonmaakbedrijven gom
en Asito akkoord gegaan met de eisen
en mochten de schoonmakers
mee naar de nieuwe locatie.
HIGH TECH CAMPUS de schoonmakers
van Philips in Eindhoven wisten
hun pauze te redden. Die pauze zou
sneuvelen als gevolg van de bezuiniging
van 18% op de schoonmaak bij
Philips. Hoewel Philips een staaltje
struisvogelpolitiek bedreef door alle
verantwoordelijkheid af te wijzen,
draaide schoonmaakbedrijf csu onder
druk van de schoonmakers de
maatregel terug. De pauze blijft behouden.
De schoonmakers houden
*
nu de vinger aan de pols op het gebied
van werkdruk, vervanging bij
ziekte, naleving van de cao en de stijl
van leidinggeven.
SCHIPHOL begin juni 2011 vond
er een contractswisseling plaats.
Schoonmaakbedrijf ew werd vervangen
door Asito en Raggers. De
schoonmakers die onderdeel van de
contractwisseling uitmaken, waren
en zijn goed georganiseerd. De groep
schoonmakers heeft voorafgaand
aan de contractwisseling geëist dat
alle schoonmakers moesten worden
overgenomen, inclusief bestaande
rechten. Pas na de overname konden
eventuele wijzigingen plaatsvinden,
waarbij niemand er op achteruit
mocht gaan. De georganiseerde
schoonmakers hielden de vinger stevig
aan de pols. Na de contractwissel
complimenteerden ze de Schiphol
Group met de Koperen Matteklopper.
Een schouderklopje en een aansporing
om de aandacht niet te laten
verslappen.
Hago Next
Als reactie op de schoonmakersstaking
van 2010 is schoonmaakbedrijf Hago
op 14 januari 2011 gestart met Hago
Next. Bij Hago Next werken schoonmakers
werken overdag, hebben een lagere
werkdruk en voelen zich meer verbonden
met de opdrachtgever. Inmiddels
maken tien opdrachtgevers gebruik van
de diensten van Hago Next, waaronder
enkele grote bedrijven als Achmea, UPC
en Coca Cola.
Conclusie
Op een aantal plekken hebben schoonmakers
verbetering afgedwongen of verslechteringen
buiten de deur gehouden.
Successen die volledig voor rekening
van moedige en sterk georganiseerde
schoonmakers komen. In het algemeen
geldt in de sector echter nog steeds: belangrijke
afspraken worden niet nageleefd.
Jaarlijks zijn er zo’n 35.000 nieuwe
schoonmakers. Zij krijgen in het eerste
jaar minder loon, maar doen geen examen.
De behandeling van schoonmakers
is nog altijd onder de maat. De werkdruk
is op veel plekken verder geëxplodeerd.
Kortom: als grote opdrachtgevers zoals
Philips, universiteiten, ziekenhuizen en
zelfs de Minister van Sociale Zaken voor
schoonmaakcontracten kiezen die leiden
tot chaotische taferelen, dan is duidelijk
dat er nog een wereld te winnen is.
De schoonmaak-bubbel wordt nog
steeds verder opgeblazen. De schijnwereld
is nog niet doorbroken. En de papieren
werkelijkheid ligt nog steeds op
tafel bij veel opdrachtgevers. Hoe komt
dat? Ligt dat aan de waardering van
mensen voor het vak schoonmaak?
Vinden we schoonmaak eigenlijk helemaal
niet zo belangrijk? Deel 2 van
dit witboek behandelt de resultaten
van waarderingsonderzoeken naar de
schoonmaak als dienst.
36 37

38
Deel 2
de Waarde van Schoonmaak
Schoonmaak staat in de schijnwerpers, dat werd in deel 1 al wel duidelijk.
In de meeste onderzoeken staan de kosten van schoonmaak, kwaliteitsbeleving,
nut en noodzaak van schoonmaak in verschillende sectoren en
hygiëne centraal.
Betekent prijsreductie nu ook dat de waarde van de dienst schoonmaak
afneemt? Aan de hand van een aantal recente onderzoeken wordt meer
inzicht gegeven in de werkelijke ontwikkeling van schoonmaakkosten bij
opdrachtgevers en in de kwaliteit en kwaliteitsbeleving.
Vervolgens komt het eigen onderzoek van fnv Bondgenoten aan de orde,
de ValueGame. Dit onderzoek heeft adviseur Peter Scholten
37
in opdracht
van fnv Bondgenoten in het najaar van 2011 gedaan. Het doel van de
ValueGame is de waarde van schoonmaak te meten in relatie tot andere
producten of diensten. Daarmee is dit onderzoek wezenlijk anders
dan kosten-batenanalyses en tevredenheidonderzoeken. De ValueGame
laat zien hoe belangrijk bezoekers, werknemers, deelnemers of klanten,
schoonmaak ten opzichte van andere vormen van dienstverlening of
producten vinden.
37
peter scholten mba is adviseur en ontwikkelaar voor organisaties en bedrijven met een dubbele doelstelling:
financieel èn maatschappelijk (cultureel, sociaal, ecologisch). peter scholten is bedenker van de valuegame.
Recente onderzoeken
Ontwikkeling Schoonmaakkosten
In enkele recente onderzoeken wordt
de werkelijke ontwikkeling van choonmaakkosten
bij opdrachtgevers in een
aantal sectoren verduidelijkt.
Het onderzoek Facilitaire Kengetallen
Gemeenten 2011, uitgevoerd door Fier.fm,
bevestigt de nadruk op kosten bij aanbestedingen
van schoonmaak bij de Nederlandse
gemeenten. Terwijl de totale
facilitaire kosten in 2010 per fte fors zijn
gestegen, zijn de schoonmaakkosten gedaald
van 17,48 euro per m² bruto vloeroppervlak
(bvo) naar 15,41 euro per m²,
een daling van bijna 12%.
Jaarlijks verschijnt de ncf index® kantoren,
een maatstaf voor kosten per
werkplek. De index is opgebouwd uit de
categorieën Huisvesting, Diensten en
middelen, ict Externe Voorzieningen
en Facility Management. Schoonmaakkosten
maken deel uit van Diensten en
middelen. De hoogte en de ontwikkeling
van de schoonmaakkosten kunnen
daarom niet exact worden afgeleid. In
het ncf jaarbericht Kantoren 2010 staat
echter een veelzeggende opmerking: “De
meest opvallende mutaties zijn dit jaar
de lagere kosten voor schoonmaak (-8%
veroorzaakt door prijsdruk en lagere
schoonmaakfrequentie)”.
Opdrachtgevers weten wat schoonmaken
kost, maar weten ze ook wat de kosten
zijn van niet schoonmaken? Eind
2009 is onderzoek verricht naar de effecten
van schoonmaak. De conclusie
38
39
laat aan duidelijkheid niets te wensen
over: “een schone werkplek komt ook
de productiviteit en het ziekteverzuim
ten goede. Het omgekeerde is dus ook
het geval: niet-schone werkplekken maken
mensen ziek en leiden tot een verhoogd
(vooral kort) ziekteverzuim. Goed
schoongemaakte kantoren leveren zo’n
12,5 tot 25% minder kortdurend ziekteverzuim
op. Daarentegen leidt een slecht
binnenmilieu tot 5% productieverlies
en 2.250 euro kosten per werknemer per
jaar.” 38
Belevingskwaliteit Schoonmaak
Integron is een onderzoeks- en adviesbureau
op het gebied van tevredenheidsonderzoek
en doet jaarlijks een
grootschalig onderzoek ‘Facilitybeleving
in Nederland’. In dit onderzoek wordt
de kwaliteitsbeleving van elf verschillende
diensten uitgevraagd, waaronder
schoonmaak.
De gemiddelde waardering voor schoonmaak
is begin 2011 iets toegenomen, van
6,9 in 2010 naar 7,1 in 2011. Opvallend
is het verschil in waardering tussen organisaties
die de schoonmaak zelf doen
(7,4) en organisaties die de schoonmaak
hebben uitbesteed (6,9). Volgens Integron
is dit verschil met name te verklaren
door de hogere waardering van het
constante niveau van schoonmaakwerk
en de schoonmaak van de werkplek bij
schoonmaak in eigen beheer. 39 Blijkbaar
leveren eigen schoonmakers een constanter
kwaliteitsniveau dan uitbestede
schoonmakers. Aangenomen wordt dat
kees le blanche van bureau klb, “wat doet schoonmaak’, in opdracht van de osb, artikel osb jaarcongres 2010, in
service management, maart 2010
integron, facilitybeleving in nederland, februari 2011
39

het verschil in waardering te maken
heeft met de binding van gebruikers met
de schoonmaak in eigen beheer. Ook de
zichtbaarheid van schoonmakers in eigen
beheer wordt verondersteld groter
te zijn.
Zichtbaarheid
6,6
6,8
7,0
7,2
7,4
7,6
Een opvallende conclusie is dat de werknemers
van de opdrachtgevers vaak niet
op de hoogte zijn van de afspraken met
het schoonmaakbedrijf. Slechts 39% van
hen is daadwerkelijk op de hoogte van
de gemaakte afspraken. Onbekendheid
met de eisen en afgesproken schoonmaakfrequentie
kan leiden tot te hoge
verwachtingen bij eindgebruikers en
daarmee tot meer ontevredenheid.
De Nederlandse Patiënten en Consumenten
Federatie (npcf) heeft in 2011
een panelonderzoek 40 onder 2.500 mensen
laten doen en vragen gesteld over de
hygiëne en de mate van vertrouwen in de
zorg en voorlichting over infecties. Uit
het onderzoek blijkt onder andere dat
een aanzienlijke minderheid klaagt over
viezigheid in het ziekenhuis.
40 factsheet hygiëne in ziekenhuizen, in opdracht van de npcf, september 2011
41 kamerstuk, 11 juli 2006 | ocw
Was uw ziekenhuis schoon?
Hoe schoon is het nu werkelijk?
Dagelijks worden vele kwaliteitsmetingen
gedaan. In het primaire onderwijs
is hygiëne al lang reden tot zorg. Het
Ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap (ocw) heeft in 2006 zowel
de technische als de belevingskwaliteit
laten onderzoeken. In het onderzoek
‘Schoonmaakkwaliteit Primair Onderwijs
in Nederland’ 41 werden met name
de sanitaire ruimten vaak als onvoldoende
hygiënisch beoordeeld. Vrijwilligers
zorgen er voor dat leslokalen, gangen en
dergelijke nog min of meer voldoende
scoren. Ook in andere sectoren is de
kwaliteit vaak onvoldoende. Recente
nieuwsberichten laten zien dat deze situatie
niet is veranderd.
HYGIËNE VERPLEEGHUIZEN
42
BEDROEVEND
DEN HAAG - Maar liefst 15 van de 37
verpleeg- en verzorgingshuizen werken
onhygiënisch. Daarnaast halen nog eens
zeven instellingen een krappe voldoende.
Vloeren plakken, er hangt een
doordringende urinelucht in de gangen,
medicijnen zijn over datum en medewerkers
vergeten hun handen te wassen,
blijkt uit onderzoek van de Consumentenbond.
Zeven hygiënisten bezochten
voor het onderzoek de zorginstellingen
en beoordeelden die aan de hand van
landelijke richtlijnen op 97 aspecten. Als
een huis voor tachtig procent aan het
onderzochte aspect voldeed, werd dat
als voldoende beoordeeld. De bond had
veel meer huizen aangeschreven, maar
het merendeel hield de deuren hermetisch
gesloten voor de onderzoekers.
„Kwetsbare bewoners verdienen een veilig
en schoon thuis”, stelt directeur Bart
Combée van de bond. „Dit onderzoek
laat zien dat het goed is dat verpleeghuizen
regelmatig verplicht een hygiëneonderzoek
uitvoeren. Ze kunnen daarvan
leren en verbeteringen doorvoeren.”
Nu is dit soort controles vrijwillig. De
Inspectie voor de Gezondheidszorg
bezoekt zelf de huizen niet frequent en
kondigt meestal haar bezoek aan.
42
bron: de telegraaf, 21 april 2011, gemma graveland
‘Geen verplichte controles’
Actiz, organisatie van zorgondernemers,
ziet niets in verplichte controles. „We
vinden de uitkomsten zorgelijk, maar
zijn zelf al druk bezig om de hygiëne te
verbeteren”, stelt woordvoerster Pauline
Fuhri. „Zo is er een helpdesk en ontwikkelen
we een test waarmee organisaties
zelf de hygiëne kunnen beoordelen.”
Het onderzoek constateert ook het vaak
onjuiste gebuik van desinfecteermiddelen:
26 van de 37 huizen halen hiervoor
een onvoldoende. Daarnaast viel de
onderzoekers de slechte handhygiëne
op. Zestig procent scoort op dat punt
onvoldoende.
Er zijn excessen. Zo kwamen de onderzoekers
een huis tegen waar de vriezers
met brood in dezelfde ruimte waren
geplaatst als waar de po’s werden uitgespoeld.
Een andere instelling ’veegt’ de
achterwerken van bewoners met washandjes
en gooit die met ontlasting en
al bij het wasgoed.
40 41

De ValueGame, de waarde van schoonmaak
De aangehaalde onderzoeken geven
meer inzicht in de werkelijke ontwikkeling
van schoonmaakkosten bij opdrachtgevers
en in kwaliteit en kwaliteitsbeleving.
Om de waarde van schoonmaak te meten,
voerde onderzoeksbureau Peter
Scholten in opdracht van fnv Bondgenoten
een onderzoek uit, de Value-
Game. 43 Het doel van de ValueGame is
de waarde van schoonmaak te meten in
relatie tot andere producten of diensten.
Daarmee is dit onderzoek wezenlijk anders
dan tevredenheidonderzoeken. Het
grote verschil tussen de ValueGame en
tevredenheidsonderzoek is, dat bij tevredenheidsonderzoek
niet altijd de mate
van belang wordt onderzocht. Anders
gezegd: iemand kan heel tevreden zijn
met iets wat voor hem of haar relatief
onbelangrijk is. Ook kan tevredenheid
worden beïnvloed door de prijs: als iets
goedkoop is, zijn de verwachtingen vaak
lager, en zal men sneller tevreden zijn.
De ValueGame laat zien hoe belangrijk
patiënten, werknemers of reizigers,
schoonmaak ten opzichte van andere
vormen van dienstverlening of producten
vinden.
Voor schoonmaak betekent dit het volgende:
Opdrachtgevers betalen een lage
prijs voor schoonmaak. Volgens de methode
van de ValueGame betekent dit
niet automatisch dat men genoegen
neemt met lage schoonmaak kwaliteit.
43
Schoonmaak is vaak onzichtbaar, maar
een schone omgeving wordt gewaardeerd.
In de ValueGame wordt onderzocht
in welke mate schoonmaak gewaardeerd
wordt zonder te kijken naar
de kostprijs.
In de ValueGame wordt onderzocht
1) wàt belangrijk is, en 2) hóe belangrijk
iets is.
In de ValueGame is gekozen voor ondernemingen
uit de sectoren vervoer, zorg
en kantoren. In deze bedrijven komen
dagelijks veel schoonmakers. Schiphol,
het Erasmus Medisch Centrum (emc),
Achmea en het knmi waren bereid om
mee te doen.
fnv Bondgenoten wilde dit onderzoek
graag uitvoeren bij één van de grote
ministeries. De rijksoverheid is immers
een hele grote opdrachtgever in
de schoonmaak. Het Ministerie van ocw
gaf per email toestemming, alleen een
formele toestemming moest nog volgen.
Enkele weken later werd op het besluit
teruggekomen. Volgens de woordvoerder
zou de uitkomst van het onderzoek
toch wel uitwijzen dat schoonmaak hoog
gewaardeerd wordt, “en dan moeten wij
voor schoonmaak veel meer betalen”.
de valuegame is een methodiek die valt in de categorie ‘contingent valuation methods’, en ‘perceived value methods’,
enkele veel gebruikte methodieken in wetenschappelijk onderzoek naar de waardebeleving van mensen.
zie ook www.valuegame.org
Professor Paul de Beer, 44 is betrokken
geweest bij de interpretatie van de resultaten.
Methodiek van de ValueGame
In deze ValueGame vergeleken deelnemers
schoonmaak met voor hen relevante
diensten en producten. Die diensten
en producten werden getoond op
kaarten met een foto en onderschrift
(zie bovenstaande afbeelding). Om de
ValueGame goed te kunnen uitvoeren,
was het van essentieel belang dat kaarten
waaruit de deelnemers konden kiezen,
ook daadwerkelijk voor hen van belang
waren. Om dit uit te testen, is eerst een
aantal focusgroepen gehouden. Hierin
konden kleine groepen deelnemers aangeven
wat voor hen relevant is in hun
directe omgeving. Kantoormedewerkers
noemden uiteraard hele andere kaarten
dan reizigers of patiënten. In overleg
met de deelnemende bedrijven kregen
deze kaarten vervolgens een kostprijs
toegekend.
Het vervolg van het onderzoek was digitaal.
De eerste vraag in het onderzoek
was of deelnemers wilden aangeven wel-
44
45
46
45
ke van de drie getoonde diensten voor
hen van belang waren. Eén van deze drie
kaarten was de schoonmaakkaart. Alleen
een schoonmaakkaart zou teveel tot strategische
antwoorden kunnen leiden. Zo
werden ook diensten als een ict helpdesk,
extra tijd voor persoonlijke verzorging
en bagageafhandeling getest.
De tweede vraag was of de deelnemers
de in de focusgroep vastgestelde kaarten
op volgorde van belangrijkheid wilden
schuiven en daartussen de uitgekozen
kaarten van de eerste vraag wilden voegen.
Deelnemers werd gevraagd om intuïtief
te reageren en niet te lang na te
denken.
Op basis van de volgorde waarin alle
kaarten werden geplaatst, konden conclusies
worden getrokken over het belang
van de produkten en diensten en de
toegevoegde kaarten. Omdat de prijs van
de producten en diensten vastgesteld in
de focusgroepen bekend was, bepaalden
de deelnemers indirect ook de waarde
van de schoonmaakkaart.
42 43
bijzonder hoogleraar arbeidsverhoudingen (henri polak-leerstoel) aan de universiteit van amsterdam. tevens wetenschappelijk
directeur van het wetenschappelijk bureau voor de vakbeweging, de burcht en aan het amsterdams
instituut voor arbeidsstudies (aias) van de universiteit van amsterdam.
valuegame digitaal
schoon schiphol uit de valuegame
46

Restultaten
De waardebeleving van schoonmaak
bleek relatief hoog te zijn bij de verschillende
onderzochte ondernemingen.
Schiphol
Hoewel bijvoorbeeld beveiliging op
Schiphol veel zichtbaarder is dan
schoonmaak, werd schoonmaak even
vaak als ‘van belang/toepassing’ uitgekozen.
Beveiliging van Schiphol is veel
in het nieuws en wordt besproken in de
politiek, schoonmaak veel minder.
De indirecte waardering die er aan
schoonmaak op Schiphol werd gegeven
was dan ook hoog. De waardering voor een
Onderzoek van ASQ
Ongeveer evenveel (ex)patiënten kozen
bij de eerste vraag in het onderzoek voor
een schoon ziekenhuis als voor een belangrijk
aspect als meer persoonlijke
aandacht van het verzorgend ziekenhuispersoneel.
Dat is opvallend omdat
verzorging één van de kerntaken is in
het ziekenhuis. Hun werk werd dus even
schoon vliegveld per deelnemer was ongeveer
8 euro per reis. Per jaar vliegen 48
miljoen reizigers van of naar Schiphol…!
Dit resultaat komt overeen met een passagierstevredenheidonderzoek,uitgevoerd
door Airport Service Quality, een
onderzoeksbureau van de luchthavenindustrie.
In hun onderzoek vroegen zij
welke factoren de beleving van passagiers
op de luchthaven het meeste zouden
verbeteren. Zoals hieronder te zien
is beoordeelden deelnemers het schoonhouden
van het vliegveld het belangrijkst
na de sfeer.
Welke factoren de beleving van passagiers op de luchthaven het meeste zouden verbeteren?
1) sfeer
2) schoon vliegveld
3) comfortabele zitplaatsen
4) schoon sanitair
5) wasgelegenheid
6) bewegwijzering
7) hulpvaardige medewerkers
8) informatieschermen
9) eet- en drinkheden
10) loopafstand
Erasmus MC
vaak belangrijk werd gevonden als dat
van schoonmakers in het onderzoek.
Patiënten hebben vaak behoefte aan afleiding.
Toch werd een schoon ziekenhuis
belangrijker gevonden dan dagelijkse
afleiding zoals beschikbaarheid
van televisie, Wifi en een leestafel. Ook
goed vervoer van en naar het ziekenhuis
werd als minder belangrijk ervaren dan
een schone omgeving.
Medische aandacht van artsen en de mogelijkheid
om op een éénpersoonskamer
te liggen, werden wel belangrijker
gevonden dan schoonmaak.
De focusgroep van het personeel van
het emc noemde het parkeerprobleem
urgent. Het emc ligt midden in het centrum
van Rotterdam. Er is maar weinig
parkeergelegenheid voor personeel en
bezoekers. Dat kan vooral lastig zijn als
het personeel nachtdiensten heeft. Toch
kozen deelnemers aan het online onderzoek
vaker voor schoonmaak dan voor
een goede parkeervoorziening.
Ook een fitnesscentrum wordt lang niet
zo hoog gewaardeerd als schoonmaak.
Schoonmaak werd drie keer hoger gewaardeerd
dan een fitnessruimte.
Kantoren: Achmea & KNMI
De waarde die deelnemers aan schoonmaak
gaven in de verschillende onderzochte
kantoorsituaties was vrijwel gelijk.
Zowel bij Achmea als bij het knmi
waardeerden de deelnemers schoonmaak
bijna even hoog.
De dienst die het werk van kantoorpersoneel
direct faciliteert, de it-helpdesk,
werd slechts iets belangrijker gevonden
dan schoonmaak. Dat is opvallend, omdat
it zichtbaar en geschoold werk is en
schoonmaak minder.
Beveiliging was voor het kantoorpersoneel
minder belangrijk dan schoonmaak.
Voor zowel het kantoor als het ziekenhuispersoneel
gold dat schoonmaak be-
langrijker was dan de meeste diensten
die in het onderzoek gebruikt waren.
Alleen voorzieningen waar deelnemers
zelf direct belang bij hadden, zoals scholing
en thuiswerken, scoorden hoger.
Gemeenschappelijke diensten zoals klimaatbeheersing
en goede bereikbaarheid
scoorden lager dan schoonmaak.
In de groepen Schipholreizigers, patiënten
en kantoorpersoneel, waren
deelnemers fnv-leden en niet-fnv-leden.
Zowel leden als niet-leden kozen
schoonmaak uit als belangrijk en gaven
schoonmaak een relatief hoge waarde.
De deelname aan alle onderzoeken was
meer dan voldoende. Gemiddeld was de
response ongeveer 40%.
Convlusie
De verhouding tussen de waardering
voor de dienst schoonmaak enerzijds
en de alsmaar dalende kostprijs anderzijds
is totaal zoek. In de ValueGame is
schoonmaak vergeleken met een aantal
andere diensten en producten en in verschillende
omgevingen. En steeds kwam
naar voren dat schoonmaak hoog gewaardeerd
wordt.
De onzichtbaarheid van schoonmaak in
combinatie met de enorme concurrentie
tussen schoonmaakbedrijven en de bezuinigingsdrift
bij opdrachtgevers leidt
tot een prijsdaling. Het leidt echter niet
tot minder waardering voor een schone
omgeving. Werknemers, reizigers en patiënten
gaan niet akkoord met een vervuilde
omgeving, ook niet als er minder
aan schoonmaak uitgegeven wordt.
44 45

SZW & BuZa 40 dagen & 40 nachten staken
46 47

Deel 3
De Gouden Standaard
De voorgaande feiten, voorbeelden en onderzoeksresultaten tonen de
stand van zaken in de schoonmaaksector. Een sector met dalende prijzen,
stijgende werkdruk en een papieren werkelijkheid aan afspraken. Tegelijkertijd
zijn de beroepseer en de vaktrots van veel schoonmakers hoog
en is de vraag naar kwaliteit en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden van
opdrachtgevers en schoonmaakbedrijven groot. De waardering van de
dienst schoonmaak door passagiers en gebruikers is eveneens hoog.
De negatieve prijsspiraal wordt veroorzaakt door extreme concurrentie,
vervreemding van de verantwoordelijkheid van opdrachtgevers en onzichtbaarheid
van het belangrijke werk. Het negatieve mechanisme wordt
verhuld door de papieren werkelijkheid van mooie onmogelijke afspraken
tussen opdrachtgevers en schoonmaakbedrijven.
De Vakbond van Schoonmakers wil die papieren werkelijkheid oprollen
en de schoonmaak-bubbel doorprikken. Dat zal niet vlekkeloos en evenmin
moeiteloos gaan. Het is een proces van jaren. Maar dat proces moet
nú beginnen.
De Vakbond van Schoonmakers presenteert een nieuwe kwaliteitsstandaard:
de Gouden Standaard. De oude monetaire Gouden Standaard koppelde
de waardering van een munt aan de daadwerkelijke waarde van het
materiaal waarvan de munt gemaakt was. Oftewel: met beide benen op de
grond. Waar voor je geld. Let’s get real!
Dat is precies wat de schoonmaaksector nodig heeft. Een redelijk alternatief
voor de schijnwereld. Het kaf moet van het koren gescheiden worden.
De Gouden Standaard is van de schoonmakers. Hun vakmanschap staat
centraal.
De opdrachtgever die kiest voor de Gouden Standaard kiest voor kwaliteit
en vakmanschap.
Criteria Gouden Standaard
I We eisen vakmanschap!
welke criteria zijn hier voor nodig?
werkdruk
opleidingen
ontwikkeling
*
*
*
*
*
de praktijk voor de opdrachtgever:
De werkdruk gaat niet omhoog. Het aantal
schoon te maken m² per uur en de
bijbehorende werkdruk mogen in een
Gouden Standaard Contract niet verder
omhoog, bij voorkeur omlaag.
Wees transparant over het afgesproken
schoon te maken vierkante meters per
uur.
Voer jaarlijks een werkdrukmeting uit of
zorg ervoor dat het schoonmaakbedrijf
dit verzorgt en bespreek de resultaten.
Eis 100% opgeleide en gediplomeerde
schoonmakers binnen de in de geldende
cao genoemde inleerperiode.
Eis beheersing van Nederlandse taal op
inburgeringsniveau en geef het schoonmaakbedrijf
maximaal 1 jaar om aan
deze eis te voldoen.
Zorg ervoor dat het schoonmaakbedrijf
* het opleidingsbudget voor schoonmaakmedewerkers
concreet vastlegt en controleer
de voortgang op opleidingsgebied.
Biedt schoonmakers de mogelijkheid
* om zich te ontwikkelen tot een allround
facilitair medewerker. Op korte termijn
moeten schoonmakers die dit willen, de
mogelijkheid krijgen om mee te lopen
bij andere (facilitaire) werkzaamheden.
50 51

II We willen erbij horen!
welke criteria zijn hier voor nodig?
binding met opdrachtgever en
schoonmaakbedrijf
dagschoonmaak
langere contractduur
*
*
*
*
*
de praktijk voor de opdrachtgever:
Behandel de schoonmakers zoals je eigen
werknemers, dit betekent onder
meer deelname aan het Sinterklaasfeest,
het geven van een kerstpakket, het sturen
van een bloemetje naar langdurig
zieke schoonmakers.
Schoonmakers hebben in principe vaste
contracten. Uitzendarbeid mag alleen
worden ingezet bij calamiteit en ziekte.
Schoonmakers dragen bij de opdrachtgever
passende en herkenbare bedrijfskleding
met een Gouden Standaard-logo
erop.
Invoering dagschoonmaak binnen maximaal
zes maanden. Dagschoonmaak
betekent schoonmaak binnen dezelfde
werktijden als de eindgebruikers.
Contracttermijn is minstens vijf jaar, bij
voorkeur wordt gestreefd naar een duurzame
en langdurige samenwerking.
III We eisen respect!
welke criteria zijn hier voor nodig?
een respectvolle behandeling
faciliteren en stimuleren lidmaatschap
van een vakbond
transparantie en communicatie
dagschoonmaak
*
*
*
*
de praktijk voor de opdrachtgever:
Ontwikkel als opdrachtgever, schoonmaakbedrijf
en schoonmakers een visie
op wat wederzijds respect inhoudt.
Het faciliteren van een bijeenkomst voor
alle schoonmakers voorafgaande aan de
ingang van een Gouden Standaard Contract.
Kaderleden van de vakbond moeten onder
werktijd een gesprek kunnen voeren
met elke nieuwe medewerker, al dan niet
in groepsverband.
Een jaarlijkse rapportage en gesprek met
de schoonmakers over:
*
*
*
*
Wat is er gedaan op het gebied van
bevorderen van respect en wat kan er
nog beter?
Noem de schoonmakers met naam
en toenaam en geef aan hoeveel procent
van de schoonmakers een vast
contract heeft. Hoeveel procent van
de uren is ingevuld met uitzendarbeid
en met welke reden?
Is er een werkdrukmeting geweest
en wat zijn de resultaten? Wat en hoe
kan het beter?
Wat is de afgesproken m² prestatie?
Hoe is vakbondslidmaatschap gestimuleerd/gefaciliteerd?
Wat zijn de ervaringen met dag-
52 *
53
*
schoonmaak?
Zijn er mogelijkheden geboden voor
stages en verbreding van activiteiten?
vervolg op pagina 54

III We eisen respect!
welke criteria zijn hier voor nodig?
transparantie en communicatie (vervolg)
geen kruimels, maar brood!
*
*
*
*
de praktijk voor de opdrachtgever:
Hoeveel procent van het schoonmaakpersoneel
voldoet aan de eisen van opleiding
en beheersing Nederlandse taal?
Is de opleidingstoeslag betaald?
Schoonmakers die voldoen aan de opleidingseisen
ontvangen een Gouden
Standaard-toeslag van 3%.
Een toeslag en de ambitie richting 130%
wettelijk minimum loon.
Organogram Vakbond van Schoonmakers
54 55

Parlement van Schoonmakers
56 57

Colofon
Let’s get real!
is een uitgave van fnv bondgenoten, vakbond van schoonmakers, december 2011
research
jeanne van der kroft
eindredactie
ron meyer
fotografie
grafisch en illustratief ontwerp
speciale dank aan
druk
oplage
rob nelisse
joost van den broek
floris de jong
michaël van maanen
marieke van gemert
www.takeadetour.eu
abdel, najib, christiaan, christine, kapi,
khadija, kamla, jos, michel, tiffany, reyhan,
reshma & alle sterke schoonmakers
pascal, utrecht
500
www.schoongenoeg.nu
President Khadija Tahiri-Hyati
58 59