Palestijnse jongeren - Defence for Children
Palestijnse jongeren - Defence for Children
Palestijnse jongeren - Defence for Children
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
23<br />
TijdschrifT voor de rechTen van heT Kind<br />
e Right!<br />
jaargang, nummer 1, maarT 2013<br />
Nieuwe samenlevingsvormen:<br />
Afstammen<br />
van twee moeders<br />
Rechten van<br />
<strong>Palestijnse</strong> <strong>jongeren</strong><br />
geschonden<br />
Veiligheid in<br />
justitiële jeugdinrichtingen:<br />
Jongeren<br />
geven advies
Inhoud<br />
10<br />
Redactioneel 3<br />
Right! Now 4<br />
Opmerkelijk 5<br />
Aloys van Rest<br />
Buitenland 6<br />
Met eigen ogen<br />
Kinderrechtenschendingen in Palestina<br />
Reportage 8<br />
“Het is een andere wereld”<br />
<strong>Palestijnse</strong> jongens zoeken steun in<br />
Nederland<br />
Onderzoek 10<br />
Jongeren in justitiële jeugdinrichtingen<br />
aan het woord<br />
2 Right!<br />
Bedankt Nationale 12<br />
Postcode Loterij!<br />
Kind in rechtspraak 13<br />
Interview 14<br />
Het recht om iets moois te maken<br />
Caroline Forder, de creatieve hoogleraar<br />
Rechten van het Kind<br />
Achtergrond 16<br />
Nieuwe samenlevingsvormen<br />
Afstammen van twee moeders<br />
Actie! 18<br />
Hair Heroes zamelen geld in<br />
Cultuur 19<br />
All Right! 20<br />
6<br />
16<br />
18
RedactIoneel<br />
Colofon<br />
Right! Tijdschrift voor de Rechten van het Kind<br />
is een uitgave van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong>.<br />
Verschijnt vier keer per jaar. Nummer een, 2013.<br />
Redactieadviesraad<br />
Menno Bosma, Mariëlle Bruning (voorzitter),<br />
Goos Cardol, Majorie Kaandorp, Jeanette Kok,<br />
Ton Liefaard, Adrianne van Rheenen<br />
Redactie<br />
Joyce Brummelman (jeugdrecht), Manon<br />
Eijgenraam (jurisprudentie), Carla van Os<br />
(hoofdredactie, vreemdelingenrecht), Aloys<br />
van Rest (directeur), Celine Verheijen (uitbuiting),<br />
Jolien Verweij (cultuur, eindredactie), Annette<br />
Zeelenberg (eindredactie)<br />
Verder werkten mee aan dit nummer<br />
Alexandra Barendsen, Maartje Berger, Laura<br />
Bosch, Martine Goeman, Ayda Naser Sadeh,<br />
Aysel Sabahoglu, Penny Slaney, Iara de Witte<br />
Vormgeving<br />
Ontwerp: Akimoto, Amersfoort<br />
Opmaak: Nulduizend, Den Haag<br />
Beeld<br />
DCI Palestina, Matthew Jansen, Flip Franssen/<br />
Hollandse Hoogte, Arie Kieviet/Hollandse<br />
Hoogte, Sander Nieuwenhuys, Roelof Pot,<br />
Wim Stevenhagen, StudioVU/Yvonne Compier,<br />
Josee Tesser<br />
Druk<br />
Stenco, Amsterdam<br />
ISSN: 0927-1333<br />
© 2013<br />
Abonnementen<br />
Jaarabonnement € 35,00<br />
Losse nummers € 9,00<br />
Jongeren en studenten € 25,00<br />
info@defence<strong>for</strong>children.nl<br />
www.defence<strong>for</strong>children.nl<br />
Postbus 11103, 2301 EC Leiden<br />
Het reprorecht voor de artikelen, foto’s en<br />
illustraties berust bij de makers. Overname<br />
alleen na voorafgaande schriftelijke<br />
toestemming.<br />
<strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> - ECPAT ontvangt<br />
substantiële financiële bijdragen van<br />
de Nationale Postcode Loterij,<br />
Stichting Kinderpostzegels Nederland,<br />
Plan Nederland, UNICEF Nederland<br />
en ICCO/Kerk-in-Actie.<br />
RauweR<br />
Rauweter Tom (vijftien jaar), bekend uit de media, zat lang thuis zonder naar<br />
school te gaan. Zijn moeder gaf hem thuisonderwijs, terwijl de kantonrechter<br />
haar daar al een boete voor had opgelegd. Zij had immers geen vrijstelling<br />
gekregen van de plicht om Tom naar school te sturen. Tom bleef thuis omdat<br />
hij als rauweter moeite had zich staande te houden op een school met zo veel<br />
verleidingen, zo leek het. In de tweede documentaire over Tom, Rauwer, die in<br />
december 2012 op tv te zien was, zagen wij dat Tom door zijn dieet een <strong>for</strong>se<br />
groeiachterstand heeft, wat door een gerenommeerde kinderarts als ernstige<br />
bedreiging werd gezien. Tom was volgens de arts, en volgens een tweede kinderarts<br />
die de moeder om een second opinion had gevraagd, flink ondervoed. Tom<br />
lijkt het zelf echter eens te zijn met de keuzes van zijn moeder.<br />
Bureau Jeugdzorg begeleidt Tom nu. Hij is onder toezicht gesteld van een<br />
gezinsvoogd. De kinderrechter vindt namelijk dat Tom weer naar school moet.<br />
De moeder lijkt echter elke aanwijzing in de wind te slaan en haar eigen opvoedkoers<br />
te varen. Dat leidde er eind december toe dat Bureau Jeugdzorg nog maar<br />
één juridisch middel kon inzetten om beweging te <strong>for</strong>ceren: een uithuisplaatsing<br />
van Tom.<br />
Het zal duidelijk zijn dat een uithuisplaatsing van deze vijftienjarige jongen, die<br />
zelf aangeeft achter het dieet te staan en die zelf ook niet naar school wil, geen<br />
oplossing biedt. Elk kind heeft het recht om bij zijn eigen ouders op te groeien en<br />
er moet voor een uithuisplaatsing altijd een dringende noodzaak zijn. Dat staat<br />
ook in het VN-Kinderrechtenverdrag. Tom heeft het recht om gehoord te worden<br />
over zo’n ingrijpende beslissing en zijn mening moet er toe doen. Daartegenover<br />
staat het recht op bescherming van Tom tegen kindermishandeling, het recht<br />
op een gezonde ontwikkeling en het recht op onderwijs. De balans slaat hier<br />
duide lijk niet door naar een uithuisplaatsing. Moet de overheid zich überhaupt<br />
wel bemoeien met Toms opvoeding? Langdurig schoolverzuim en handelen<br />
in strijd met de Leerplichtwet lijken gegronde redenen voor bemoeienis. Mij<br />
lijken de deskundigenverklaringen van de beide kinderartsen te bevestigen dat<br />
de gezondheid van Tom inderdaad in gevaar is en dat daarom bemoeienis van<br />
de overheid nodig zou kunnen zijn. Maar in dit soort situaties zullen telkens<br />
alle kinder rechten en belangen zorgvuldig moeten worden gewogen, en zal de<br />
mening van een kind ook serieus moeten worden genomen.<br />
En Tom? Hij was misschien beter af geweest als al het mediageweld hem bespaard<br />
was gebleven. De keuze van de moeder van Tom om de rest van Nederland mee te<br />
laten kijken, lijkt me in ieder geval bepaald niet in zijn belang.<br />
Mariëlle Bruning,<br />
Hoogleraar jeugdrecht aan de Universiteit Leiden en<br />
voorzitter van de redactieadviesraad van Right!<br />
3 Right!
Illustratie: Wim Stevenhagen<br />
RIght! now<br />
euRopese unie bestemt geld nobelpRijs vooR kindeRen<br />
veRplichte meldcode<br />
kindeRmishandeling<br />
De Tweede Kamer heeft op 5 februari 2013 het wetsvoorstel<br />
‘verplichte meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’<br />
aangenomen. Dit wetsvoorstel verplicht instanties waar professionals<br />
met kinderen werken, om te beschikken over een meldcode<br />
voor huiselijk geweld en kindermishandeling, de kennis en<br />
het gebruik daarvan te bevorderen en de meldcode te hanteren.<br />
Het gaat om de asielzoekerscentra, het gevangeniswezen, het<br />
onderwijs, kinderopvang en peuterspeelzalen, zorginstellingen<br />
en organisaties die maatschappelijke ondersteuning bieden.<br />
Uit onderzoek van de Universiteit Leiden en TNO bleek dat in<br />
2010 ruim 118.000 kinderen en <strong>jongeren</strong> het slachtoffer werden<br />
van kindermishandeling. Om dit aantal terug te dringen is vroege<br />
signalering noodzakelijk. Hoe eerder professionals geweld<br />
signaleren, hoe sneller hulp en ondersteuning geboden kunnen<br />
worden om het geweld te stoppen, en hoe sneller slachtoffers<br />
kunnen worden opgevangen. In die gevallen waarin de professional<br />
besluit te melden, is ook zorgvuldig onderzoek noodzakelijk.<br />
Op basis daarvan kan snel passende zorg voor het kind en het<br />
gezin worden ingezet. Uit onderzoek van de Gezondheidsraad<br />
blijkt dat het hieraan behoorlijk schort. Niet alle kinderen krijgen<br />
een volledig assessment en er is geen landelijk dekkend gespecialiseerd<br />
aanbod aan hulp. Het wetsvoorstel moet nog door de<br />
Eerste Kamer worden behandeld. De verwachting is dat de wet<br />
op 1 juni 2013 in werking zal treden.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.defence<strong>for</strong>children.nl<br />
4 Right!<br />
De Europese Unie (EU) kreeg vorig jaar de Nobelprijs voor<br />
de vrede toegekend. Het aan de prijs verbonden bedrag<br />
– 930.000 euro – wordt aangevuld tot twee miljoen euro en gaat<br />
naar projecten voor kinderen in oorlogsgebieden. “We willen het<br />
geld van de Nobelprijs gebruiken voor kinderen, de meest kwetsbare<br />
groep die vaak het meest onder oorlogen te lijden heeft”,<br />
zei Barroso, voorzitter van de Europese Commissie. “We willen<br />
dat ‘oorlogskinderen’ ‘vredeskinderen’ worden.”<br />
De EU-projecten zijn gericht op kinderen uit Syrië, Colombia,<br />
Congo en Pakistan en bieden onderwijs, een beschermde<br />
omgeving en psychosociale hulp. Organisaties als UNICEF en<br />
Save the <strong>Children</strong>, die al actief zijn in de oorlogsgebieden en<br />
de situatie goed kennen, voeren de projecten uit. Het EU-initiatief<br />
‘<strong>Children</strong> of Peace’ blijft niet beperkt tot 2013, ook volgend jaar<br />
wordt er geld vrijgemaakt voor kinderen die te maken hebben<br />
met oorlog.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.europa.eu<br />
samenweRken tegen<br />
kindeRsekstoeRisme<br />
<strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> - ECPAT was op de Vakantiebeurs 2013<br />
om reizigers bewust te maken van kindersekstoerisme en hen<br />
op te roepen om bij www.meldkindersekstoerisme.nl meldingen<br />
te doen. Ook verzorgde ECPAT samen met Travel Counsellors<br />
en de Koninklijke Marechaussee een workshop tijdens de<br />
ANVR-conferentie ‘Changes in Tourism’. De workshop ging over<br />
maatregelen die de reissector kan nemen ter voorkoming van<br />
kindersekstoerisme en over de campagne die op alle Nederlandse<br />
vliegvelden loopt. Deze campagne, die reizigers oproept om<br />
kindersekstoerisme te melden, is een initiatief van het ministerie<br />
van Veiligheid en Justitie, de Koninklijke Marechaussee, ANVR,<br />
TUI, <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> - ECPAT en Plan Nederland.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.ecpat.nl
geen vRouwenbesnijdenis<br />
in nedeRland<br />
Vrouwenbesnijdenis wordt in Nederland waarschijnlijk niet<br />
uitgevoerd, blijkt uit een rapport van Pharos, kennis- en adviescentrum<br />
voor migranten, vluchtelingen en gezondheid.<br />
Het rapport werd gepresenteerd tijdens een conferentie op<br />
6 februari 2013: de Zero Tolerance Day tegen vrouwelijke genitale<br />
verminking. Jaarlijks lopen echter wel veertig tot vijftig meisjes<br />
uit Nederland het risico om besneden te worden, vooral tijdens<br />
een bezoek aan het land van herkomst. Tachtig procent van de<br />
meisjes die in Nederland tot de risicogroep behoren, is afkomstig<br />
uit Somalië en Egypte. In totaal wonen in Nederland naar<br />
schatting dertigduizend vrouwen (20–49 jaar) die besneden<br />
zijn. Aangezien de besnijdenis medische en psychosociale<br />
klachten kan veroorzaken, krijgt ook de gezondheidszorg<br />
hiermee te maken. Uit het onderzoek blijkt dat het overheidsbeleid,<br />
bestaande uit een combinatie van voorlichting, preventie<br />
en een wettelijk verbod, goed werkt: zonder dat beleid zouden<br />
de aantallen hoger zijn.<br />
Tijdens de conferentie waren ook vertegenwoordigers<br />
van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> Sierra Leone aanwezig.<br />
Hawantatu Mansaray vertelde hoe de organisatie samenwerkt<br />
met lokale leiders, die zich nu inzetten tegen meisjesbesnijdenis.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.defence<strong>for</strong>children.nl<br />
twee pRijzen vooR ecpat<br />
ECPAT Internationaal won eind vorig jaar de Gold Standard<br />
Award voor de gezamenlijke campagne met The Body<br />
Shop ‘STOP seksuele uitbuiting van kinderen en <strong>jongeren</strong>’.<br />
Op 10 december 2012 ontving ECPAT bovendien de Asia<br />
Democracy and Human Rights Award. Deze prijs werd<br />
toegekend voor de inzet van het mondiale netwerk voor de<br />
beëindiging van commerciële seksuele uitbuiting van kinderen,<br />
zoals kinderpornografie, kinderprostitutie, kinderhandel voor<br />
seksuele doeleinden en kindersekstoerisme.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.ecpat.nl<br />
o p m e r k e l i j k<br />
twee kindeRen<br />
missen hun vadeR<br />
Een moeder belt onze helpdesk. Haar kinderen zijn twee en<br />
vier jaar oud. Ze missen hun vader ontzettend. Hun vader,<br />
die een verblijfsvergunning heeft, woont in Leeuwarden.<br />
De moeder en de kinderen verblijven op de gezinslocatie<br />
voor uitgeprocedeerde gezinnen in Amersfoort. Eerder<br />
zaten ze in het asielzoekerscentrum in het Friese Burgum,<br />
vijftien kilometer van Leeuwarden. De kinderen zagen hun<br />
vader toen vaak, ze hebben een goede band met hem. Ook<br />
de praktische hulp van hun vader is hard nodig omdat de<br />
moeder medische klachten heeft. De vader leeft van een<br />
uitkering en kan zich de reis naar Amersfoort (160 kilometer)<br />
niet veroorloven. In Burgum is inmiddels ook een gezinslocatie<br />
en de moeder vraagt of ze niet terug mag naar deze<br />
locatie, zodat de kinderen hun vader weer kunnen zien.<br />
Omdat het Centraal Opvangorgaan Asielzoekers (COA)<br />
onlangs met veel enthousiasme onze kinderrechtentraining<br />
heeft gevolgd, belt onze helpdeskmedewerker vol goede<br />
moed naar het COA over dit in zijn ogen eenvoudig op te<br />
lossen probleem. Tevergeefs. Het mag niet. “Omdat het<br />
beleid is dat er niet verhuisd wordt tussen gezinslocaties.”<br />
Kinderbelangen voorop stellen<br />
bij beslissingen die hen<br />
raken: daartoe verplicht het<br />
VN-Kinderrechtenverdrag.<br />
Dat blijkt nog niet zo eenvoudig<br />
als zou moeten.<br />
Aloys van Rest<br />
directeur <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong><br />
a.vanrest@defence<strong>for</strong>children.nl<br />
kindeRhandel<br />
Steeds meer kinderen worden het slachtoffer van mensenhandel,<br />
blijkt uit het jaarrapport van UNODC (de VN-organisatie die zich<br />
bezighoudt met drugs en criminaliteit). In de periode 2007–2010<br />
maakten kinderen 27% uit van alle slachtoffers van mensenhandel.<br />
Ter vergelijking: in de periode 2003–2006 was dat 20%.<br />
Vooral meisjes blijken kwetsbaar: twee van elke drie verhandelde<br />
kinderen zijn meisjes, stelt het rapport. Er zijn grote regionale<br />
verschillen, in Europa en Centraal-Aziatische landen is 16% van<br />
alle slachtoffers van mensenhandel een kind. Maar in Afrika en<br />
het Midden-Oosten is dat 68%.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.unodc.org<br />
5 Right!
BuItenland<br />
Schendingen van kinderrechten in Palestina<br />
met eigen ogen<br />
Jaarlijks worden vijf- à zevenhonderd <strong>Palestijnse</strong> kinderen<br />
gearresteerd door het Israëlische leger, veelal verdacht<br />
van het gooien van stenen naar militairen. Uit onderzoek<br />
van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> Palestina blijkt dat hun recht<br />
op een eerlijk proces structureel wordt geschonden.<br />
<strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> organiseerde daarom met steun van<br />
ICCO en Save the <strong>Children</strong> eind vorig jaar een reis voor<br />
Nederlandse politieke <strong>jongeren</strong> organisaties. Zij zagen<br />
hoe weinig aandacht er is voor de rechten van <strong>Palestijnse</strong><br />
de reis startte in Silwan, een <strong>Palestijnse</strong> wijk in Oost-<br />
Jeruzalem, waar War Child actief is. In Silwan vernietigt<br />
het leger huizen van <strong>Palestijnse</strong> gezinnen, zodat kolonisten<br />
zich daar kunnen vestigen. Het Israëlische leger<br />
moet de veiligheid van de kolonisten garanderen en gebruikt<br />
daarbij grof geweld. Kinderen, al dan niet terecht verdacht van<br />
het gooien van stenen naar militairen en kolonisten, worden<br />
vaak ‘s nacht uit hun bed gelicht en meegenomen naar detentiecentra<br />
in Israël. De kinderen worden in veel gevallen vastgebonden<br />
en geblinddoekt en meestal vallen er ook klappen.<br />
“We zien in Silwan dat kinderen ernstig getraumatiseerd<br />
raken. Uit de rapporten van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> weten we dat<br />
deze behandeling de meeste kinderen ertoe brengt schuld te<br />
bekennen”, vertelt Francesca Bombi van War Child. “Ze groeien<br />
op in een onveilige omgeving. Het is goed dat jonge politici uit<br />
Nederland zich laten in<strong>for</strong>meren over de situatie van kinderen<br />
hier.”<br />
RechtsongelijkheiD<br />
De diplomaten die in Ramallah de Nederlandse overheid vertegenwoordigen,<br />
ontvangen de <strong>jongeren</strong> met een masterclass<br />
internationaal humanitair recht. “Wat mij is bijgebleven van dit<br />
college, is dat er zelfs in oorlogstijd regels zijn die gerespec teerd<br />
moeten worden om de burgers zoveel mogelijk te beschermen,<br />
en dat Israël en organisaties als Hamas zich aan deze regels<br />
zouden moeten houden”, vertelt Eddie Förster (JOVD) later.<br />
“Israëlische en <strong>Palestijnse</strong> kinderen horen voor dezelfde<br />
6 Right!<br />
kinderen. door aysel sabahoglu en maartje Berger<br />
overtredingen op dezelfde wijze berecht te worden. In de praktijk<br />
is er rechtsongelijkheid”, stelt Gerard Horton, jurist bij de<br />
<strong>Palestijnse</strong> tak van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong>. “<strong>Palestijnse</strong> kinderen<br />
worden berecht volgens het Israëlische militair strafrecht,<br />
terwijl voor Israëlische kinderen het Israëlische burgerlijk jeugdstrafrecht<br />
geldt. <strong>Palestijnse</strong> kinderen zien voor en tijdens het<br />
verhoor hun familie en advocaat niet. Voor Israëlische kinderen<br />
is dit allemaal wel geregeld.”<br />
MilitAiRe RechtBAnk<br />
Sober ingerichte barakken doen dienst als militaire rechtbank<br />
in Ofer, nabij Jeruzalem. Jonge militairen zijn aanklager, getuige,<br />
tolk of persofficier. Kinderen worden naar binnen gebracht met<br />
ketens aan hun voeten. Het proces is in het Hebreeuws. “De zittingen<br />
verliepen in een chaotische sfeer. Contact tussen kind en<br />
familie werd niet toegestaan”, zegt Frank Visser (CDJA) na afloop.<br />
“De rechter had niet alle bewijsstukken ontvangen. De verdediging<br />
kreeg al helemaal geen documenten toegezonden, omdat<br />
die ‘vertrouwelijk’ zouden zijn. Je zag de onmacht in de ogen van<br />
de familieleden bij het horen van de verlenging van de detentie”,<br />
vult Arrie Vis (CDJA) aan.<br />
De <strong>jongeren</strong> reizen naar Hebron met de orthodox-joodse<br />
ex-militair Yehuda Shaul van Breaking the Silence, een<br />
Israëlische mensenrechtenorganisatie van gewetensbezwaarde<br />
oud-militairen. De reis voert langs checkpoints, neder zettingen<br />
en de bezettingsmuur. Hebron is een heilige stad voor moslims,<br />
joden en christenen. Een groep van ongeveer achthonderd
Foto: <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> Palestina<br />
kolonisten heeft de historische stadskern bezet en krijgt bescherming<br />
van het Israëlische leger. “Het oppakken van alle kinderen<br />
uit een bepaalde buurt ontwricht de <strong>Palestijnse</strong> gezinnen en<br />
maakt hen volgzamer”, verklaart Yehuda Shaul. “Met alleen militaire<br />
middelen is een bevolking niet onder controle te houden.<br />
Dan moet je naar manieren zoeken om mensen angst in te<br />
boezemen.”<br />
“Een oplossing voor het conflict lijkt ver weg, maar dat hoeft de<br />
aandacht voor de rechten van kinderen niet in de weg te staan”,<br />
vindt Dirkjan Tijs (Jonge Democraten).<br />
WReDe Dingen<br />
Terug in Nederland erkennen alle deelnemers dat er een kinderrechtelijk<br />
probleem is. “Autoriteiten moeten op een verantwoorde<br />
manier omgaan met kinderen. Het kan niet zo zijn dat<br />
zij ’s nachts door een peloton soldaten uit hun huis worden<br />
gehaald”, stelt Frank Visser (CDJA). “Er gebeuren over en weer<br />
wrede dingen, maar kinderen mogen niet het slachtoffer worden”,<br />
vindt ook Maruschka Gijsberta (JS). Jeroni Vergeer van DWARS<br />
is stelliger: “Het is Israël dat <strong>Palestijnse</strong> kinderen opsluit, het zijn<br />
niet de Palestijnen die Israëlische kinderen opsluiten. Daarom<br />
is Israël verantwoordelijk.” Het lukt de politieke <strong>jongeren</strong> niet<br />
om tot een gezamenlijke oproep aan de Nederlandse regering<br />
te komen. “Daarvoor is het debat te gekleurd”, denkt Matthijs de<br />
Snoo (Perspectief). “Oproepen dat Israël moet stoppen met het<br />
oppakken van kinderen en met het bouwen van nederzettingen,<br />
is eenzijdig. Je moet ook fel durven te zijn tegen Palestijnen.”<br />
Het doel van deze reis was om de politieke <strong>jongeren</strong> kennis<br />
te laten maken met de situatie van <strong>Palestijnse</strong> kinderen<br />
in het Israëlische militaire rechtbanksysteem. DWARS, de<br />
Jonge Democraten en de Jonge Socialisten hebben een pleidooi<br />
gepresenteerd over basisrechten voor de <strong>Palestijnse</strong> kindgevangenen.<br />
CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt heeft over deze kwestie<br />
vragen gesteld aan de minister van Buitenlandse Zaken.<br />
Voor Palestijnen is het niet eenvoudig om de Israëlische overheid<br />
aan te spreken op haar kinderrechtenverplichtingen.<br />
Steun vanuit Nederland om de kinderrechtensituatie in Israël<br />
en Palestina te verbeteren zal nodig blijven.<br />
delegatie<br />
De delegatie bestond uit Arrie Vis (CDJA, CDA), Frank Visser<br />
(CDJA), Maruschka Gijsbertha (Jonge Socialisten, PvdA),<br />
Matthijs de Snoo (Perspectief, ChristenUnie), Jeroni Vergeer<br />
(DWARS, GroenLinks), Karen van der Heijden (DWARS),<br />
Dirkjan Tijs (Jonge Democraten, D66), Hans van ‘t Land (SGPj,<br />
SGP), Eddie Förster (JOVD, VVD), Bram Dirkx (JOVD) en<br />
Kirty Matabadal, VN-<strong>jongeren</strong>vertegenwoordiger.<br />
De reis werd begeleid door Maartje Berger en Aysel Sabahoglu<br />
van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong>.<br />
7 Right!
RepoRtage<br />
<strong>Palestijnse</strong> jongens zoeken steun in Nederland<br />
‘het is een andeRe weReld’<br />
Saleh en Rabee zijn mishandeld in een Israëlische gevangenis.<br />
In samenwerking met <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> Palestina en<br />
Stichting Talliq zijn ze in Europa om aandacht te vragen voor<br />
de talrijke kinderrechtenschendingen waar jaarlijks honderden<br />
<strong>Palestijnse</strong> kinderen mee te maken hebben in Israëlische<br />
militaire detentie. Voor hun Nederlandse leeftijdgenoten lijken<br />
ze bijna van Mars te komen. In de Tweede Kamer boeken ze<br />
resultaat. Right! liep een dag met ze mee. door carla van os<br />
‘<br />
waarom gooien jullie dan stenen naar tanks als je weet<br />
dat je daarvoor opgepakt wordt?”, vraagt een leerling<br />
aan Saleh en Rabee, twee <strong>Palestijnse</strong> jongens van<br />
zestien jaar die op het Stedelijk Gymnasium Leiden<br />
vertellen over hun ervaringen in Israëlische gevangenissen.<br />
De jongens lijken verbaasd over de vraag. De kloof die ze moeten<br />
overbruggen tot de leefwereld van de gymnasiasten is groot.<br />
De leerlingen zijn goed op de hoogte van het conflict en stellen<br />
intelligente vragen waaruit blijkt dat ze het nieuws volgen en er<br />
ook een mening over hebben. De kloof is meer van emotionele<br />
aard. En dat is ook niet gek, als je de gruwelijkheden hoort waar<br />
de <strong>Palestijnse</strong> jongens mee geconfronteerd zijn geweest.<br />
8 Right!<br />
BlinDDoek<br />
Saleh was veertien jaar toen hij van zijn bed werd gelicht.<br />
“Ons huis werd omsingeld en de deur werd open getrapt.<br />
De soldaten waren heel agressief, ze hadden bivakmutsen op.<br />
Ze sloegen me met mijn hoofd tegen de muur en daarna werd<br />
ik geboeid en geblinddoekt. Ze smeten me in een jeep. Ik lag op<br />
de bodem, de soldaten zetten hun laarzen op mijn lijf. Bij de<br />
inlichtingendienst deden ze even mijn blinddoek af. Er stonden<br />
drie grote mannen. ‘Zie je die twee?’, zei de derde. ‘Als je niet<br />
bekent, slaan zij je in elkaar.’ Ik kreeg de loop van een geweer in<br />
mijn mond geduwd. Ik heb niet bekend en ben in elkaar getrapt.<br />
Toen kreeg ik de blinddoek weer om en werd ik naar de gevangenis<br />
gebracht.”<br />
onDeR De inDRuk<br />
In de klas is het muisstil. De leerlingen zijn zichtbaar onder de<br />
indruk en op zoek naar logica. “Hoe wisten ze dat jij stenen had<br />
gegooid?”, vraagt een meisje. “De soldaten hebben camera’s op<br />
de tanks”, zegt Saleh, “en er zijn ook <strong>Palestijnse</strong> verraders.” “Mag<br />
Israël dit allemaal zomaar doen op Palestijns gebied?”, vraagt een<br />
jongen. “Was het proces voor de rechtbank wel eerlijk?”, “Denken<br />
jullie dat er vrede komt?”. De <strong>Palestijnse</strong> jongens lijken verlegen<br />
bij dit spervuur van vragen en kijken regelmatig naar hun tolk<br />
Salim voor hulp bij een antwoord. Rabee komt wat los als een<br />
leerling vraagt: “Haten jullie de soldaten?” “Ja natuurlijk”, zegt<br />
hij, “en niet alleen omdat ze ons zo slecht behandelen. Ze spelen<br />
de baas in ons land. Dat accepteren wij niet.”
Saleh (l) en Rabee (r) voor de klas in Leiden, met hun tolk Salim (midden).<br />
Als de schoolbel luidt, blijven alle leerlingen zitten. Docent<br />
Saskia Hakkaart moet ze echt manen om het klaslokaal te verlaten.<br />
De zestienjarige Tim praat nog even na. “Het was heel<br />
indrukwekkend. Heftig ook. Vooral ook omdat het mensen van<br />
je eigen leeftijd zijn. Je ziet het allemaal wel op het Journaal,<br />
maar dan zap je even gemakkelijk weer weg. Dat kan nu niet.<br />
Ik zou hier wel mee bezig willen blijven.”<br />
Bezoek AAn De kAMeR<br />
Veel leerlingen van het Leidse gymnasium ondertekenen een<br />
kaart die de Nederlandse regering oproept om aandacht te<br />
besteden aan de situatie van <strong>Palestijnse</strong> kinderen in Israëlische<br />
gevangenissen. Ze kiezen klasgenootjes Souhailla en Miriam uit<br />
om samen met Rabee en Saleh de kaarten in de Tweede Kamer<br />
aan te bieden. De meiden hebben hoge verwachtingen van hun<br />
bezoek. “In de klas was het best moeilijk voor Saleh en Rabee<br />
omdat de leerlingen gewoon geen idee hadden wat deze jongens<br />
hebben meegemaakt. Maar ik denk dat de Kamerleden al veel<br />
meer weten over wat er gebeurt met de Palestijnen en dat ze<br />
daarom sneller in actie kunnen komen”, zegt Souhailla.<br />
BoosheiD in je hARt<br />
De <strong>jongeren</strong> worden ontvangen door de Kamerleden<br />
Emile Roemer en Harry van Bommel van de SP en Désirée Bonis<br />
van de PvdA. Alle drie zijn ze inderdaad goed op de hoogte.<br />
Roemer en Van Bommel bezochten vorig jaar een aantal rechtszaken<br />
waar lotgenoten van Rabee en Saleh bij betrokken waren.<br />
En Bonis was eerder ambassadeur in Syrië, waar ongeveer een<br />
half miljoen <strong>Palestijnse</strong> vluchtelingen verblijven. Zij zegt tegen<br />
Rabee en Saleh: “Ik vind het heel erg wat jullie meegemaakt<br />
hebben. Zeker als je zo jong bent, is dit enorm ingrijpend. En<br />
ik denk dat het heel moeilijk is om verder te moeten te leven<br />
met de boosheid die jullie in je hart voelen.” Namens de Vaste<br />
Kamercommissie voor Buitenlandse Zaken neemt Harry van<br />
Bommel de kaarten in ontvangst: “We gaan de minister om een<br />
reactie vragen. Dat hebben we vorig jaar ook al gedaan over dit<br />
onderwerp, maar nu hebben we een nieuwe minister. We hopen<br />
dat hij meer zal doen tegen de schending van kinderrechten in<br />
de <strong>Palestijnse</strong> gebieden.”<br />
Rabee en Saleh gaan na een week vol uitwisselingen en politieke<br />
afspraken terug naar hun gewone leven. Saleh woont in een<br />
vluchtelingenkamp bij Hebron, Rabee woont in een dorp in de<br />
bezette gebieden, vlakbij een joodse nederzetting. Saleh vond<br />
het best lastig om in de klas over zijn ervaringen te vertellen:<br />
“Je ziet gewoon dat ze het echt niet snappen, het is een andere<br />
wereld.” Hij haalt zijn schouders op bij de vraag of dit bezoek<br />
dan wel nut heeft. Rabee is positiever: “Ik vond het lastig om te<br />
zien wat voor een gemakkelijk leven de Nederlandse kinderen<br />
hebben. Het is zo’n groot verschil met ons. Maar ik denk wel<br />
dat ze dit verhaal nooit zullen vergeten, en dan is het de moeite<br />
waard geweest.”<br />
9 Right!
ondeRzoek<br />
‘<br />
<strong>jongeren</strong> zijn uiteindelijk<br />
de beleids makers, het zijn de<br />
<strong>jongeren</strong> die daar elke dag<br />
moeten zitten. Ik ben jong, ik<br />
heb erin gezeten, ik weet hoe het voelt<br />
en jullie niet”, zegt onderzoeker Eva.<br />
De vijf <strong>jongeren</strong> uit het onderzoeksteam<br />
van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> hebben zelf in<br />
het verleden ook in een justitiële jeugdinrichting<br />
gezeten, via het jeugdstrafrecht<br />
of de jeugdzorg. “Ik werk mee aan<br />
het onderzoek omdat het belangrijk is<br />
dat <strong>jongeren</strong> zich in de toekomst veilig<br />
Jongeren in justitiële jeugdinrichtingen<br />
veiligheid bespReekbaaR maken<br />
10 Right!<br />
Wie opgesloten is, is extra kwetsbaar. Juist in jeugdinstellingen<br />
kan veiligheid altijd beter. Daarom vroeg<br />
<strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> een onderzoeksteam van jonge<br />
ervaringsdeskundigen wat er moet gebeuren.<br />
Zij concludeerden dat vertrouwen het sleutelbegrip<br />
is bij het vergroten van de veiligheid. “Sommige<br />
<strong>jongeren</strong> kunnen niet zeggen dat ze zich onveilig<br />
voelen, omdat er geen vertrouwen is.”<br />
door maartje Berger en joyce Brummelman<br />
voelen in de gevangenis”, vertelt Saïda.<br />
Zij bezocht net als de andere jonge<br />
onderzoekers verschillende jeugdinrichtingen<br />
en interviewde daar <strong>jongeren</strong><br />
over geweld en veiligheid. De <strong>jongeren</strong><br />
uit het onderzoeksteam weten zelf hoe<br />
het is om opgesloten te zitten, in een<br />
isoleercel te worden geplaatst, hardhandig<br />
vastgepakt te worden of om<br />
agressie onder groeps genoten mee te<br />
maken. “Ik doe mee omdat ik wil dat<br />
de situatie verandert voor <strong>jongeren</strong><br />
onder de achttien jaar en dat er een<br />
aanbevelingen<br />
beter zorgtraject voor hen komt. Ik vond<br />
participeren in het onderzoek leuk,<br />
maar het hielp me ook te verwerken<br />
wat ik zelf hebt meegemaakt”, zegt Eva.<br />
Zij stelt dat het verblijf in geslotenheid<br />
heel heftig kan zijn en dat de <strong>jongeren</strong><br />
hier ook naderhand nog last van kunnen<br />
hebben. Nazorg is dan ook van groot<br />
belang. Hier is onderzoeker Jeffry het<br />
mee eens: “Soms ben ik echt boos dat<br />
ze me op deze manier hebben laten<br />
gaan na al die jaren. Dat is bijna vragen<br />
om problemen.”<br />
• Vertrouwen is het belangrijkste. Als het personeel duidelijk is, goede in<strong>for</strong>matie geeft<br />
en problemen bespreekbaar maakt, voelen <strong>jongeren</strong> zich veiliger.<br />
• Belangrijk is verder dat management en personeel zich bewust zijn van hun macht en<br />
deze goed gebruiken.<br />
• Een goede screening van het personeel is nodig en klachten moeten serieus genomen<br />
worden.<br />
• Volgens de <strong>jongeren</strong> is de ideale hulpverlener open, betrouwbaar, vrolijk, communicatief<br />
sterk, flexibel, rechtvaardig en goed opgeleid. Het is iemand met wie je kunt<br />
praten en die niet meteen conclusies trekt, die goed gedrag beloont en zich aan<br />
beloftes houdt.
Foto: Flip Franssen/Hollandse Hoogte<br />
WAt is geWelD?<br />
Het <strong>jongeren</strong>onderzoeksteam stelde een<br />
lijst op met vragen over wat geweld is,<br />
of dat in justitiële jeugdinrichtingen voorkomt,<br />
welke risico’s er zijn, wat de ondervraagden<br />
zouden willen doen om geweld<br />
te stoppen en te voorkomen en welke<br />
verbeteringen nodig zijn. In totaal werden<br />
vijftien jongens geïnterviewd binnen vier<br />
verschillende justitiële<br />
jeugdinrichtingen.<br />
Uitde interviews blijkt<br />
dat het essentieel is<br />
dat de <strong>jongeren</strong> het<br />
gevoel hebben dat<br />
ze hun groepsleiding<br />
kunnen vertrouwen.<br />
“Vertrouwen tussen<br />
een jongere en de<br />
groepsleiders is de<br />
basis voor een betere<br />
samenwerking. Sommige <strong>jongeren</strong><br />
kunnen niet zeggen dat ze zich onveilig<br />
voelen, omdat er geen vertrouwen is”,<br />
zegt een jongen van zeventien. Dat viel<br />
ook onderzoeker Saïda op: “Een jongen<br />
zei dat zijn vertrouwen was geschaad.<br />
Hij had een geheim aan zijn begeleider<br />
verteld, maar die had het weer doorverteld<br />
aan zijn collega’s.”<br />
WeeRloos<br />
Jongeren die in een justitiële jeugdinrichting<br />
zitten, lopen vanwege het gesloten<br />
karakter van de instelling een groter<br />
risico om daar in aanraking te komen met<br />
geweld dan daarbuiten. Dit kan agressie<br />
“Ik werk mee aan het onderzoek<br />
omdat het belangrijk is dat <strong>jongeren</strong><br />
zich in de toekomst veilig voelen<br />
in de gevangenis”<br />
zijn van groepsgenoten maar ook van het<br />
personeel. “In de instelling komt haantjesgedrag<br />
tussen <strong>jongeren</strong> voor. Ze testen<br />
uit hoever je gaat”, vertelt een achttienjarige<br />
jongen. Volgens hem maakt het<br />
ook uit wat voor persoon je bent: “Ik zal<br />
<strong>jongeren</strong> die weerloos zijn wel proberen<br />
te beschermen, maar het is beter als<br />
iedereen z’n eigen problemen oplost.<br />
Geweld op deze manier, tussen <strong>jongeren</strong><br />
in een justitiële jeugdinrichting, zal hoe<br />
dan ook altijd blijven.”<br />
Een jongen van negentien: “Geweld komt<br />
hier meer voor, want je hebt meer prikkels,<br />
er zijn meer irritaties en je zit veel<br />
op elkaars lip. Je moet hier ook steeds<br />
omgaan met tegenslagen.<br />
Je bent je<br />
vrijheid kwijt en je<br />
bent meer prikkelbaar.”<br />
De machtsverhouding<br />
tussen<br />
het personeel en<br />
de <strong>jongeren</strong> in een<br />
instelling is soms<br />
moeilijk, geven<br />
de geïnterviewde<br />
jongens aan. “Ik vind<br />
beloftes nakomen erg belangrijk. Als jij<br />
iets fout doet of te laat bent, krijg je op je<br />
flikker, doen zij het, dan zeggen ze sorry<br />
en het is klaar”, aldus een achttienjarige<br />
jongen.<br />
Het onderzoeksteam vroeg aan<br />
de jonge ren wat zij voor advies aan<br />
11 Right!
ook aanbevelingen uit andeRe landen<br />
de medewerkers zouden geven als zij directeur van de instelling<br />
waren. Eén van de jongens: “Zorg dat je je beloftes nakomt, ook<br />
kleine beloftes.” Volgens Jeffry zijn er twee dingen vooral belangrijk:<br />
“Geen machtsmisbruik binnen de inrichting en goede<br />
nazorg na je straf”.<br />
jongeRen BetRekken Bij BeleiD<br />
Het <strong>jongeren</strong>onderzoeksteam <strong>for</strong>muleerde samen met <strong>Defence</strong><br />
<strong>for</strong> <strong>Children</strong> een aantal aanbevelingen om het risico op geweld<br />
in een justitiële jeugdinrichting te verminderen. Deze aanbevelingen<br />
zijn door het onderzoeksteam aangeboden aan het ministerie<br />
van Veiligheid en Justitie en ze zijn ook naar de directeuren<br />
en de voorzitters van de klachtencommissies van de justitiële<br />
jeugdinrichtingen gestuurd. Het is belangrijk dat hulpverleners,<br />
directeuren van instellingen en de staatssecretaris van Veiligheid<br />
en Justitie de ervaringen en de mening van <strong>jongeren</strong> serieus<br />
nemen en bespreekbaar maken. Ook zouden <strong>jongeren</strong> in justitiële<br />
jeugdinrichtingen structureel moeten worden betrokken bij<br />
het signaleren van risico’s en het maken van beleid over het voorkomen<br />
van geweld en misbruik in dergelijke instellingen.<br />
Tweede geheel<br />
herziene druk<br />
Advertentie<br />
Het meest complete naslagwerk<br />
met toelichting op het<br />
VN-Kinderrechtenverdrag.<br />
Aantal pagina’s: 1096 - Prijs: €75<br />
Te bestellen op www.defence<strong>for</strong>children.nl<br />
12 Right!<br />
In januari 2013 is ook het rapport<br />
gepubliceerd met de aanbevelingen<br />
van <strong>jongeren</strong> uit andere<br />
EU-landen, waaronder Engeland,<br />
Cyprus, Roemenië en Oostenrijk.<br />
Dit rapport heet: ‘Speaking<br />
freely. <strong>Children</strong> and young<br />
people in Europe talk about<br />
ending violence against children<br />
in custody’.<br />
Voor meer in<strong>for</strong>matie, zie<br />
www.violencefreecustody.org.uk<br />
bedankt, nationale<br />
postcode loteRij!<br />
Judith Lingeman, hoofd afdeling Goede Doelen van<br />
de Nationale Postcode Loterij en Aloys van Rest, directeur van<br />
<strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong>.<br />
Op 13 februari 2013 ontving directeur Aloys van Rest<br />
van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> op het Goed Geld Gala in<br />
het Concertgebouw in Amsterdam uit handen van<br />
Judith Lingeman van de Nationale Postcode Loterij een<br />
cheque van € 500.000. “Sinds 2010 ontvangen wij elk<br />
jaar een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.<br />
Dit betekent een geweldige steun voor ons werk. Wij zijn<br />
de Nationale Postcode Loterij en daarmee tevens de<br />
deelnemers aan de Loterij zeer dankbaar voor hun support<br />
en bijdrage”, zegt Aloys van Rest.<br />
De Nationale Postcode Loterij is de grootste goede doelen<br />
loterij van Nederland. Van elk lot van € 9,50 gaat vijftig<br />
procent naar maar liefst 85 goede doelen op het gebied<br />
van mensenrechten, ontwikkelingssamenwerking, sociale<br />
cohesie, natuur en milieu.<br />
Foto: Roy Beusker Fotografie
Illustratie: Josee Tesser<br />
kInd In RechtspRaak<br />
termijnoverschrijding leidt tot<br />
niet-ontvankelijkheid<br />
In juni 2010 is een toen zestienjarige<br />
jongen voor het eerst gehoord over<br />
diverse inbraken, diefstallen en vernielingen<br />
waarvan hij verdacht wordt.<br />
Ongeveer 28 maanden later komt de<br />
zaak voor bij de rechtbank. De Hoge<br />
Raad heeft in een eerdere uitspraak<br />
gesteld dat zaken waarin het strafrecht<br />
voor minderjarigen wordt toegepast<br />
binnen zestien maanden afgerond<br />
dienen te zijn met een einduitspraak,<br />
tenzij er sprake is van een ingewikkelde<br />
zaak of als de verdachte de zaak<br />
vertraagt. In de regel leidt een overschrijding<br />
van de termijn tot strafvermindering.<br />
Op grond van artikel 40 van<br />
het VN-Kinderrechtenverdrag dient een<br />
strafzaak van een minderjarige zonder<br />
vertraging beslist te worden door een<br />
rechter. Dit omdat het pedagogische<br />
karakter van het jeugdstrafrecht maakt<br />
dat een strafrechtelijke reactie snel, doeltreffend<br />
en op maat moet zijn. De rechtbank<br />
Arnhem is van oordeel dat de officier<br />
van justitie met de <strong>for</strong>se termijnoverschrijding<br />
het recht op vervolging heeft<br />
verloren, gezien het bijzondere karakter<br />
van het jeugdstrafrecht en het bepaalde<br />
in het VN-Kinderrechtenverdrag.<br />
De jongen heeft sinds zijn aanhouding<br />
een positieve ontwikkeling doorgemaakt<br />
en een veroordeling zou in zijn geval<br />
een averechts effect hebben. De rechter<br />
stelt het belang van de jongen voorop<br />
en verklaart de officier van justitie<br />
niet-ontvankelijk.<br />
Bron: Rechtbank Arnhem,<br />
25 september 2012, LJN BY7720 <br />
Belang van kinderen weegt zwaarder<br />
dan algemeen belang<br />
Drie in Zwitserland geboren kinderen<br />
zijn vanuit dat land met hun ouders<br />
gedwongen uitgezet naar Sri Lanka.<br />
De vader verlaat na een maand het<br />
gezin. De moeder vertrekt na enkele<br />
maanden verblijf in Sri Lanka met haar<br />
drie kinderen naar Nederland en vraagt<br />
in 2000 asiel aan. Dit wordt afgewezen.<br />
De kinderen spreken goed Nederlands<br />
en een beetje Tamil. Zij hebben bijna<br />
twaalf jaar in Nederland onderwijs<br />
gevolgd en zijn ook sociale contacten<br />
aangegaan. Volgens de rechter dient<br />
de staatssecretaris voor Veiligheid en<br />
Justitie een nieuw besluit te nemen<br />
op de aanvragen van de kinderen en<br />
een verblijfsvergunning toe te kennen<br />
vanwege schrijnende omstandigheden.<br />
De rechter legt de staatssecretaris<br />
op om het niet nader gemotiveerde<br />
algemeen belang niet (langer) zwaarder<br />
te laten wegen dan de belangen van<br />
de drie in Zwitserland geboren en in<br />
Nederland opgegroeide kinderen bij<br />
rechtmatig verblijf en de aanvraag te<br />
honoreren.<br />
Bron: Rechtbank ’s-Gravenhage,<br />
zittingsplaats Groningen,<br />
5 december 2012, LJN BY5962 <br />
onthouden vaststelling vaderschap<br />
strijdig met iVRk<br />
Een in Nederland verblijvende, ongetrouwde<br />
Nigeriaanse moeder van twee<br />
kinderen wil dat het vaderschap van de<br />
Nigeriaanse (biologische) vader wordt<br />
vastgesteld. Volgens Nigeriaans recht<br />
hebben kinderen die buiten het huwelijk<br />
geboren zijn, geen familierechtelijke<br />
betrekkingen met de vader. Tevens is<br />
het volgens Nigeriaans recht niet mogelijk<br />
om het vaderschap vast te stellen.<br />
Daarom oordeelt de rechter dat dit in<br />
strijd is met het in artikel 8 EVRM vastgelegde<br />
recht op familie- en gezins leven<br />
en het in artikel 8 lid 2 IVRK vastgelegde<br />
recht van het kind op bescherming van<br />
zijn identiteit.<br />
Bron: Rechtbank Haarlem,<br />
18 december 2012, LJN BY6564 <br />
13 Right!
InteRvIew<br />
Caroline Forder, de creatieve hoogleraar Rechten van het Kind<br />
het Recht om iets moois te maken<br />
Caroline Forder is een veelzijdig en bijzonder kinderrechtenmens.<br />
Als hoogleraar, journalist en advocaat in opleiding beweegt ze velen tot<br />
De titel van je oratie luidt ‘Rechterlijke<br />
creativiteit en de rechten van het kind’.<br />
Waarom is die creativiteit nodig?<br />
“Ik ben niet zo tevreden over hoe de rechters<br />
met de rechten van het kind omgaan.<br />
Het klinkt heel bot, maar ik vind dat zij<br />
soms zelfs op een onzuivere manier met<br />
kinderrechten omgaan. Bijvoorbeeld<br />
door artikel 3 (over het<br />
belang van het kind, cvo)<br />
te gebruiken zonder goed<br />
uit te leggen waarin precies<br />
het belang van het kind is<br />
gelegen, zonder het recht in<br />
te vullen. Dat kan vreselijke<br />
gevolgen hebben. Zo zijn er<br />
verschillende keren kinderen<br />
opgesloten met een beroep op ‘het belang<br />
van het kind’ zonder dat aan de wettelijke<br />
voorwaarden was voldaan. De rechter zei<br />
dan simpel weg dat het in het belang van<br />
het kind was om opgesloten te worden.<br />
Erger kan eigenlijk niet.<br />
Een ander probleem is de gedachte<br />
van veel rechters dat kinderrechten<br />
alleen ontstaan via het<br />
14 Right!<br />
creativiteit en compassie in de zoektocht naar de rechten van het kind.<br />
Met haar oratie over de ‘rechterlijke creativiteit’ drukte ze een persoonlijk<br />
stempel op haar bijzondere leerstoel Rechten van het Kind aan de<br />
Vrije Universiteit van Amsterdam. door carla van os<br />
Kinderrechtenverdrag. De <strong>for</strong>mulering<br />
in het Kinderrechtenverdrag is heel breed.<br />
Je moet dat koppelen aan feiten en uitspraken.<br />
Neem bijvoorbeeld artikel 19<br />
van het Kinderrechtenverdrag over de<br />
bescherming tegen kindermishandeling.<br />
Het Europees Hof voor de Rechten van<br />
de Mens heeft in honderden uitspraken<br />
“Je moet rechters<br />
helpen door de zaken heel<br />
concreet te maken”<br />
uitgelegd hoe de overheid die verplichting<br />
tot bescherming van kinderen<br />
tegen mishandeling moet invullen. Die<br />
moet je wel lezen om artikel 19 van het<br />
Kinderrechtenverdrag ook concreet te<br />
kunnen toepassen. De rechter heeft<br />
juridische creativiteit nodig om het<br />
internationaal recht toe te passen in het<br />
nationaal recht. Dat vraagt om creatieve<br />
vakkundigheid.”<br />
hoe heb je zelf geleerd om creatief<br />
te zijn?<br />
“Ik kom uit Engeland, ben ook in het<br />
Engelse recht opgeleid. Daar richt het<br />
recht zich op feiten. En in Nederland richt<br />
het recht zich op regels. In het Engelse<br />
recht begin je altijd met de feiten en dan<br />
probeer je door vergelijking met feiten<br />
in andere zaken een achterliggend<br />
beginsel te vinden.<br />
Natuurlijk zijn er daar ook<br />
regels. Maar dat is niet waar<br />
je mee begint. Soms kun je<br />
de regel pas kennen nadat er<br />
veel uitspraken zijn gedaan,<br />
de regel verschijnt dan langzaam.<br />
Dit is ook de manier<br />
waarop het Europees Hof voor de Rechten<br />
van de Mens werkt.”<br />
je werkt nu bij Fischer advocaten als<br />
wetenschappelijk adviseur, je gaat<br />
binnenkort de opleiding tot advocaat<br />
volgen. hoe kun jij als toekomstig<br />
advocaat rechters tot creativiteit<br />
bewegen?<br />
“Je moet rechters helpen door de zaken
Foto: StudioVU/Yvonne Compier<br />
heel concreet te maken. Laatst pleitte<br />
ik bij de Raad van State over het kindgebonden<br />
budget (voor mensen zonder<br />
rechtmatig verblijf, cvo). Ik probeer die<br />
rechters dan te overtuigen dat het nodig<br />
is om een inbreuk te maken op een nationale<br />
regel om kinderrechten en mensenrechten<br />
na te leven.”<br />
Wat voor een missie heb je<br />
met de studenten?<br />
“Dit klinkt arrogant. Maar ik ben<br />
nu op de top van wat ik kan doen.<br />
Dit is het moment om alles door<br />
te gaan geven aan de studenten.<br />
Ik probeer ze vooral te leren dat<br />
de kinderrechten op alle niveaus<br />
gezocht moeten worden, dus niet alleen<br />
in verdragen maar bijvoorbeeld ook in<br />
beleidsregels. Dat zij moeten leren om<br />
de kracht van rechterlijke uitspraken te<br />
ontdekken en dat ze moeten leren verbindingen<br />
te leggen tussen verschillende<br />
rechtsregels en tussen het prak tische<br />
leven van mensen en de theorie. En vooral<br />
probeer ik ze te stimuleren om heel creatief<br />
te zijn. Ik merk dat dat nieuw voor ze<br />
is. Ik denk wel dat ze me heel erg streng<br />
vinden. Er zijn studenten die er vijf keer<br />
over doen om tot een titel voor een paper<br />
te komen. Ik ben niet gemakkelijk voor ze.<br />
Naast de juridische eisen stel ik ook nog<br />
journalistieke eisen (Caroline studeerde<br />
ook journalistiek, cvo). Geen overbodige<br />
woorden. Schoonheid zit in het kort<br />
“Ik vind het recht op<br />
privéleven heel belangrijk”<br />
kunnen zijn. En ik stimuleer dat ze de<br />
actualiteit opzoeken. Dat is ook belangrijk<br />
voor het mensenrechtenwerk, dat zie je<br />
ook in jullie Right! Door aan te sluiten bij<br />
wat er speelt in de maatschappij trek je de<br />
aandacht van de lezer, maar ook die van<br />
de rechter.”<br />
Welk kinderrecht staat jou het meest na?<br />
“Dat is een moeilijke vraag. Je begrijpt dat<br />
ik niet ga zeggen: ‘artikel 3’… Ik vind het<br />
recht op privéleven heel belangrijk. Maar<br />
dan in de brede zin. Dat gaat ook om<br />
het recht op respect voor je identiteit en<br />
het recht op in<strong>for</strong>matie over jezelf. Maar<br />
ook het recht om afgeschermd te worden<br />
als je dingen niet wilt prijsgeven.<br />
Daarbij hoort het recht op de<br />
menselijke waardigheid, als<br />
onderdeel van het recht op identiteit.<br />
Natuurlijk vind ik het recht<br />
op water, of op eten ook heel<br />
belangrijk. Daar gaan de procedures<br />
over die wij doen vanuit<br />
Fischer advocaten voor mensen<br />
die geen verblijfsvergunning en dus geen<br />
inkomen hebben. Maar ik hoop dan altijd<br />
dat ik uiteindelijk daarmee ook kinderen<br />
in staat stel om muziek te maken, of een<br />
schilderij, of om een gedicht te schrijven.<br />
Om iets gelukkigs mee te maken. Ik denk<br />
dat dat uiteindelijk de essentie is van<br />
waarom we hier zijn. Iets moois mogen<br />
maken of meemaken, dat is een deel van<br />
het recht op respect voor je identiteit.”<br />
15 Right!
achteRgRond<br />
afstammen van twee moedeRs<br />
siebe Buijs is opgegroeid met twee<br />
moeders. Hij kent zijn biologische<br />
vader wel, maar “als ik het over<br />
mijn ouders heb, dan heb ik het<br />
over mijn moeders”, zegt hij. Siebe en<br />
zijn moeders zijn een voorbeeld van een<br />
nieuw soort gezinssamenstelling die<br />
steeds vaker voorkomt. Door moderne<br />
voortplantingstechnieken zijn tegenwoordig<br />
vele gezinsvormen mogelijk.<br />
Zo kunnen bijvoorbeeld homoseksuele<br />
mannen een draagmoeder inschakelen en<br />
op die manier een kind krijgen. Maar ook<br />
heteroseksuele stellen kunnen van deze<br />
of andere methoden gebruikmaken. Het<br />
nieuwe wetsvoorstel lesbisch ouderschap<br />
wil met de veranderende samenleving<br />
meegaan.<br />
Het wetsvoorstel introduceert drie<br />
nieuwe manieren waarop het juridisch<br />
ouderschap van de duomoeder tot<br />
stand kan komen. Als een kind geboren<br />
wordt binnen een huwelijk tussen twee<br />
vrouwen, wordt de echtgenote van de<br />
vrouw die het kind heeft gebaard automatisch<br />
ook juridisch moeder. Zij hoeft<br />
dus niet meer, zoals nu nog het geval is,<br />
16 Right!<br />
Nieuwe samenlevingsvormen<br />
Als een lesbisch stel een kind krijgt, kan de partner van<br />
de biologische moeder voortaan juridisch ouder worden<br />
zonder daarvoor naar de rechter te gaan. Dat staat in<br />
een wetsvoorstel dat nu bij de Eerste Kamer ligt. Right!<br />
vraagt zich af of met dit nieuwe wetsvoorstel recht<br />
wordt gedaan aan de nieuwe samenlevingsvormen in<br />
onze maatschappij en of het belang van het kind hierbij<br />
leidend is geweest. door alexandra Barendsen en Laura Bosch<br />
het kind te adopteren. Voorwaarde is wel<br />
dat er gebruik is gemaakt van een donor<br />
via de spermabank, de zogenaamde<br />
‘onbekende donor’. Indien er wel sprake<br />
is van een bekende donor, kan de duomoeder<br />
het kind erkennen. En een derde<br />
manier die het wetsvoorstel biedt, is om<br />
het moederschap gerechtelijk te laten<br />
vaststellen, net zoals dat nu al mogelijk is<br />
voor het vaderschap.<br />
Biologische en sociAle<br />
ReAliteit<br />
Door dit wetsvoorstel kan een kind dat<br />
wordt geboren binnen een huwelijk<br />
tussen twee vrouwen nu gemakkelijker<br />
en sneller een tweede juridische ouder<br />
krijgen. Kinderen hebben er baat bij<br />
om twee juridische ouders te hebben:<br />
zij kunnen dan bijvoorbeeld aanspraak<br />
maken op de onderhoudsplicht of op<br />
een deel van de erfenis. “Kennis over<br />
de biologische afkomst is echter ook<br />
belangrijk”, zegt Ties van der Meer, voorzitter<br />
van Stichting Donorkind. Hij is<br />
zelf donorkind, en sinds een aantal jaren<br />
ook zelf donor. “Een kind heeft recht op<br />
zijn biologische realiteit én zijn sociale<br />
realiteit. Ook al is het sociale aspect voor<br />
donorkinderen vaak belangrijker, je hebt<br />
toch te maken met twee loyaliteiten.<br />
Die bijten elkaar niet, maar ze vervangen<br />
elkaar ook niet.” Hij benadrukt dat het<br />
wel belangrijk is om kinderen tijdig in<br />
te lichten, zodat de rollen van de verschillende<br />
ouders duide lijk zijn.<br />
Op grond van het VN-Kinder rechtenverdrag<br />
heeft een kind het ‘recht te<br />
weten wie zijn ouders zijn en door hen<br />
te worden verzorgd’. Het Verdrag geeft<br />
echter geen uitsluitsel over de vraag of dit<br />
alleen de biologische ouders zijn, of dat<br />
het ook gaat om de feitelijke verzorgers en<br />
opvoeders. Het recht van het kind om zijn<br />
identiteit te kennen was een aantal jaren<br />
geleden in Nederland een zwaarwegend<br />
argument om de anonimiteit van spermadonoren<br />
op te zeggen.<br />
DooRBRAAk in<br />
AFstAMMingsRecht?<br />
Ook nu is het al mogelijk voor de duomoeder<br />
om door middel van adoptie<br />
juridisch ouder te worden. Het huidige
Foto: Arie Kieviet/Hollandse Hoogte<br />
wetsvoorstel tast echter wel het uitgangspunt<br />
van het afstammingsrecht<br />
aan, waarbij de juridische werkelijkheid<br />
zoveel mogelijk overeenkomt met de biologische<br />
werkelijkheid. “Wie juridisch je<br />
ouders zijn, hoeft niet gebaseerd te zijn<br />
op genetisch ouderschap”, zegt Margreet<br />
de Boer, Eerste Kamerlid voor Groen<br />
Links. “Tegenwoordig ontstaan families<br />
op nieuwe manieren en hebben we daar<br />
andere normen over. Het recht moet die<br />
verschuivende normen volgen.” De Boer<br />
ziet het wetsvoorstel lesbisch ouderschap<br />
als een eerste stap naar een familierecht<br />
waarbij het juridisch ouderschap en het<br />
afstammingsvraagstuk apart worden<br />
geregeld. Nanneke Quik, senator voor de<br />
SP, wijst erop dat het wetsvoorstel alleen<br />
een oplossing biedt voor lesbische paren.<br />
“De vraag waar we in onze samenleving<br />
familiebanden op baseren en hoe ze<br />
juridisch moeten worden vormgegeven,<br />
zou het onderwerp moeten zijn van een<br />
bredere discussie over familierecht.”<br />
Veel nieuwe familievormen passen<br />
immers niet in het huidige familierecht.<br />
Als voorbeeld wijst ze op de situatie van<br />
gehuwde homoseksuele vaders. “Er moet<br />
ook een regeling komen voor de gevallen<br />
waar een van de vaders de biologische<br />
vader is.” Het familierecht moet dan ook<br />
opnieuw worden ingericht, met het belang<br />
van het kind voorop. “Het wetsvoorstel<br />
lesbisch ouderschap zoals het er nu ligt, is<br />
onvoldoende”, vindt Quik.<br />
BelAng VAn het kinD<br />
Er zijn zeker kanttekeningen bij het wetsvoorstel<br />
lesbisch ouderschap te plaatsen.<br />
Het regelt het juridisch ouderschap van<br />
slechts een beperkte groep en het is zeer<br />
de vraag of het belang van het kind hierbij<br />
leidend is geweest, of dat het eerder gaat<br />
contact tussen donoRkindeRen en donoRen<br />
om het gelijkstellen van de rechten van<br />
heteroseksuele en lesbische paren. Over<br />
de bredere kwestie van veranderende<br />
gezinssamenstellingen in de maatschappij<br />
lijkt niet te zijn nagedacht. Gezien de veranderingen<br />
die hebben plaatsgevonden<br />
sinds de introductie van het huidige<br />
familierecht, vindt <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong><br />
het nodig dat er nader onderzoek wordt<br />
gedaan naar een herziening van het<br />
afstammingsrecht als geheel. Daarbij zou<br />
er gekeken moeten worden naar welke<br />
nieuwe indeling recht zou doen aan de<br />
nieuwe samenlevingsvormen, aan de<br />
rechten van de volwassenen, maar vooral<br />
aan de rechten van de kinderen.<br />
Zaaddonoren konden tot 1 juni 2004 anoniem doneren. Daardoor was er geen<br />
mogelijkheid tot contact tussen donorkinderen en donoren. Nu kan dat echter wel.<br />
Donorkinderen en donoren kunnen zich inschrijven in het Fiom-KID-register en hun<br />
DNA-gegevens laten opnemen in de DNA-databank. Zo helpt het FIOM, waar mogelijk,<br />
donorkinderen en donoren met elkaar in contact te komen.<br />
Meer in<strong>for</strong>matie: www.fiom.nl<br />
17 Right!
Foto’s: Matthew Jansen<br />
actIe!<br />
Hair Heroes zamelen geld in<br />
steun bij een nieuwe staRt in bulgaRije<br />
door Penny slaney<br />
In november 2012 bezochten Naomi Wijnands en<br />
Matthew Jansen namens Stichting Hair Heroes en in samenwerking<br />
met <strong>Defence</strong> <strong>for</strong> <strong>Children</strong> - ECPAT twee opvangcentra<br />
voor slachtoffers van seksuele uitbuiting in Bulgarije. De twee<br />
kappers wilden meer leren over de achtergrond en werkwijze van<br />
de centra én de kinderen inspireren met een kapperstraining.<br />
Ze brachten cadeaus mee – föhns, stijltangen en krultangen – en<br />
gaven een demonstratie. “We hebben de kinderen verteld over<br />
ons werk. Ze waren zo enthousiast dat we vervolgens iedereen<br />
hebben geknipt en gestyled”, vertelt Naomi. “We zien elke dag<br />
in de salon hoe een mooie, nieuwe coupe het gevoel van eigenwaarde<br />
kan vergroten, en het was voor ons erg bijzonder om dat<br />
hier ook te ervaren. Je zag dat de kinderen echt blij werden en<br />
zich goed voelden. Een van de <strong>jongeren</strong> zei dat het voelde als<br />
een nieuwe start.”<br />
Stichting Hair Heroes, opgericht door een aantal Nederlandse<br />
kappers, organiseert samen met kapsalons acties om geld in te<br />
zamelen. Dat gaat naar projecten voor kinderen die slachtoffer<br />
zijn van mensenhandel.<br />
In 2012 heeft Hair Heroes ruim € 8.000,– opgehaald voor de<br />
opvangcentra die gesteund worden door Neglected <strong>Children</strong><br />
Society – ECPAT Bulgarije. In de centra krijgen enkele tientallen<br />
minderjarigen hulp om geestelijk en lichamelijk te herstellen.<br />
Het Hair Heroes-team zag dat er met name een grote behoefte is<br />
18 Right!<br />
aan goede psychologische hulp. “De kinderen in deze centra zijn<br />
vaak langdurig en zwaar mishandeld. Ze kunnen meestal maar<br />
zes maanden in de centra blijven”, aldus Matthew. “Het team<br />
daar heeft de moeilijke taak om de kinderen te helpen herstellen<br />
en de andere, positieve kant van het leven te laten voelen.<br />
Psychologische ondersteuning en samen leuke activiteiten doen<br />
spelen daarbij een essentiële rol. We hopen dat de bijdrage van<br />
Hair Heroes op deze vlakken een verschil kan maken.”
cultuuR<br />
gekidnapt<br />
In Kirgizië is het mogelijk dat je als<br />
meisje ‘s ochtends fluitend naar school<br />
vertrekt, maar ’s avonds als bruid in een<br />
wildvreemde familie belandt. Regisseur<br />
Petr Lom filmde gekidnapte bruiden,<br />
hun echtgenoten en schoonfamilies. Hij<br />
spreekt deskundigen die uitleggen waar<br />
de traditie vandaan komt. Het is voor de<br />
Kirgiziërs een normale gang van zaken.<br />
“We zijn allemaal ontvoerd”, vertelt een<br />
vrouw aan een verlegen meisje dat net<br />
is geschaakt. Iedereen lijkt te accepteren<br />
dat dit nu eenmaal de traditie is.<br />
Toch geven de cijfers aan dat vrouwen<br />
die gekidnapt werden om te trouwen,<br />
vaker zelfmoord plegen, vaker mishandeld<br />
worden en vaker weglopen, zelfs<br />
met achterlating van hun kinderen.<br />
De documentaire laat zien hoe er<br />
plannen gemaakt worden voor de<br />
kidnapping. Zelfs de beste vriendin van<br />
het meisje helpt mee en leidt haar naar<br />
de waterplaats, waar vrienden van de<br />
aanstaande bruidegom haar meeslepen,<br />
de auto in. De meisjes zijn vandaag de<br />
dag ouder dan vroeger, maar toch nog<br />
vaak minderjarig en schoolgaand. Vaak<br />
kunnen ze de school niet meer afmaken<br />
en zien zij ook andere plannen in rook<br />
opgaan.<br />
Deze mooi gemaakte documentaire<br />
laat zien dat uiteindelijk de mannen<br />
profijt hebben van deze traditie en dat<br />
de vrouwen er veelal bekaaid (of erger)<br />
afkomen.<br />
Bride Kidnapping in Kyrgyzstan (Petr Lom)<br />
In een enigszins ingekorte versie ook te zien op<br />
YouTube.<br />
dansen vooR je<br />
leven<br />
Meysam Noori, bekend van So You<br />
Think You Can Dance (SYTYCD), bracht<br />
een boek uit over zijn leven. Tijdens<br />
SYTYCD bleek al dat Meysam een<br />
moeilijke jeugd had gehad. Dat was<br />
terug te zien in zijn emotievolle dans,<br />
die de kijker van SYTCYD raakte. In het<br />
boek ‘Dansen voor je leven’, vertelt<br />
Meysam hoe hij als achtjarige naar<br />
Nederland vluchtte met zijn moeder,<br />
broertje en zusje. Zijn vader en broer<br />
waren vermoord door de Taliban, maar<br />
dat wist hij toen nog niet. Hij kreeg<br />
direct bij aankomst in Nederland de<br />
‘vaderrol’ in het gezin, wat uiteraard<br />
veel verantwoordelijkheden met zich<br />
meebracht. Het gemis van zijn vader en<br />
broer en de enorme last op zijn schouders<br />
verwerkte Meysam door zoveel<br />
mogelijk te dansen. Het bevrijdde hem<br />
van het verleden dat hem achtervolgde.<br />
Tegen de wil van zijn moeder heeft<br />
Meysam doorgezet met dansen. Hij is<br />
zelfs derde geworden bij SYTYCD, en<br />
zijn moeder was uiteindelijk ontzettend<br />
trots. Voor wie benieuwd is naar het<br />
verhaal achter de dans van Meysam,<br />
is dit boek zeker de moeite waard.<br />
Het geeft tegelijkertijd een beeld van<br />
wat dergelijke ingrijpende ervaringen<br />
met iemand doen. (Ayda Naser Sadeh).<br />
Dansen voor je leven (Meysam Noori)<br />
Uitgeverij Manteau Jeugd: 2012<br />
coming of age<br />
Van 21 t/m 27 maart vindt het Movies<br />
that Matter festival plaats in Den Haag.<br />
Het programma-onderdeel over kinderrechten<br />
heeft dit jaar als thema ‘coming<br />
of age’.<br />
De films gaan veelal over kinderen en<br />
<strong>jongeren</strong> in moeilijke omstandigheden<br />
en laten zien hoe veerkrachtig zij zijn,<br />
en met hoe veel doorzettingsvermogen<br />
zij overleven. Van de krottenwijken van<br />
Casablanca en de achterbuurten van<br />
Londen tot aan de woestijn in Irak, het<br />
naoorlogse Sarajevo en de chaos in<br />
Kinshasa – in de zeven films met dit<br />
thema komt het allemaal langs. De films<br />
laten zien wat de waarde is van vriendschap<br />
en familie, en hoe de <strong>jongeren</strong><br />
vol moed, kracht, hoop, humor en creativiteit<br />
omgaan met hun onverdiende lot.<br />
De volgende films zijn te zien:<br />
• Bekas (Karzan Kader);<br />
• Les Cheveaux de Dieu (Nabil Ayouch);<br />
• My Brother the Devil (Sally El Hosaini);<br />
• <strong>Children</strong> of Sarajevo (Aida Begic);<br />
• Rebelle (Kim Nguyen);<br />
• Kinshasa Kids (Marc -Henri Wajnberg);<br />
• Tall as the Baobab Tree<br />
(Jeremy Teicher).<br />
Voor meer in<strong>for</strong>matie: www.moviesthatmatter.nl<br />
19 Right!
Foto: Sander Nieuwenhuys; Tekst: Martine Goeman.<br />
All Right!<br />
kelvin liep toch<br />
stage<br />
Kelvin (nu 21)<br />
mocht niet op<br />
stage omdat hij<br />
geen verblijfsvergunning<br />
had.<br />
Maar zonder die<br />
stage kon hij<br />
zijn diploma niet<br />
halen. Omdat<br />
hij alle andere<br />
vakken al had gehaald, zat hij vervolgens<br />
twee jaar thuis. Dat was een schending van<br />
zijn recht op onderwijs, vond hij. Kelvin pikte<br />
dit niet en spande met steun van <strong>Defence</strong> <strong>for</strong><br />
<strong>Children</strong> een procedure tegen de Nederlandse<br />
Staat aan. En met succes! Hijzelf en andere<br />
<strong>jongeren</strong> zonder verblijfsvergunning mogen<br />
nu stage lopen.<br />
“Ik keek best op tegen zo’n grote zaak”, zegt<br />
Kelvin. “Een procedure tegen de Staat win je<br />
niet zomaar. Maar ik ben heel blij dat we de<br />
zaak hebben gewonnen en dat de weg nu ook<br />
voor anderen is geopend. Inmiddels heb ik<br />
mijn stage afgerond en krijg ik mijn diploma.<br />
Het was geweldig om stage te lopen, ik hoop<br />
verder te kunnen studeren met een studievisum.<br />
Veel mensen vinden het knap dat ik een<br />
procedure heb gevoerd tegen de Staat. Ik vind<br />
het zelf ook wel stoer.”